با گسترش علم تصویربرداری پزشکی و به وجود آمدن روش‌های جدیدتر در این حوزه، این علم، یکی از علوم رو به رشد در جهان است که برای تشخیص بیماری‌ها به کمک پزشکان می‌رود. یکی از روش های تصویربرداری پزشکی، روش Computed Tomography است که در اصطلاح عامیانه، عبارت کوتاه شده‌ی آن، یعنی «سی تی اسکن» به کار برده می‌شود. سی تی اسکن ریه، از تجهیزات اشعه ایکس ویژه‌ای برای بررسی اختلالات یافت شده در دیگر آزمایش‌های تصویربرداری استفاده می‌کند و به تشخیص علت سرفه غیرقابل‌توجیه، تنگی نفس، درد قفسه سینه، تب و دیگر علائمی که در سینه پدیدار می‌شوند، کمک می‌کند. سی تی اسکن ریه، سریع، بدون درد و دقیق است و احتیاجی به وارد کردن ابزار پزشکی به داخل بدن ندارد. از آنجا که سی تی اکن ریه، قادر به تشخیص گره‌های بسیار کوچک در ریه است، به طور ویژه برای تشخیص سرطان ریه در ابتدایی‌ترین مراحل آن موثر است. در این مرحله درمان و مراقبت پزشکی از سرطان آسان‌تر است. پیش‌تر در تریتا در مورد چیستی سی تی اسکن توضیح داده‌ایم که می‌توانید از این‌جا به آن مقاله دسترسی داشته باشید. حال در این مقاله از تریتا، در مورد سی تی اسکن ریه بحث خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
سی تی اسکن ریه و قفسه سینه چیست؟
CT اسکن، یک آزمایش تصویربرداری پزشکی تشخیصی است که مانند اشعه ایکس، تصاویر متعددی را از داخل بدن ایجاد می‌کند. تصاویر مقطعی تولید شده در طول یک سی تی اسکن ریه را می توان در چندین صفحه نمایش داد و حتی می‌توان با استفاده از آن‌ها تصاویر سه‌بعدی ایجاد کرد.
از تکنولوژی CT برای تشخیص گره‌های ریوی و مجموعه بافت‌های غیر عادی در ریه‌ها استفاده می‌شود که ممکن است نشانه ظهور سرطان ریه باشند. این گره‌ها اغلب قبل از ظهور علائم فیزیکی سرطان ریه تشخیص داده می‌شوند. تشخیص اولیه گره‌های ریوی از طریق آزمایش‌های CT باعث بهبود روند بیماری در مقایسه با بیمارانی می‌شود که تحت سی تی اسکن ریه قرار نمی‌گیرند.
بسیاری از مردم گره‌های ریوی دارند اما همه آن‌ها سرطانی نیستند. در حقیقت، بیشتر گره‌ها توسط بافتِ زخمِ ناشی از عفونت ریه‌ی قبلی ایجاد می‌شوند و سرطانی نیستند. سی تی اسکن، معمولا گره‌های کوچکی را تشخیص می‌دهد که بعدا مشخص می‌شوند غیر سرطانی هستند. اگر گره‌های خوش‌خیم داشته باشید، از شما درخواست خواهد شد که سالانه برای یک یا دو بار برای غربالگری CT اقدام کنید تا مطمئن شوید که آن‌ها رشد نمی‌کنند. اگر گره در رابطه با سرطان باشد، آزمایش‌های تشخیصی بیشتری به شما توصیه خواهد شد.
تصاویر به دست آمده از از طریق CT از اندام‌های درونی، استخوان، بافت نرم و رگ‌های خونی، جزئیات بیشتری را نسبت به تصاویر گرفته شده با روش اشعه ایکس، به خصوص در بافت‌های نرم و رگ‌های خونی نشان می‌دهند. با استفاده از تکنیک‌های مختلف، از جمله تنظیم دوز تشعشع براساس اندازه‌ی جثه‌ی بیمار و تکنولوژی‌های نرم‌افزاری جدید، مقدار اشعه مورد نیاز برای انجام یک اسکن با روش سی تی، می‌تواند به میزان قابل‌توجهی کاهش یابد. یک سی تی اسکن ریه با دوز پایین، تصاویری با کیفیت کافی تولید می‌کند که با استفاده از آن می‌توان بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات ریه را با استفاده از میزان اشعه‌ی کمتری نسبت به سی‌تی‌اسکن معمولی، تشخیص داد (در برخی موارد میزان دوز را تا ۶۵ درصد یا بیشتر هم کاهش می‌دهد). سی تی اکسن ریه به طور معمول برای ارزیابی ناهنجاری‌های مادرزادی و مادرزادی ریه، مانند ذات‌الریه و یا ارزیابی تومور به کار می‌رود. تحقیقاتی برای کاهش بیشتر دوزهای تشعشع در حال انجام است.
استفاده‌های متداول از سی تی اسکن ریه چیست؟
از سی تی اسکن ریه و قفسه سینه برای اموری که در ادامه می‌آیند، استفاده می‌شود:
- با استفاده از سی تی اسکن ریه، بررسی ناهنجاری‌هایی که با روش مرسوم اشعه ایکس شناسایی شده‌اند، ممکن می‌شود.
- سی تی اسکن ریه، به تشخیص علل علائم بالینی یا علایم بیماری‌های مربوط به قفسه سینه، مانند سرفه، تنگی نفس، درد سینه یا تب کمک می‌کند.
- شناسایی و ارزیابی انداره‌ی تومورهایی که در سینه به وجود می‌آیند و یا تومورهایی که از دیگر نقاط بدن در ریه گسترش‌یافته اند.
- ارزیابی اینکه آیا تومورها در حال واکنش به درمان هستند یا خیر.
- اطلاعات به دست آمده از آن، برای برنامه‌ریزی جهت روند رادیوتراپی به کار می‌رود.
- آسیب‌های اعضای قفسه سینه، از جمله قلب، رگ‌های خونی، ریه‌ها، دنده‌ها و ستون فقرات را ارزیابی می‌کند.
- سی تی اسکن ریه به ارزابی ناهنجاری‌های موجود در ریه که از طریق آزمایش‌هایش سونوگرافی جنین تشخیص داده شده‌اند، کمک می‌کند.۴
سی تی اسکن می‌تواند اختلالات ریوی مختلفی، مانند موارد زیر را نشان دهد:
- تومورهای خوش‌خیم و بدخیم
- ذات‌الریه
- سل
- برونشیت، فیبروز کیستیک
- التهاب و یا بیماری‌های دیگر پرده جنب (پوشش روی ریه‌ها)
- بیماری‌های مزمن ریوی
- اختلالات مادرزادی ریه
- ناهنجاری‌های شناختی
چطور باید برای سی تی اسکن ریه آماده شوید؟
برای سی تی اسکن ریه، باید لباس راحت و گشاد بپوشید. اشیای فلزی از جمله جواهرات، عینک، دندان مصنوعی و سنجاق‌های مو می‌توانند بر تصاویر CT تاثیر بگذارند. آن‌ها را در خانه بگذارید و یا قبل از آزمایش، آن‌ها را از خود جدا کنید. همچنین ممکن است از شما خواسته شود دستگاه‌‌های کمک شنوایی خود را جدا کنید. در هنگام سی تی اسکن ریه در خانم‌ها، از آن‌ها خواسته می‌شود تا لباس زیر خود را که دارای بخش‌های فلزی است را از خود جدا کنند. همچنین در صورت امکان از شما خواسته می‌شود اگه پیرسینگ دارید، آن را هم برای تصویربرداری از خود جدا کنید. تمام موارد مذکور برای از بین بردن تاثیر منفی این عوامل بر روی تصویر پزشکی انجام می‌شوند. در صورتی که در آزمایش شما از مادهی حاجب استفاده شود (ماده‌ای که به بدن تزریق می‌شود)،از شما خواسته می‌شود تا چند ساعت پیش از آزمایش، چیزی نخورید. برای سی تی اسکن ریه، باید پزشک خود را از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید و آلرژی‌های خود (در صورت وجود) مطلع سازید. اگر به مادهی حاجب آلرژی داشته باشید، پزشک برایتان داروهایی تجویز می‌کنند تا ریسک واکنش آلرژیک کاهش یابد. علاوه بر موارد مذکور، پزشک خود را از سوابق بیماری‌های اخیر و مراقبت‌های پزشکی و سابقه‌ی بیماری‌های قلبی، آسم، دیابت، بیماری کلیوی یا مشکلات تیروئیدی خود مطلع کنید. هر یک از این موارد ممکن است ریسک عوارض جانبی داروها را افزایش دهد. خانم‌ها در صورتی که احتمال می‌دهند باردار هستند، باید پزشک و متخصص سی تی اسکن را از این موضوع مطلع سازند.
تجهیزات سی تی اسکن به چه صورت هستند؟
اسکنر CT معمولا یک دستگاه بزرگ دونات شکل با یک تونل کوتاه در مرکز آن است. شما روی یک میز معاینه باریک قرار می‌گیرید که در داخل و خارج این تونل کوتاه جابه‌جا می‌شود. در اطراف شما، تیوب اشعه ایکس و دیتکتورهای الکترونیکی اشعه ایکس روبروی هم در یک حلقه قرار گرفته‌اند که آن را gantry می‌نامند. تجهیزات کامپیوتری‌ای که اطلاعات تصویربرداری را پردازش می‌کند در یک اتاق کنترل جداگانه قرار دارد. این همان جایی است که متخصص سی تی اسکن، اسکنر را کنترل می‌کند و فرآیند تصویربرداری از شما را زیر نظر دارد و قادر است از طریق میکروفون و اسپیکر با شما صحبت کند و صدایتان را بشنود.
روال سی تی اسکن ریه به چه صورت است؟
در بسیاری از روش‌ها، آزمایش سی تی اسکن مانند سایر آزمایش‌های اشعه ایکس می‌باشد. قسمت‌های مختلف بدن، میزان اشعه ایکس را به مقادیر متفاوتی جذب می‌کنند. این تفاوت به پزشک این امکان را می‌دهد که قسمت‌های بدن را از یکدیگر از یکدیگر تشخیص دهد. در یک آزمایش تصویربرداری معمول با اشعه ایکس، اثر مقدار کمی از تشعشع، بر روی بخشی از بدن مورد بررسی قرار می‌گیرد و یک صفحه‌ی الکترونیکی، تصویر مورد نظر را ثبت می‌کند. در این تصاویر، استخوان‌ها در تصویر اشعه ایکس سفید به نظر می‌رسند. بافت نرم مانند قلب یا کبد، رنگ‌های خاکستری را نشان می‌دهد و هوا نیز به رنگ سیاه ظاهر می‌شود.
در سی تی اسکن، چندین تیوب اشعه ایکس و آشکارسازهای الکترونیکی اشعه ایکس، دور بدن بیمار می‌چرخند. به این ترتیب، میزان تشعشعی که نوسط قسمت‌های مختلف بدن جذب شده است، اندازه گیری می‌شود. گاهی اوقات، تختی که بیمار روی آن دراز کشیده است، در طی مدت اسکن حرکت می‌کند، به طوری که پرتو اشعه ایکس یک مسیر مارپیچ را طی می‌کند. سپس یک برنامه کامپیوتری خاص، این حجم بزرگ از داده‌ها را پردازش می‌کند تا تصاویر مقطعی دو بعدی از بدن بیمار را ایجاد کند. در مرحله‌ی بعد، این تصاویر بر روی نمایشگر نمایش داده می‌شوند. گاهی اوقات تصویربرداری با روش CT، با نگاه کردن به یک قرص نان که به تکه‌های نازک بریده شده است، مقایسه می‌شود. هنگامی که تکه‌های تصویر توسط نرم‌افزار کامپیوتری بازسازی می‌شوند، یک نمای سه‌بعدی بسیار دقیق از داخل بدن حاصل می‌شود. سی تی اسکنرهای نوین می‌توانند در عرض چند ثانیه بخش‌های بزرگی از بدن را اسکن کنند و حتی در کودکان که بدن کوچک‌تری دارند، این کار سریع‌تر هم انجام می‌شود. چنین سرعتی برای همه بیماران به خصوص برای کودکان مفید است. در هنگام تصویربرداری در کودکان، برای کاهش دادن دوز تشعشع، تکنیک تصویربرداری با توجه به اندازه‌ی بدن آن‌ها و مساحتی که باید تصویربرداری شود، دستکاری می‌شود.
برای ایجاد تصاویر با کیفیت بالا با استفاده دوزهای پایین‌تر، از تکنیک‌های مختلفی استفاده می‌شود، از جمله:
- مدولاسیون دوز، که در آن میزان تشعشع به طور مداوم با اندازه‌ی قسمتی از بدن بیمار که در معرض اسکنر قرار می‌گیرد تنظیم می‌شود.
- استفاده از نرم‌افزار «مدیریت نویز»، برای فیلتر کردن داده‌های ضروری
- استفاده از سپر (Shield) که این به نوع اسکنر بستگی دارد
- استفاده از محافظ‌های خارجی از جنس بیسموت بر روی بدن بیمار
- خاموش کردن تیوب اشعه ایکس در طول بخشی از چرخش
- کاهش پیک ولتاژ
کنترل دوز اشعه ایکس، جهت مصرف حداقلی آن، به عهده رادیولوژیست است.
مراحل سی تی اسکن ریه
روال سی تی اسکن، با قرار گرفتن بیمار روی تخت آزمایش شروع می‌شود. ممکن است از بالش و بندهایی برای قرارگیری بهتر بیمار بر روی تخت و جلوگیری از تکان خوردن فرد استفاده شود. بسیاری از اسکنرها، به اندازه کافی سریع هستند که می توان با استفاده از آن‌ها و بدون احتیاج به بیهوشی، از بدن کودکان تصویربرداری کرد. البته دربعضی موارد خاص، به داروی بیهوشی احتیاج است زیرا حرکت بدن باعث مات شدن تصاویر و کاهش کیفیت آن می‌شود. همچنین، در صورتی که نیاز به استفاده از مادهی حاجب پدیدار شود، این ماده پیش از تصویربرداری به بدن بیمار تزریق می‌شود. سپس، تختی که بیمار روی آن قرار دارد، به سرعت از جلوی اسکنر عبور می‌کند تا وضعیت صحیح بدن بیمار را برای شروع اسکن مشخص کند. در مرحله بعدی، تخت به آرامی به حرکت در می‌آید زیرا اکنون اسکن واقعی CT انجام می‌گیرد. بسته به نوع سی تی اسکن، ممکن است تخت چندین بار در حرکت باشد. در طول اسکن، ممکن است از شما خواسته شود که نفس خود را حبس کنید. هر حرکت، از جمله تنفس و حرکات بدن، می‌تواند منجر به خطا بر روی تصاویر شود و آن‌ها را تار کند. اسکن واقعی CT کم‌تر از ۳۰ ثانیه طول می‌کشد و کل فرآیند آن، معمولا در عرض ۳۰ دقیقه کامل می‌شود.
تجربه‌ی افراد از سی تی اسکن به چه صورت است؟
در حالت کلی، آزمایش سی تی اسکن ریه، بدون درد، سریع و آسان است. در صورت استفاده از دیتکتورهای بیشتر، مقدار زمانی که بیمار روی تخت دراز می‌کشد، کاهش می‌یابد. اگر برای تصویربرداری، ماده حاجب به بدن شما تزریق شود، ممکن است احساس گرما و یا تب داشته باشید. همچنین ممکن است طعم فلزی را در دهانخود احساس کنید. همچنین ممکن است نیاز به ادرار کردن داشته باشید. با این حال، اثر این موارد به سرعت از بین می‌رود.
زمانی که وارد اسکنر CT می‌شوید، ممکن است خطوط نوری ویژه‌ای که بر روی بدن شما ایجاد می‌شود را ببینید. این خطوط برای اطمینان از موقعیت یابی صحیح شما به کار می‌روند. با اسکنرهای سی تی مدرن، ممکن است صدای وزوز خفیف و صداهای صداهای غژغژمانندی را بشنوید. این‌ها زمانی رخ می‌دهند که قسمت‌های داخلی دستگاه CT، که معمولا برای شما قابل‌رویت نیستند، در طول فرآیند تصویربرداری دور بدن شما در حال چرخش هستند.
شما در طول سی‌تی‌اسکن تنها خواهید بود، مگر اینکه شرایط خاصی وجود داشته باشد. برای مثال، گاهی اوقات والدین با فرزند خود در اتاق می‌مانند. با این حال، تکنولوژیست حاضر در صحنه، همیشه قادر به دیدن، شنیدن و صحبت کردن با شما از طریق سیستم ارتباطی داخلی است. در نهایت، بعد از به پایان رسیدن تصویربرداری، متخصص رادیولوژی خط تزریق داخل وریدی را که برای تزریق ماده حاجب به کار رفته است، از بدن بیمار جدا می‌کند.
مزایا و ریسک‌های سی تی اکسن ریه
مزایا:
- CT، روش تصویربرداری سریعی است و به همین دلیل برای بیمارانی که که در حبس کردن نفس خود مشکل دارند، مهم است.
- CT امروزه به طور گسترده در دسترس است.
- CT، بدون درد، دقیق و غیرتهاجمی (به این معنی که نیازی به وارد کردن ابزار پزشکی به داخل بدن ندارد) است.
- مزیت اصلی CT، توانایی آن در به تصویر کشیدن استخوان، بافت نرم و رگ‌های خونی است.
- بر خلاف اشعه‌های ایکس معمولی، اسکن CT تصاویر بسیار دقیقی از طیف زیادی از بافت و همچنین ریه‌ها، استخوان‌ها و رگ‌های خونی به دست می‌آورد.
- آزمایش‌های CT سریع و ساده هستند؛ در موارد اضطراری، CT می‌تواند آسیب‌ها و خونریزی‌های داخلی بدن را آشکار کند.
- نشان داده شده‌است که CT یک ابزار تصویربرداری مقرون‌به‌صرفه برای طیف وسیعی از مشکلات بالینی است.
- CT نسبت به MRI از حساسیت کمتری نسبت به حرکت بدن بیمار برخوردار است.
- تصویربرداری از طریق CT اسکن، بر خلاف MRI حتی زمانی که یک دستگاه پزشکی در بدن کار گذاشته شده است نیز ممکن است.
- تشخیص حاصل شده توسط CT، ممکن است نیاز به جراحی اکتشافی و بیوپسی را به کلی از بین ببرد.
- پس از یک آزمایش CT هیچ تشعشعی در بدن بیمار باقی نمی‌ماند.
- اشعه‌های ایکس مورد استفاده در CT نباید اثرات جانبی فوری‌ای داشته باشند.
- سی تی اسکن ریه، دوز کمتری از تشعشع را نسبت به روش سنتی CT قفسه سینه لازم دارد.
ریسک‌ها:
- همیشه احتمال کمی از دچار شدن به سرطان به علت از قرار گرفتن بیش از حد در معرض تشعشع وجود دارد. با این حال، فایده یک تشخیص دقیق، بیشتر از این خطر است.
- بانوان، همیشه باید احتمال باردار بودن خود را با پزشک و متخصص رادیولوژی در میان بگذارند.
- اسکن CT به طور کلی برای بانوان باردار توصیه نمی‌شود مگر اینکه از نظر پزشکی به خاطر خطر بالقوه متوجه نوزاد، این کار ضروری باشد.
- خطر واکنش آلرژیک شدید به مواد ضدید که حاوی ید هستند بسیار نادر است و بخش‌های رادیولوژی برای مقابله با آن‌ها مجهز هستند.
- در برخی بیماران که عملکرد کلیه آن‌ها ضعیف شده است، رنگ مورد استفاده در اسکن CT باعث بدتر شدن عملکرد کلیه خواهد شد.
- از آنجا که کودکان نسبت به تشعشع حساس‌تر هستند، باید تنها در صورت لزوم تحت سی تی اسکن قرار بگیرند و همچنین تکرار این کار هم تنها در شرایط ضروری جایز است. اسکن در کودکان، باید همیشه با دوز پایین تشعشع انجام گیرد.
محدودیت‌های سی تی اسکن ریه چیست؟
سی تی اسکن ریه، دارای محدودیت‌هایی هم هست. مانند:
- افرادی که جثه‌ی بزرگی دارند ممکن است نتوانند وارد دستگاه شوند. همچنین ممکن است وزن آن‌ها بیش از حد مجاز (حدود ۲۰۰ کیلوگرم) باشد.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) ممکن است رای نشان دادن برخی انواع اختلالات بافت نرم از CT بهتر باشد.
- حتی اگر تصویربرداری سی تی خیلی سریع باشد، تنفس یا حرکت بدن در حین آزمون ممکن است منجر به مات شدن تصاویر شود.
منبع : RadiologyInfo
