پرولاكتين چيست؟ پرولاکتین هورمونی است که بسیاری از هورمون‌های مختلف را در بدن تحت تاثیر قرار می‌دهد. این هورمون که هم در بدن مردان و هم در بدن زنان وجود دارد، به ندرت باعث مشکلات می‌شود، اما کسانی که نسبت به وضعیت سلامت خود جدی هستند، باید درک کنند که پرولاكتين چيست؟ و چگونه بر سلامت عمومی بدن تاثیر می‌گذارد.
همانطور که از اسم آن پیداست، پرولاکتین هورمونی است که شیردهی (تولید شیر مادر) را در پستانداران به عهده می‌گیرد و مسئول تعدادی از عملکردها و سیستم‌های دیگر است. پرولاکتین در بخش جلویی غده هیپوفیز در مغز و همچنین در رحم، مغز، سینه، پروستات، بافت چربی، پوست و سلول‌های ایمنی ایجاد می‌شود.
پرولاکتین زمانی آزاد می‌شود که نوزاد سینه مادر خود را می مکد، که این امر باعث تولید شیر می‌شود. با این حال، این مورد تنها هدف اولیه و شناخته‌شده پرولاکتین است. در این مقاله از تریتا، در مورد هورمون پرولاکتین بحث می‌کنیم. با ما همراه باشید.
پرولاکتین چیست؟
پرولاکتین هورمونی است به منظم کردن چرخه قاعدگی در زنان و تولید اسپرم در مردان کمک می‌کند. این هورمون توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود که در نزدیکی قسمت پایینی مغز واقع شده است. تولید هورمون پرولاکتین توسط هورمون‌های دیگری به نام عوامل بازدارنده پرولاکتین کنترل می‌شود که یکی از این هورمون‌ها دوپامین است. هم زنان و هم مردان، در خون خود مقادیر کمی پرولاکتین دارند.
پرولاکتین در مردان، بدن را برای تولید اسپرم تشویق می‌کند. در زنان، پرولاکتین به منظم کردن چرخه قاعدگی کمک می‌کند و باعث رشد و نمو سینه‌ها می‌شود. وقتی یک زن باردار است، میزان پرولاکتین بدن او بالا می‌رود. هنگامی که کودک به دنیا می‌آید، سطح بالای پرولاکتین باعث تولید شیر برای شیردهی می‌شود.
عملکرد پرولاکتین هنوز در دست بررسی است، اما این طور برمی‌آید که تحقیقات، اهداف مختلفی را برای این هورمون مشخص کرده‌اند. برای مثال، این هورمون بر رفتار، سیستم ایمنی، متابولیسم، سیستم تولید مثل و بسیاری از مایعات بدنی مختلف تاثیر می‌گذارد و آن‌ها را تنظیم می‌کند. این امر پرولاکتین را یک هورمون حیاتی برای سلامت عمومی، هم برای مردان و هم برای زنان می‌سازد. تولید پرولاکتین توسط دو هورمون اصلی کنترل می‌شود: دوپامین و استروژن. این هورمون‌ها در درجه اول به غده هیپوفیز پیام می‌فرستند و اعلام می‌کنند که تولید پرولاکتین آغاز یا متوقف شود. دوپامین تولید پرولاکتین را کاهش می‌دهد، در حالی که استروژن آن را افزایش می‌دهد.
پزشکان سطوح هورمون را در هر میلی‌لیتر (نانوگرم بر میلی‌لیتر خون) اندازه‌گیری می‌کنند. سطوح عادی این هورمون به تفکیک جنسیت عبارتند از:
- زنان: کم‌تر از ۲۵ نانوگرم بر میلی‌لیتر خون
- مردان: کم‌تر از ۱۷ نانوگرم بر میلی‌لیتر خون
بیماری‌های مرتبط با پرولاكتين چيست؟
در بدن بیشتر افراد، پرولاکتین کار خود را بدون مشکل انجام می‌دهد و تعداد کمی از افراد، از تاثیر این هورمون بر سلامتی خود آگاه هستند. با این حال ممکن است برخی از افراد با مشکلاتی نظیر بالا بودن یا پایین بودن سطح پرولاکتین دست و پنجه نرم کنند که این امر می‌تواند مسائل مختلفی برایشان ایجاد کند.
بیماری هایپرپرولاکتینمی چیست؟
اگر زنان یا مردان مقدار زیادی پرولاکتین در خون خود داشته باشند، ممکن است به بیماری‌ای به نام هایپرپرولاکتینمی مبتلا باشند. سطح بالای پرولاکتین می‌تواند در تولید طبیعی هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون اختلال ایجاد کند.
بنا به گفته انجمن پزشکی باروری آمریکا (ASRM)، یک سوم زنان در سنین باروری خود دارای دوره‌های قاعدگی نامنظم هستند اما تخمدان‌های طبیعی هیپرپرولاکتینمی دارند. زنان مبتلا به هیپرپرولاکتینمی همچنان هم می‌توانند برای اجتناب از بارداری یا تنظیم چرخه قاعدگی خود، قرص‌های ضد بارداری مصرف کنند.
در حالی که برخی زنان سطح بالای پرولاکتین دارند و هیچ نشانه‌ای از آن را دارا نیستند، برخی دیگر ممکن است این موارد را تجربه کنند:
- مشکل در حامله شدن
- تولید شیر مادر، با وجود اینکه فرد باردار نیست.
- تغییر و یا توقف در تخمک‌گذاری، به دلیل تغییر در تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون.
- داشتن عادت ماهیانه نامنظم و یا عدم وجود آن
در مردان، سطح بالای پرولاکتین می‌تواند باعث این موارد شود:
- ترشحات شیری از نوک پستان
- ناتوانی در نعوض
- کاهش میل نسبت به داشتن رابطه جنسی
- ناباروری
- تولید کم یا عدم تولید اسپرم
اگر هر یک از موارد بالا را تجربه کردید، پزشک شما می‌تواند سطح پرولاکتین بدن را با انجام آزمایش خون چک کند. سطح بالای پرولاکتین نیز ممکن است مشکلات زیر را نشان دهد:
- سوزش یا ضربه دیدن دیواره قفسه سینه ناشی از زخم‌های جراحی، سوختگی و یا عوامل دیگر
- بیماری هیپوتالاموس (منطقه‌ای از مغز)
- کم‌کاری تیروئید
- بیماری‌های کلیه
- پرولاکتینوما که یک تومور در غده هیپوفیز است. غده هیپوفیز تولید پرولاکتین را کنترل می‌کند (اغلب در زنان زیر ۵۰ سال تشخیص داده می‌شود).
- دیگر تومورهای غده هیپوفیز و بیماری‌های مربوط به آن
در حالی که هیچ علتی در برای حدود یک سوم موارد هیپرپرولاکتینمی یافت نشده است، طبق گزارش ASRM، این بیماری ممکن است به خاطر عوامل زیر به وجود آمده باشد:
- برخی داروهای مربوط به افسردگی، روان‌پریشی و یا فشار خون بالا
- گیاهان دارویی مانند شنبلیله، دانه‌های رازیانه و شبدر قرمز
- استرس بیش از حد و یا ورزش شدید.
- بعضی غذاها
- تحریک نوک سینه
بیماری هیپوپرولاکتینمی چیست؟
ممکن است مقدار بسیار کمی از پرولاکتین نیز در خون وجود داشته باشد که این وضعیت به هیپوپرولاکتینمی معروف است. چنین چیزی بسیار نادر است، اما اگر افراد غدد هیپوفیز کم‌فعال داشته باشند، ممکن است چنین اتفاقی برایشان رخ دهد. این مساله عموما در زنانی که بعد از بارداری قادر به تولید شیر کافی نیستند، دیده می‌شود. هیچ اثر ثابت شده دیگری در سلامتی به سبب سطوح پایین پرولاکتین ذکر نشده است. تحقیقات بیشتری در حال انجام است تا مشخص شود که آیا افراد با سطح پرولاکتین پایین از کاهش پاسخ‌های سیستم ایمنی رنج می‌برند یا خیر.
راه درمان مکشلات مربوط به هورمون پرولاكتين چيست؟
اگر مشکلاتی مربوط به هورمون پرولاکتین دارید، با یک پزشک در مورد گزینه‌های درمان کمبود پرولاکتین و یا میزان بالای پرولاکتین صحبت کنید. اگر پزشک شما نتواند علت سطوح نامنظم پرولاکتین را پیدا کند و یا اگر سطح پرولاکتین به دلیل وجود تومور کوچکی در غده هیپوفیز بالا باشد و بدن شما هنوز استروژن تولید می‌کند، ممکن است به هیچ درمانی نیاز نداشته باشید.
با این حال، در برخی موارد، داروها و یا جراحی ممکن است بسته به علت دقیق سطح غیر طبیعی پرولاکتین، قادر به کمک به شرایط بیمار باشند. رایج‌ترین داروهایی که برای درمان این مشکلات استفاده می‌شوند کابرگولین و بروموکریپتین هستند، که معمولا تا زمانی که سطح پرولاکتین بیمار به حالت نرمال برگردد و یا تا زمانی که بارداری صورت پذیرد، مصرف می‌شوند (در صورتی که هدف مورد نظر، بارداری باشد).
اگر تومور بزرگی در غده هیپوفیز وجود داشته باشد که باعث افزایش میزان پرولاکتین شده است و مصرف دارو نیز باعث بهبود علائم نشود، ممکن است که پزشک، جراحی را برای برداشتن تومور توصیه کند. باروری فرد می‌تواند تحت تاثیر میزان هورمون پرولاکتین موجود در خون او قرار گیرد. یک پزشک می‌تواند درمان‌های احتمالی را بعد از تست سطح پرولاکتین پیشنهاد کند که مقدار آن در یک نمونه خون اندازه‌گیری شده است.
تست سنجش میزان پرولاكتين چيست؟
تست سطح پرولاکتین ساده است و مقدار این هورمون در خون را اندازه‌گیری می‌کند. نتیجه این آزمایش می‌تواند بالا بودن یا پایین سطح هورمون پرولاکتین در خون را نشان دهد.
چه زمانی باید سطح پرولاکتین اندازه‌گیری شود؟
پزشکان سطح پرولاکتین را اندازه‌گیری خواهند کرد تا اطلاعات بیشتری در مورد سلامتی فرد به دست آورند. آن‌ها ممکن است به طور همزمان میزان هورمون‌های دیگر را بررسی کنند. این اطلاعات می‌توانند به توضیح علت نگرانی‌های پزشکی خاص کمک کنند. ممکن است پزشکان بنا بر دلایل زیر، بخواهند که یک تست سنجش میزان پرولاکتین انجام شود:
- تولید شیر مادر در صورت عدم بارداری یا شیردهی
- وجود علائم رشد توموری بر روی غده هیپوفیز به نام پرولاکتینوما، یک اختلال هیپوفیزی است.
- ناباروری یا دوره‌های نامنظم قاعدگی
- وجود بیماری‌هایی که میزان دوپامین تولید شده توسط بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
روند انجام آزمایش چگونه است؟
یک تکنسین نمونه خون را از یک رگ در بازوی فرد می‌گیرد. سپس نمونه را برای آزمایش ارسال می‌کند. سطوح طبیعی پرولاکتین در بدن در طول روز تغییر می‌کند. سطوح این هورمون به تدریج در طول شب بالا می‌رود و در صبح در بالاترین سطح خود قرار دارند. معمولا توصیه می‌شود که نمونه خون ۳ تا ۴ ساعت پس از بیدار شدن فرد از وی گرفته شود.
تفسیر نتایج آزمایش سنجش میزان پرولاکتین
معمولا لازم نیست که سطوح پایین پرولاکتین تحت درمان قرار بگیرد. یک دلیل رایج برای پایین بودن سطح پرولاکتین، دارو است. برخی مثال‌ها شامل دوپامین و لوودوپا هستند. در برخی موارد، سطوح پایین پرولاکتین ممکن است نشانه‌ای از اختلال هیپوفیز مانند هیپوپیتورویتالیسم باشد.هیپوپرولاکتینمی یک وضعیت نادر است که می‌تواند رشد و بلوغ را در کودکان به تاخیر اندازد و باعث پیری زودرس در بزرگسالان شود.
سطوح پرولاکتین بین ۳۰ و ۲۰۰ نانوگرم بر میلی‌لیتر خون به عنوان «نسبتا بالا» در نظر گرفته می‌شوند. این سطح از پرولاکتین در خون می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد. اگر نتایج تست سطوح بالایی از پرولاکتین را نشان دهند، ممکن است به آزمایش‌های بیشتری هم نیاز باشد. مثلا مشکوک شود که پرولاکتینوما در حال رشد است، ممکن است سی‌تی‌اسکن یا MRI را توصیه کنند. نتیجه اسکن می‌تواند نشان دهد که آیا رشدی در تومور وجود دارد و اینکه تومور چقدر بزرگ شده است. سپس پزشکان می‌توانند تصمیم بگیرند که چه عمل و درمانی را توصیه کنند.
در زنان، معمولا پرولاکتینوما کوچک باقی می‌ماند. این بیماری اغلب باعث مشکلات سلامتی دیگری نمی‌شود اما بر سطوح هورمونی تاثیر می‌گذارد. در مردان اما، پرولاکتینوما می‌تواند بزرگ باشد و رشد آن می‌تواند بر اعصاب بین مغز و چشم فشار وارد کند که می‌تواند باعث مشکلات بینایی و سردرد شود.
نحوه اثرگذاری پرولاكتين بر باروری چيست؟
برای زنان، سطوح بالای پرولاکتین در خون می‌تواند تخمدان‌ها را از تولید هورمون استروژن بازدارد. سطوح پایین استروژن هم می‌تواند باعث دوره‌های نامنظم و یا توقف کامل آن، کاهش میل جنسی و خشکی واژن شود. همچنین ممکن است باردار شدن برای فرد چالش‌برانگیزتر باشد.
برای مردان، سطح بالای پرولاکتین می‌تواند باعث اختلال نعوظ و میل جنسی پایین شود. این اثر در مردان به این دلیل است که پرولاکتین می‌تواند بیضه‌ها را از تولید هورمون تستوسترون متوقف کند. در برخی موارد نیز ممکن است باعث ناباروری شود اما چنین اتفاقی نادر است.
جمع‌بندی نهایی در مورد هورمون پرولاکتین
افزایش یافتن سطح پرولاکتین می‌تواند یک بیماری اساسی را نشان دهد. اما سطوح بالاتر این هورمون در زنان باردار و شیرده طبیعی است. آزمایش اندازه‌گیری سطح پرولاکتین ساده است و می‌تواند به پزشکان کمک کند تا داروی مناسبی را برای کاهش سطح پرولاکتین تجویز کنند و یا برای یک بیماری زمینه‌ای که ممکن است باعث افزایش سطح پرولاکتین شود، درمان ارائه دهند.
منبع: EverydayHealth، MedicalNewsToday، Hormone
