تکنولوژی پزشکی هسته ای چیست؟ تصویربرداری پزشکی هسته ای از مقادیر کمی مواد رادیو اکتیو به نام رادیوتریسرها استفاده میکند که به طور معمول یا به جریان خون تزریق میشوند، و یا استنشاق شده و یا بلعیده میشوند. مادهی رادیوتریسر در منطقهای که در حال بررسی است حرکت میکند و به شکل اشعه گاما انرژی منتشر میکند. این انرژی توسط یک دوربین خاص و یک کامپیوتر برای ایجاد تصاویر از داخل بدن، تشخیص داده میشود. تصویربرداری با تکنولوژی پزشکی هسته ای اطلاعات منحصر به فردی را فراهم میکند که اغلب با استفاده از سایر روشهای تصویربرداری به دست نمیآید و توانایی شناسایی بیماریها را در مراحل اولیه آن دارد. در این مطلب از تریتا، بررسی میکنیم که تکنولوژی پزشکی هسته ای چیست؟ با ما همراه باشید.
تکنولوژی پزشکی هسته ای چیست؟
تصویربرداری با تکنولوژی پزشکی هسته ای از مقادیر کمی از مواد رادیواکتیو برای تشخیص، ارزیابی یا درمان بیماریهای مختلف استفاده میکند. این بیماریها شامل طیف وسیعی از سرطانها، بیماریهای قلبی، اختلالات گوارشی، غدد درونریز و عصبی و دیگر اختلالات هستند. از آنجایی که آزمایشها پزشکی هسته ای میتواند به دقت به فعالیت مولکولی اشاره کند، آنها این توانایی را دارند که بیماریها را در مراحل اولیه شناسایی کنند. آنها همچنین میتوانند نحوه واکنش بدن بیمار به درمان را هم نشان دهند.
نقش تکنولوژی پزشکی هسته ای در تشخیص و درمان بیماریها چیست؟
روشهای تصویربرداری با تکنولوژی پزشکی هسته ای غیر تهاجمی هستند. به جز تزریقات داخل وریدی، آنها معمولا بدون درد هستند. این تستها از مواد رادیو اکتیو به نام رادیوداروها یا رادیوتریسرها برای کمک به پزشکان در تشخیص و ارزیابی شرایط پزشکی استفاده میکنند. رادیوتریسرها مولکولهایی هستند که به مقدار کمی از مواد رادیواکتیو که میتوانند در اسکن PET تشخیص داده شوند، متصل یا “برچسب دار” شدهاند. رادیوتریسرها در تومورها و یا مناطق التهاب تجمع مییابند. آنها همچنین میتوانند به پروتئینهای ویژهای در بدن متصل شوند. رایجترین رادیوتریسر مورد استفاده، فلوروداکسی گلوکز F-۱۸، یا FDG، یک مولکول مشابه با گلوکز است. سلولهای سرطانی از نظر متابولیک فعالتر هستند و ممکن است گلوکز را با سرعت بیشتری جذب کنند. این میزان بالاتر میتواند در اسکن PET دیده شود. این به پزشک شما این امکان را میدهد که بیماری را قبل از اینکه در سایر آزمایشهای تصویربرداری دیده شود، شناسایی کند. FDG تنها یکی از بسیاری از رادیوداروهای در حال استفاده یا در حال توسعه است. بسته به نوع معاینه، رادیوداروی مورد نظر تزریق، بلعیده و یا استنشاق میشود. در نهایت در ناحیهی تحت بررسی بدن تجمع میکند. سپس یک دوربین یا دستگاه تصویربرداری خاص، تشعشعات رادیواکتیو که از مادهی رادیودارو منتشر شدهاند را تشخیص میدهد. دوربین یا دستگاه، تصاویر را تولید میکند و اطلاعات مولکولی فراهم میسازد.
بسیاری از مراکز، برای رسیدن به نتایج بهتر، تصاویر تهیه شده با تکنولوژی پزشکی هسته ای را با توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) ترکیب میکنند. این کار به عنوان ادغام تصویر یا ثبت مشترک شناخته میشود. این دیدگاهها به پزشک اجازه میدهند تا اطلاعات را از دو آزمون مختلف در یک تصویر، مرتبط و تفسیر کند. این امر منجر به داشتن اطلاعات دقیقتر و تشخیصهای دقیقتری میشود. واحدهای (SPECT/CT) و (PET/CT) میتوانند هر دو آزمون را به طور همزمان انجام دهند. PET/MRI هم یک تکنولوژی تصویربرداری در حال ظهور است. با این حال، در حال حاضر به صورت جهانی در دسترس نیست.
پزشکی هسته ای همچنین روشهای درمانی، مانند ید رادیواکتیو (I – ۱۳۱) را ارائه میدهد که از مقادیر کمی مواد رادیواکتیو برای درمان سرطان و دیگر شرایط پزشکی موثر بر غده تیروئید، و همچنین درمانهای دیگر سرطانها و شرایط پزشکی استفاده میکند. بیماران مبتلا به لنفوم غیر هوجکین که به شیمیدرمانی پاسخ نمیدهند ممکن است تحت پرتو درمانی (RIT) قرار گیرند. رادیوایمونوتراپی (RIT) یک درمان سرطان شخصی است که پرتو درمانی را با توانایی هدف قرار دادن ایمونوتراپی ترکیب میکند، درمانی که از فعالیت سلولی در سیستم ایمنی بدن تقلید میکند. برخی از استفادههای معمول از این روش چیست؟ پزشکان از روشهای تصویربرداری پزشکی هسته ای برای تجسم ساختار و عملکرد یک عضو، بافت، استخوان یا سیستم درون بدن استفاده میکنند. برای بزرگسالان، تکنولوژی پزشکی هسته ای برای موارد زیر به کار میرود:
قلب
- تخت نظر گرفتن جریان خون و عملکرد قلب. (مانند اسکن پرفیوژن میوکارد)
- نشان دادن وجود بیماری عروق کرونر و وسعت تنگی عروق کرونر.
- بررسی روشهای درمانی جراحی قلب باز و آنژیوپلاستی
- بررسی نتایج روشهای بازسازی عروق (جریان خون)
- تشخیص پاسخگو نبودن پیوند قلب.
- ارزیابی عملکرد قلب قبل و بعد از شیمیدرمانی
ریهها
- اسکن ریهها برای بررسی مشکلات تنفسی و جریان خون
- بررسی عملکرد افتراقی ریه در جراحی پیوند ریه یا جدا کردن قسمتی از ریه
- تشخیص رد پیوند ریه
استخوانها
- ارزیابی استخوانها از نظر شکستگی، عفونت و آرتریت
- ارزیابی مفاصل پروتزی دردناک
- ارزیابی تومورهای استخوانی
- تعیین محل بیوپسی
مغز
- بررسی اختلالات مغزی در بیمارانی با علائم یا اختلالاتی از جمله تشنج، از دست دادن حافظه و اختلالات احتمالی در جریان خون
- تشخیص زود هنگام اختلالات عصبی از جمله بیماری الزایمر.
- کمک به برنامهریزی برای جراحی و شناسایی نواحی مغزی که ممکن است منجر به تشنج شوند.
- بررسی اختلالات شیمیایی مغز در کنترل حرکت در بیماران مشکوک به بیماری پارکینسون یا اختلالات حرکتی مرتبط با آن
- بررسی موارد مشکوک به عود تومور مغزی، برنامهریزی جراحی یا رادیوتراپی یا لوکالیزاسیون برای بیوپسی.
سیستمهای دیگر
- تشخیص التهاب یا عملکرد غیرطبیعی کیسه صفرا.
- شناسایی خونریزی داخلی روده
- بررسی مشکلات پس از عمل جراحی کیسه صفرا
- بررسی اختلال Lymphedema
- بررسی تب با منشا ناشناخته
- مشخص کردن محل عفونت
- اندازهگیری عملکرد تیروئید برای تشخیص پرکاری یا کمکاری تیروئید
- کمک به تشخیص پرکاری تیروئید و اختلالات سلولهای خونی
- بررسی هیپرپاراتیروئیدیسم (غده پاراتیروئید بیش فعال)
- ارزیابی خالی بودن معده
- ارزیابی جریان مایع نخاع و نشت احتمالی مایع نخاع.
در بزرگسالان و کودکان، تکنولوژی پزشکی هسته ای برای موارد زیر نیز به کار میرود:
سرطان
- تعیین مرحلهی سرطان با تعیین حضور یا گسترش سرطان در قسمتهای مختلف بدن
- مشخص کردن محل گرههای لنفاوی نگهبان، قبل از انجام عمل جراحی در بیماران مبتلا به سرطان سینه یا پوست و تومورهای بافت نرم
- برنامهریزی برای درمان .
- ارزیابی پاسخ به درمان.
- بررسی میزان عود سرطان
- تشخیص تومورهای نادر پانکراس و غدد آدرنال.
در کودکان، تکنولوژی پزشکی هسته ای در موارد زیر نیز کاربرد دارد:
- بررسی ناهنجاریهای مری از جمله ریفلاکس یا اختلالات حرکتی مری
- ارزیابی باز بودن مجرایهای اشکی
- بررسی باز بودن شنت های بطنی در مغز
- بررسی بیماریهای مادرزادی قلب در بیماران مبتلا به شنت و جریان خون ریوی
درمانهای تکنولوژی پزشکی هسته ای شامل موارد زیر هستند:
- درمان با ید رادیواکتیو (I – ۱۳۱)برای درمان برخی از علل پرکاری تیروئید (غده تیروئید بیش فعال، برای مثال، بیماری گریوز)و سرطان تیروئید استفاده میشود.
- آنتیبیوتیکهای رادیواکتیو برای درمان فرمهای مشخصی از سرطانهای غدد لنفاوی به کار میروند.
- از فسفر رادیواکتیو (P – ۳۲)، برای درمان برخی از اختلالات خونی استفاده میشود.
- مواد رادیواکتیو برای درمان متاستاز دردناک تومور استخوانها به کار میروند.
- I – ۱۳۱ MIBG (ید رادیواکتیو نشاندار شده با متایودوبنزیل گوانیدین) برای درمان تومورهای غده آدرنال در بزرگسالان و تومورهای بافت غده آدرنال / عصب در کودکان استفاده میشود.
چطور برای تصویربرداری با روش پزشکی هسته ای آماده شوید؟
ممکن است در طول آزمایش تصویربردار، لباس گشاد بپوشید یا شاید به شما اجازه بدهند لباسهای خودتان را به تن داشته باشید. بانوان حتما باید پزشک خود را از احتمال بارداری یا شیرده بودن خود آگاه سازند. پزشک و تکنولوژیستی که شما را برای آزمایش آماده میکند را از داروهایی که مصرف میکنید، از جمله ویتامینها و مکملهای گیاهی، آگاه سازید و هر گونه آلرژی، بیماریهای اخیر و دیگر شرایط پزشکی خود را توضیح دهید. همچنین جواهرات و دیگر لوازم جانبی فلزی خود را در منزل بگذارید و یا قبل از آزمایش آنها را از خود جدا کنید. وجود چنین اشیائی، ممکن است در روند تصویربرداری تداخل ایجاد کند. بر اساس نوع اسکنی که قرار است انجام گیرد، دستورالعملهای خاصی دریافت خواهید کرد. در برخی موارد، برخی داروها و یا روشهای خاص ممکن است با دستور تصویربرداری تداخل داشته باشند.
تجهیزات تصویربرداری پزشکی هسته ای به چه صورت هستند؟
دوربین خاص و تکنیکهای تصویربرداری مورد استفاده در تکنولوژی پزشکی هسته ای شامل دوربین گاما و گسیل تک فوتونی توموگرافی کامپیوتری (SPECT) است. دوربین گاما، که دوربین درخشان نامیده میشود، انرژی رادیواکتیو منتشر شده از بدن بیمار را تشخیص میدهد و آن را به یک تصویر تبدیل میکند. دوربین گاما به تنهایی از خودش هیچ تابشی منتشر نمیکند و از آشکارسازهای تابش، به نام سرهای دوربین گاما، تشکیل شده است که با فلز و پلاستیک احاطه شدهاند و اغلب مانند یک جعبه، به یک گنتر دوناتشکل متصل شده اند. برای ثبت تصویر، بیمار بر روی میز معاینه دراز میکشد. این میز، بین دو سر دوربین گامای موازی که در بالای بیمار قرار دارند، حرکت میکند. گاهی اوقات، سرهای دوربین گاما با زاویه ۹۰ درجه جهت گیری شده و بر روی بدن بیمار قرار میگیرند. هیچ تجهیزات خاصی در طول درمان با ید رادیواکتیو مورد استفاده قرار نمیگیرد، اما تکنولوژیست یا پرسنل دیگر که این درمان را انجام میدهند ممکن است بدن بیمار را بپوشانند و از ظروف سربی برای محافظت در برابر مواد رادیواکتیو که دریافت خواهید کرد استفاده کنند.
مراحل تصویربرداری و درمان با تکنولوژی پزشکی هسته ای چیست؟
تصویربرداریهای معمولی اشعه ایکس، تصویر پزشکی را با عبور اشعه ایکس، از میان بدن ایجاد میکنند، در حالی تصویربرداریهای تکنولوژی پزشکی هسته ای از یک ماده رادیواکتیو به نام رادیودارو یا رادیوتریسر استفاده میکنند. این ماده به جریان خون تزریق شده و یا بلعیده و یا استنشاق میشود. سپس در ناحیهای از بدن که قرار است از آن تصویر ثبت شود، جمع میشود و مقدار کمی انرژی به شکل اشعه گاما تولید میکند. دوربینهای ویژه این انرژی را تشخیص میدهند و با کمک کامپیوتر، تصاویری ایجاد میکنند که جزئیات ساختار و عملکرد اندامها و بافتها را ارائه میدهند. برخلاف دیگر تکنیکهای تصویربرداری، آزمایشهای تکنولوژی پزشکی هسته ای بر روی فرایندهای درون بدن مانند میزان متابولیسم و یا سطوح فعالیتهای شیمیایی مختلف تمرکز دارند. نواحی با شدت فعالیت بیشتر، که «نقاط داغ» نامیده میشوند، نشان میدهند که مقادیر زیادی از رادیوتریسرها در آنجا انباشته شده است و سطح بالایی از فعالیت شیمیایی یا متابولیک در آن ناحیه وجود دارد. مناطق با شدت کمتر، یا «نقاط سرد»، نشاندهنده غلظت کمتر رادیودارو و فعالیت کمتر هستند.
در درمان با ید رادیواکتیو (I – ۱۳۱) برای بیماریهای تیروئید، در ابتدا ید رادیواکتیو (I – ۱۳۱) بلعیده میشود، از طریق دستگاه گوارش، جذب خون میشود و از طریق خون به غده تیروئید میرسد و در آنجا باعث نابودی سلولهای مزاحم میشود. رادیوایمونوتراپی (RIT) ترکیبی از پرتودرمانی و ایمونوتراپی است. در ایمونوتراپی، یک مولکول تولید شده آزمایشگاهی به نام آنتیبادی مونوکلونال برای تشخیص و اتصال به سطح سلولهای سرطانی، مهندسی شده است. آنتیبادیهای مونوکلونال، از پادتنهای طبیعی تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن تقلید میکنند که به مواد خارجی مانند باکتریها و ویروسها حمله میکنند. در RIT، یک آنتیبادی مونوکلونال با یک ماده رادیواکتیو جفت میشود. و وقتی که به جریان خون بیمار تزریق میشود، آنتیبادی به سلولهای سرطانی میرود و به آنها متصل میشود که این امر باعث میشود که دوز بالایی از تشعشع به طور مستقیم به تومور منتقل شود. همچنین، در روش درمانی I – ۱۳۱ MIBG برای نوروبلاستوما (نوعی تومور بدخیم)، با تزریقرادیوتریسر به جریان خون، به سلولهای سرطانی متصل میشود و امکان انتقال تشعشع به تومور را فراهم میکند.
تصویربرداری از طریق تکنولوژی پزشکی هسته ای بر روی بیماران سرپایی و بستری انجام میشود. بیمار روی میز معاینه دراز میکشد و در صورت لزوم، یک پرستار یا تکنولوژیست یک کتدر وریدی (IV) را در دست یا بازوی بیمار وارد میکند. بسته به نوع معاینه پزشکی هسته ای، رادیودارو به داخل بدن وارد میشود. این امر میتواند از چند ثانیه تا چند روز طول بکشد تا رادیودارو در منطقه تحت بررسی تجمع شود. در نتیجه، تصویربرداری ممکن است بلافاصله، چند ساعت بعد، یا حتی چند روز پس از دریافت مواد رادیواکتیو انجام شود. هنگامی که زمان شروع تصویربرداری فرا میرسد، دوربینها یا اسکنرها مجموعهای از تصاویر را ثبت میکنند. برای ثبت تصویر، ممکن است دوربین در اطراف بدن بیمار بچرخد یا ممکن است در یک موقعیت باقی بماند و ممکن است از بیمار خواسته شود که موقعیت خود را در حین تصویربرداری تغییر دهد. در حالی که دوربین در حال عکس گرفتن است، بیمار باید برای مدت کوتاهی ثابت بماند. در برخی موارد، ممکن است دوربین بسیار نزدیک به بدن بیمار حرکت کند. این کار برای ثبت تصاویر با بالاترین کیفیت، ضروری است. اگر بیمار ترس از فضای بسته داشته باشد، باید پیش از شروع تصویربرداری به متخصص مربوطه اطلاع دهد. اگر از کاوشگر(probe) استفاده شود، این دستگاه دستیِ کوچک از منطقه مورد بررسی بدن عبور خواهد کرد تا میزان رادیواکتیویته را اندازهگیری کند. مدت زمان برای روشهای پزشکی هسته ای بسته به نوع آزمون بسیار متفاوت است. زمان اسکن واقعی برای آزمایشها تصویربرداری هسته ای میتواند از ۲۰ دقیقه تا چندین ساعت طول بکشد و ممکن است در طول چند روز به انجام برسد.
کودکان خردسال ممکن است برای بیحرکت ماندن خود نیاز به بیهوشی داشته باشند. اگر پزشک احساس میکند که برای کودک شما مادهی بیهوشی نیاز است، شما دستورالعملهای ویژهای را در مورد زمانی که میتوانیدبه کودک خود غذا دهید، دریافت خواهید کرد. یک پزشک یا پرستار متخصص بیهوشی کودکان در طول معاینه در دسترس خواهد بود تا ایمنی کودک شما را در حالی که تحتتاثیر بیهوشی است، تضمین کند. هنگامی که تصویربرداری کامل شود، ممکن است از شما خواسته شود تا زمانی که متخصص تصاویر را بررسی کند در صورت نیاز به تصاویر بیشتر، منتظر بمانید. گاهی اوقات، تصاویر بیشتری به دست میآیند تا نواحی یا ساختارهای خاصی را بهتر تجسم کنند. نیاز به تصاویر بیشتر لزوما به این معنی نیست که در تصویربرداری مشکلی وجود داشته یا چیزی غیرعادی مشاهده شده است و نباید باعث نگرانی شما شود.
به طور کلی به جز تزریق ماده حاجب، اغلب روشهای تکنولوژی پزشکی هسته ای بدون درد هستند و به ندرت با ناراحتی و یا عوارض جانبی قابلتوجه همراه میشوند. زمانی که ماده حاجب به شما تزریق شود، درد کوچکی را احساس خواهید کرد و حتی ممکن است سرمایی را احساس کنید که در حال بالا رفتن از بازویتان است. اگر رادیوتریسر بلعیده شود، معمولا بدون مزه یا دارای مزهی کمی است و هنگامی که استنشاق میشود، نباید احساسی متفاوتتر از زمانی که هوای اطراف خود را تنفس میکنید و یا نفس خود را حبس میکنید، داشته باشید. پس از تصویربرداری، رادیوتریسر موجود در بدن شما، رادیواکتیویته خود را در طول زمان، از طریق فرآیند طبیعی تجزیه رادیواکتیو از دست خواهد داد. همچنین ممکن است در طی چند ساعت و یا چند روز پس از تصویربرداری، این ماده همراه با ادرار یا مدفوع از بدن شما خارج شود. میتوانید ما بیشتر نوشیدن آب، به بیرون راندن مواد رادیواکتیو از بدن خود کمک کنید.
مزایای تکنولوژی پزشکی هسته ای چیست؟
- معاینات پزشکی هسته ای اطلاعات منحصر به فردی از جمله جزئیات عملکرد و آناتومی ساختارهای بدن را فراهم میکند که اغلب با استفاده از سایر روشهای تصویربرداری دستنیافتنی است.
- اسکن پزشکی هسته ای مفیدترین اطلاعات تشخیصی یا درمانی را برای بسیاری از بیماریها فراهم میکند.
- اسکن پزشکی هسته ای ارزانتر است و ممکن است اطلاعات دقیق تری نسبت به جراحی اکتشافی به دست دهد.
- تکنولوژی پزشکی هسته ای این پتانسیل را دارد که بیماری را در مراحل اولیه خود شناسایی کند، اغلب قبل از اینکه علائم بیماری رخ دهد یا اختلالات را بتوان با سایر تستهای تشخیصی تشخیص داد.
- با تشخیص اینکه آیا ضایعات به احتمال زیاد خوشخیم یا بدخیم هستند، اسکن PET ممکن است نیاز به بیوپسی جراحی را از بین ببرد و یا بهترین محل بیوپسی را مشخص کند.
- اسکنهای PET ممکن است اطلاعات اضافی را فراهم کنند که برای برنامهریزی پرتو درمانی استفاده میشود.
ریسکهای تکنولوژی پزشکی هسته ای چیست؟
- از آنجا که تنها از دوز کمی از رادیوتریسر استفاده میشود، آزمایشهای پزشکی هستهای در معرض تشعشع نسبتا پایینی قرار دارند. این امر برای تستهای تشخیصی قابلقبول است. بنابراین، ریسک تابش در مقایسه با مزایای بالقوه بسیار پایین است.
- روشهای تشخیصی تکنولوژی پزشکی هستهای بیش از پنج دهه است که مورد استفاده قرار میگیرند و هیچ گونه عوارض جانبی بلند مدت شناختهشده از چنین در معرض قرار گرفتن با دوز کم وجود ندارد.
- خطرات درمانی همیشه در برابر مزایای بالقوه برای روشهای درمانی پزشکی هستهای سنجیده میشوند. پزشک شما قبل از درمان شما را از تمام خطرات مهم آگاه خواهد کرد و به شما این فرصت را خواهد داد که سوالات خود را بپرسید.
- واکنشهای آلرژیک به رادیوتراکتورها بسیار نادر و معمولا ملایم هستند. همیشه به پرسنل پزشکی هستهای هر گونه آلرژی که ممکن است داشته باشید و یا مشکلات دیگری که ممکن است در طول امتحان پزشکی هستهای قبلی رخ داده باشد بگویید.
- تزریق رادیوتریسر ممکن است باعث درد و قرمزی کمی شود. این باید به سرعت تصمیم بگیره زنان همیشه باید به پزشک و متخصص رادیولوژی خود بگویند که آیا احتمال این وجود دارد که باردار باشند و یا با شیر مادر تغذیه شوند.
محدودیتهای تکنولوژی پزشکی هسته ای چیست؟
روشهای پزشکی هستهای میتوانند وقت گیر باشند. چند ساعت تا چند روز طول میکشد تا رادیوتریسر در منطقه مورد نظر جمع شود، و ممکن است چندین ساعت طول بکشد تا تصویربرداری انجام شود. در برخی موارد، تجهیزات جدیدتر میتوانند به طور قابلتوجهی زمان روند را کوتاه کنند. همچنین شاید وضوح تصویر تصاویر پزشکی هستهای، به اندازه CT یا MRI بالا نباشد. با این حال، اسکنهای تکنولوژی پزشکی هستهای به انواع نشانهها حساستر هستند، و اطلاعات عملکردی که آنها تولید میکنند اغلب توسط دیگر تکنیکهای تصویربرداری غیرقابل حصول است.
منبع : RadiologyInfo