انواع تصویربرداری پزشکی کدامند؟ | روش‌های تصویربرداری پزشکیزمان مطالعه ۹ دقیقه

در این مقاله درباره رایج‌ترین انواع تصویربرداری پزشکی می‌‌آموزید. اینکه چگونه کار می‌کنند، چه تصاویری را تولید می‌کنند، میزان آسیب‌رسانی آن‌ها برای بدن چقدر است و معایب و مزایای هریک کدامند. دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی جزو مهم‌ترین تجهیزات پزشکی به شمار می‌روند. حتما تا انتهای این مقاله با تریتا همراه باشید. 

مفهوم تصویربرداری پزشکی چیست؟

تصویربرداری پزشکی یعنی استفاده از روش‌های تصویربرداری و پردازشی برای به دست آوردن تصاویری خاص از بدن انسان؛ که در تشخیص و درمان بیماری به ما کمک می‌کند. همچنین در کنترل و نظارت بر برخی فرایندها، نظیر روند درمان بیمار، مفید واقع می‌شود. تکنیک‌های تصویربرداری متفاوتی وجود دارد که در آن از تکنولوژی‌های مختلفی برای ایجاد تصاویری از بدن، با اهداف مشخص، استفاده می‌شود. در این اینجا می‌خواهیم نیم‌نگاهی به انواع تصویربرداری پزشکی داشته باشیم.

CT اسکن چیست؟

CT Scan مخفف شده computerized tomography scan و یکی از معروف‌ترین انواع تصویر برداری پزشکی است. یعنی روشی که در آن اولا پرتونگاری (با اشعه X) به صورت مقطعی انجام می‌شود (tomography)؛ دوما نیاز به پردازش‌های کامپیوتری دارد (computerize). دقت کنید که CT اسکن با X-ray تفاوت دارد. CT اسکن به دلیل پرتونگاری مقطعی (همانند MRI)، پتانسیل این را دارد که تصاویر بهتری از بافت‌های نرم به ما ارائه دهد؛ کاری که از عهده‌ی X-ray بر نمی‌آید.

CT کدام قسمت از بدن را تصویربرداری می‌کند؟

تصاویر گرفته شده با این روش می‌تواند برای مشاهده استخوان‌ها، اندام داخلی بدن و رگ‌های خونی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین بخش‌هایی از بالاتنه مثل مغز، گردن، قفسه سینه، ستون فقرات و سینوس‌ها را می‌توان در حیطه این نوع تصویربرداری قرار دارد.

کاربردهای رایج CT اسکن

بیشتر برای موارد تشخیصی، نظیر یافتن تومور (tumor) و یا مشاهده شکستگی استخوان استفاده می‌شود. کاربرد دیگر آن، مشاهده جزئیات بیشتر داخل بدن، پس از اسکن آن به روش‌های دیگر مثل x-ray، می‌باشد. مانیتورینگ (monitoring) یکی دیگر از کاربردهای مهم این روش است. که در آن با استفاده از اسکن‌های منظم، می‌توان روند رشد برخی بیماری‌ها مثل سرطان را بررسی کرد.

CT اسکن چگونه کار می‌کند؟

همانور که در تصویر نشان داده شده ابتدا بیمار باید به پشت، روی پنل (panel)، دراز بکشد. این پنل قرار است از درون تونل (محفظه) عبور کند. درون محفظه، اسکنر قرار دارد که دور بیمار می‌چرخد. تا زمانی که تصویر واضحی گرفته نشده، بیمار نباید از روی پنل بلند شود. رادیولوژیست (کسی که با دستگاه کار می‌کند) معمولا برای در امان ماندن از تشعشعات دستگاه، در اتاق دیگری حضور دارد؛ اما می‌تواند در کنار بیمار نیز کارش را پیش ببرد؛ مانند آنچه در شکل می‌بینید. اسکن شدن بیمار حدود ۱۰ الی ۲۰ دقیقه زمان می‌برد؛ اما تصویر نهایی بلافاصله پس از انجام پردازش توسط کامپیوتر آماده است.

مزایای CT

• زمان اسکن کوتاه (حدود ۱۰ الی ۲۰ دقیقه) است. 
• نتایج نسبت به بقیه روش‌ها، با اختلاف زیاد، سریع‌تر حاصل می‌شود. 
• به علت تهاجمی نبودن، بدون درد است.

معایب CT

• اسکن کردن، با تابیدن اشعه به سمت بدن انسان انجام می‌شود و این اشعه‌ها می‌تواند آسیب‌زا باشد. در CT اسکن میزان اشعه‌ای که به بدن می‌رسد زیاد است. هر قسمت از بدن که بیشتر اسکن شود طبیعتا اشعه بیشتری نیز به آن تابانده می‌شود. هرچند تلاش می‌شود تا دستگاه طوری طراحی شود که کم‌ترین حد تابش، مورد نیاز باشد.

MRI اسکنر چیست؟

MRI مخفف شده magnetic resonance imaging می‌باشد؛ روشی که در میان انواع تصویربرداری پزشکی بر پایه‌ی تشدید مغناطیسی بوده و در آن تصاویر به صورت مقطعی گرفته می‌شود. شبیه CT اسکن است اما کیفیت بالاتری دارد در نتیجه تفاوت‌ بافت‌های مختلف در آن مشهودتر است. همانطور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید.

MRI کدام قسمت از بدن را تصویربرداری می‌کند؟

MRI در تصویربرداری از مغز، نخاع، استخوان‌ها، قلب و رگ‎‌های خونی و همچنین اندام‌های داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاربردهای رایج MRI چیست؟

شبیه آنچه برای CT اسکن گفته شد برای MRI نیز صادق است: تشخیص، نمایش جزئیات بیشتر و مانیتورینگ (monitoring).

MRI چگونه کار می‌کند؟

برخلاف CT اسکن این‌بار بدن بیمار باید کاملا درون یک تونل باریک قرار بگیرد، به قطر تقریبی ۲۴ اینچ، که در آن یک میدان مغناطیسی قوی برقرار است و به وسیله اعمال امواج رادیویی جزییات تصویر شکل می‌گیرد. مشابه آنچه در بحث CT اسکن گفته شد، شخص پرتونگار می‌تواند در اتاق دیگری کارش را انجام دهد و یا در اتاق بیمار باشد، البته دستگاه MRI سروصدای بیشتری تولید می‌کند! زمان تصویربرداری بسته به عوامل مختلف از ۱۵ تا ۹۰ دقیقه متغیر است.

مزایای MRI

• MRI ضمن اینکه بدون درد است، امن هم می‌باشد چرا که میدان مغناطیسی و امواج رادیویی هیچ اثر منفی شناخته شده‌ای برای بدن ندارند.
• در این روش از اشعه X استفاده نمی‌شود در نتیجه در صورت نیاز می‌تواند برای کودکان و زنان باردار نیز مورد استفاده قرار گیرد.

معایب MRI

• لازم است کل بدن انسان در تونل تنگ دستگاه قرار داشته باشد و این می‌تواند ترس ناخوشایندی برای فرد به همراه داشته باشد.
• هیچ‌گونه فلزی نباید همراه یا درون بدن بیمار قرار داشته باشد چون در این صورت دستگاه مختل می‌شود. برای مثال افرادی که در بدنشان ضربان‌ساز (pacemaker) جاسازی شده، نمی‌توانند با این روش تصویربرداری شوند.

تصویربرداری پزشکی PET اسکنر چیست؟

(Positron Emission Tomography) PET اسکنر از انواع تصویربرداری پزشکی می‌تواند تصاویری سه‌بعدی از درون بدن، تولید کند. همچنین می‌تواند به نوعی با تصاویر حاصل از CT اسکن و MRI  ترکیب شود تا تصاویر دقیق‌تری از بدن حاصل شود. این اسکنر می‌تواند روی قسمت خاصی از بدن متمرکز شده و نحوه عملکرد آن را نشان دهد. در تصویر زیر مشاهده می‌کنید که اسکن‌های PET و CT چگونه با هم تلفیق شده‌اند.

PET کدام قسمت از بدن را تصویربرداری می‌کند؟

بیش‌تر برای تشخیص رشد سلول‌های سرطانی و تهیه تصاویری با وضوح بالا از مغز، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاربردهای رایج PET چیست؟

معمولا برای افرادی استفاده می‌شود که قبلا بیماری سرطان آن‌ها تشخیص داده شده؛ زیرا تصاویر حاصل از این نوع تصویربرداری به خوبی می‌تواند میزان گسترش یا از بین رفتن سلول‌های سرطانی را، طی درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی، نشان دهند.

PET چگونه کار می‌کند؟

ابتدا ­یک «ردیاب پرتو» (radiotracer)، معمولا FDG (fluorodeoxyglucose) ، از راه بازو به بیمار تزریق می‌شود؛ که قابلیت تشعشع دارد. وقتی این تشعشعات در محل خاصی از بدن به میزان قابل توجه برسد، PET اسکنر می‌تواند آن را تشخیص دهد. حال اگر FDG در محلی از بدن جمع نشده باشد بدین معنی‌است که آن محل فعالیتی ندارد. اکنون با توجه به اینکه نرخ مصرف گلوکز توسط سلول‌های سرطانی نسبت به سلول‌های بدن بیشتر می‌باشد؛ می‌توانیم با بررسی میزان غلظت FDG در نقاط مختلف بدن، از روی تصاویری که PET اسکنر برای ما مهیا کرده، به میزان حضور سلول‌های سرطانی در جاهای مختلف بدن بیمار پی ببریم. زمان تصویربرداری با این روش حدود ۳۰ دقیقه است. خوب است بدانید از نظر ظاهری دستگاه PET شبیه MRI است.

مزایای PET

• Fluorodeoxyglucose که به عنوان «ردیاب پرتو» مورد استفاده قرار می‌گیرد شبیه گلوکز است. از این روی بدن نیز مانند گلوکز با آن رفتار می‌کند.
• زمان اسکن (حدود ۳۰ دقیقه) کوتاه است.
• PET اسکنر می‌تواند سطح تغییرات متابولیسم در یک بافت یا اندامی از بدن را نشان دهد. کاری که MRI و CT از انجام آن عاجز هستند.

معایب PET

• این دستگاه بدن را در معرض تشعشعی قرار می‌دهد که خود سرطان‌زاست. البته ناگفته نماند مقدار آن در انواع تصویربرداری پزشکی کم است. نیمه عمر ردیاب رادیواکتیو (FDG) کوتاه است.
• بیمارانی که از این دستگاه برای تصویربرداری استفاده کرده‌اند، تا چند ساعت بعد آن، نباید در فاصله نزدیک افرادی قرار بگیرند که تشعشع برای آن‌ها مضر است؛ مثل زنان باردار.

اولتراسوند (ultrasound) چیست؟

دستگاه اولتراسوند از امواج صوتی با فرکانس برای نشان دادن اعضای داخلی بدن استفاده می‌کند. همچنین به سونوگرام نیز معروف است.

کدام قسمت از بدن را تصویربرداری می‌کند؟

با کمک اولتراسوند می‌توان از جنین، به صورت آنی، تصویربرداری کرد؛ همانطور که در شکل مشاهده می‌کنید.

کاربردهای رایج اولتراسوند چیست؟

معمول‌ترین کاربرد اولتراسوند، مانیتورینگ جنین، در رحم مادر، به صورت لحظه‌ای است. البته برای موارد تشخیصی و همچنین، در موارد خاص، به عنوان راهنمای جراح در حین جراحی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اولتراسوند چگونه کار می‌کند؟

دستگاه یک پروب (probe) دارد که امواج صوتی با فرکانس بالا را از خود ساطع می‌کند. این امواج پس از برخورد به بافت‌های مختلف بدن بازتاب شده و به سمت پروب برمی‌گردند؛ با آنالیز امواج برگشتی می‌توانیم به تصاویر لحظه‌ای از بدن انسان دست پیدا کنیم. اتفاقات گفته شده می‌تواند در خارج و یا داخل بدن رخ دهد و یا به صورت اندوسکوپی باشد. مدت زمان اسکن از ۱۵ تا ۴۵ دقیقه متغیر است.

مزایای اولتراسوند

• معمولا عوارض ثانویه‌ ندارد؛ به این معنی که فرد بیمار پس از تصویربرداری می‌تواند به فعالیت‌های عادی خود ادامه دهد.
• نتیجه به صورت آنی قابل وصول است؛ یعنی مشاهده تصاویر حاصل از تصویربرداری، بدون هیچ معطلی امکان‌پذیر است.

معایب اولتراسوند

• پوشش برخی پروب‌ها از لاتکس (latex) است. به همین دلیل ممکن است برای برخی بیماران حساسیت‌زا باشد.
• اندوسکوپی‌های اولتراسوند ممکن است موجب درد یا ورم در ناحیه گلو و یا در موارد متعددی باعث خونریزی داخلی شود.

X-ray چیست؟

یکی از پراستفاده‌ترین انواع تصویربرداری پزشکی X-ray است. دستگاه برای تابش از پرتو X، در میان طول موج‌های مختلف طیف امواج الکترومغناطیس، بهره می‌برد.

X-ray کدام قسمت از بدن را تصویربرداری می‌کند؟

برای تشخیص شکستگی استخوان و محل شکستگی، همچنین برای مشاهده تومورهای استخوانی، عموما از X-ray استفاده می‌شود. ضمن اینکه یکی از ابزارهای مناسب دندان‌پزشکان برای معاینه دندن‌هاست.

کاربرد‌های رایج X-ray چیست؟

در حین عمل جراحی می‌تواند به گونه‌ای راهنمای جراح باشد. همچنین از آن برای یافتن محل شکستگی استخوان و سپس تعیین درمان مناسب برای شکستگی استفاده می‌شود.

X-ray چگونه کار می‌کند؟

دستگاه پرتو X را که موجی از طیف امواج الکترومغناطیس بوده و برای انسان قابل مشاهده نیست، به سمت بدن می‌تاباند. سمت دیگر بدن هم یک آشکارساز (detector) قرار داده می‌شود. با توجه به این نکته که میزان جذب اشعه X توسط بافت‌های مختلف بدن متفاوت است؛ مقدار پرتویی که به نقاط مختلف آشکارساز می‌رسد نیز متفاوت خواهد بود. این کنتراست (contrast) ایجاد شده، قدرت تشخیص به ما می‌دهد. به عنوان مثال قسمت‌های چگال بدن، در تصویر، به رنگ سفید قابل مشاهده هستند زیرا اشعه کمتری از آن قسمت عبور کرده‌است. گاهی اوقات هم ماده‌ حاجب یا کنتراست‌زا (contrast agent) به بیمار تزریق می‌شود تا تمایز بیش‌تری در تصویر بافت‌های نرم ایجاد شود. این روش تصویربرداری سرعت بالایی دارد تا جایی که کل فرایند لازم برای رسیدن به خروجی نهایی فقط چند دقیقه به طول می‌انجامد.

مزایای X-ray

• از آن‌ جایی که دستگاه دور تا دور بدن بیمار را اشغال نمی‌کند، باعث ایجاد ترس و دلهره نمی‌شود.
• زمان تصویربرداری بسیار کم است.

معایب X-ray

• برخی مواد حاجب یا همان کنتراست‌زا ممکن است عوارض جانبی داشته باشند.
• لازمه این روش این است که بدن در معرض تشعشع پرتو X قرار بگیرد و این سرطان‌زاست. البته تابشی که انجام می‌شود حداقل تابش لازم برای تصویربرداری است. 

منبع: Doc.Ic.Ac.Uk