آنژيوگرافی مغز چیست؟ | تصویربرداری و درمان غیرتهاجمی مغززمان مطالعه ۸ دقیقه

عروق خونی که در سر‌تا‌سر بدن ما وجود دارند، نقش مهمی در تغذیه و ادامه حیات بافت‌ها و اندام‌ها دارند، از این رو تصویر‌برداری از این دنیای پرپیچ‌و‌خم می‌تواند اطلاعات خوبی از سلامت یا بیماری بافت مورد‌ نظر به ما بدهد. در این مقاله از تریتا به دنیای عروق و آنژیوگرافی مغز نگاهی می‌اندازیم. با ما همراه باشید.

آنژیوگرافی مغز چیست؟

آنژیو‌گرافی یک آزمایش پزشکی با حداقل تهاجم است که از اشعه X و ماده‌ی حاجب (contrast matter)، حاوی ید برای تهیه تصاویر از عروق خونی مغز استفاده می‌کند. برای تصویر‌برداری از مغز معمولا یک سوند در یکی از شریان‌های کشاله‌ی ران قرار‌ داده می‌شود. در برخی مواقع نیز، از یکی از شریان‌های بازو استفاده می‌شود و همچنین به ندرت به یکی از شریان‌های گردن نیاز می‌شود. اما به طور معمول، از شریان کشاله‌ ران استفاده می‌شود چون دستیابی به آن آسان‌تر است. زمانی که سوند در شریان قرار‌داده شد، رنگ کنتراست (که باعث ایجاد کنتراست می‌شود) تزریق می‌شود، در مرحله‌ی بعد، چندین تابش اشعه X ساخته می‌شود. این تصاویر شریان‌ها، سیاه‌رگ‌ها، مویرگ‌ها و جریان‌خون در مغز را نشان می‌دهند.

آنژیو گرافی‌ مغز،همچنین با نام «آنژِیوگرافی کاهشی درون شریانی دیجیتال» یا (intra-arterial subtraction angiography) یا به اختصار IADSA شناخته می‌شود. این عبارت، به به‌ دست آوردن الکترونیکی تصاویر الکترونکی، به جای فیلم اشعه X اشاره دارد. در این‌ جا، تصاویر به صورت الکترونیکی دستکاری می‌شوند که استخوان پوشاننده‌ی جمجه و خطای طبیعی ایجاد شده توسط عروق از تصویر حذف شوند، در نتیجه در تصویر باقی‌مانده، عروق به‌طور واضح قابل دیدن خواهند بود.

آنژیوگرام چگونه عمل می‌کند؟

اشعه X مثل نور‌مرئی و امواج‌رادیویی، یک شکل از تابش است و توانایی عبور از اکثر اشیاء ازجمله بدن انسان را دارد.زمانی که با دقت،روی قسمتی از بدن که قصد معاینه آن را داریم هدف گرفته شود، ماشین اشعهX یک انفجار کوچک از تشعشع را تولید می‌کند که می‌تواند از بدن عبور کند و تصویری روی فیلم رادیولوژی یا یک آشکار‌ساز مخصوص ضبط کند.

بخش‌های مختلف بدن، درجات مختلفی از اشعهX را جذب می‌کنند، برای مثال؛ استخوان متراکم مقدار زیادی از تشعشعات را جذب می‌کند در‌حالی که بافت نرم مثل ماهیچه، چربی و اندام‌ها اجازه‌ی عبور مقدار بیشتری از تابش را می‌دهند.درنتیجه، استخوان در تصویر اشعه X سفید، بافت نرم در سایه‌های خاکستری و هوا سیاه ظاهر می‌شود.

بیشتر تصاویر اشعهX ، فایل‌هایی هستند که به صورت الکترونیکی ذخیره می‌شوند،این تصاویر ذخیره شده برای اهداف تشخیصی و مدیریت بیماری‌ها به راحتی قابل دسترسی هستند.

استفاده‌های رایج از آنژیو‌گرافی مغز چیست؟

وقتی روش‌های دیگر تصویربرداری، به ما اطلاعات مورد‌ نیاز را نمی‌دهد، این آزمایش توصیه می‌شود، این روش برای کشف تغییرات در عروق خونی درون مغز یا عروق منتهی به مغز استفاده می‌شود. مثل:

• بالون زدن یا برجسته شدن رگ‌های خونی (آنوریسم-aneurysm)
• تنگ شدن رگ‌های خونی (استنوسیس-stenosis)
• تصلب شرایین (atherosclerosis)
• التهاب رگ‌های خونی که موجب تنگ شدن آن‌ها می‌شود (vasculitis)
• اتصالات غیرعادی بین سیاه‌رگ‌ها و سرخ‌رگ‌ها (ناهنجاری شریانی-وریدی یا arteriovenous malformation)
• وجود لخته خون درون رگ‌های خونی (ترومبوز-thrombosis)
• رفتگی در عضلات رگ‌های‌ خونی که منجر به تنگ شدن بی‌قاعده‌ی عروق می‌شود (اسپاسم عروقی-vasopsam)

بعضی وضعیت‌های پزشکی که در آن جابجایی رگ‌های خونی مغز اتفاق می‌افتد هم ممکن است قابل مشاهده باشد، مثل:

• تومور‌ها
• سکته
• ورم یا اِدِم
• جابجایی در بافت مغز که در نتیجه‌ی فشاردرون مغزی (که به دلیل ورم، خونریزی یا دیگر علت‌ها است) ایجاد می‌شود.
• پارگی عروق
• بالارفتن فشار درون مغز
• وجود مایع غیرعادی در مغز (هیدروسفالی)

در این موارد نیز امکان استفاده از آنژیوگرافی مغز وجود دارد:

• برای ارزیابی شریان‌های سرو گردن قبل از عمل جراحی
• برای تهییه اطلاعات بیشتر از ناهنجاری‌های دیده شده از سر در MRI و CT (برای مثال؛ خون تغذیه کننده‌ی تومور)
• آمادگی برای دیگر درمان‌های پزشکی (مثل عمل جراحی خارج کردن تومور)
• آماده‌سازی برای درمان با حداقل تهاجم ناهنجاری‌های عروق

این روش همچنین ممکن است برای کمک به تشخیص علت برخی نشانه‌ها استفاده شود،مثل:

• سردرد‌های شدید
• لکنت زبان
• سرگیجه
• تاری دید و دوبینی
• ضعف و بی‌حالی
• عدم هماهنگی اعضا یا عدم تعادل

روش انجام تست آنژیوگرافی مغز چیست؟

این تست معمولا یک تست سرپایی است، هرچند که بعضی بیماران برای تست نیاز به اجازه‌نامه دارند (در این مورد باید از پزشک خود سوال کنید). قبل از انجام تست، از بیمار آزمایش خون گرفته می‌شود تا عملکرد صحیح کلیه‌ها مشخص شود و از لخته شدن طبیعی خون اطمینان حاصل گردد. به دلیل اینکه در تست آنژیوگرافی مغز، دوره‌ی بازیابی چندین ساعت پس از آن طول می‌کشد، از بیمار خواسته می‌شود تا قبل از انجام تست، مثانه خود را خالی کند.

یک پرستار یا تکنسین یک سیم درون وریدی (IV) را در یکی از رگ‌های دست یا بازو برای مدیریت تزریق مسکن قرار می‌دهد (در این آزمایش ممکن است از مسکن ملایم استفاده شود). الزامی به استفاده از لوله تنفسی نیست، هرچند که ممکن است بعضی بیماران به بیهوشی کامل نیاز پیدا کنند. سپس دستگاهی برای نظارت بر ضربان قلب و فشار خون به بیمار متصل می‌شود، بیمار بر روی میز آزمابش قرار‌داده می‌شود، سر بیمار در جایگاهی با تسمه، نوار یا فوم نگهدارنده سر قرار می‌گیرد تا در طول آزمایش بی‌حرکت بماند.

ناحیه‌ای از بدن که سوند قرار می‌گیرد استریلیزه شده و با پارچه جراحی پوشیده می‌شود. پزشک محل مورد نظر را با یک ماده بیهوشی موضعی بی‌حس می‌کند که ممکن است قبل از بی‌حس شدن، کمی دچار سوختگی یا سوزش شود. در محل مورد نظر، یک شکاف پوستی بسیار کوچک ایجاد می‌شود و با استفاده از هدایت اشعه X، سوند از طریق حفره‌ی کوچک ایجاد شده با سوزن در رگ قرار داده می‌شود و به سمت ناحیه‌ای که می‌خواهیم آن را بررسی کنیم هدایت می‌شود. سپس، ماده‌ی حاجب از طریق سوند تزریق می‌شود. از دستگاهی به نام انژکتور قدرت برای تزریق ماده‌ی حاجب در یک سرعت و حجم مشخص استفاده می‌شود، به همین منظور انژکتور به سوند متصل است.

وقتی که ماده‌ی حاجب به رگ مورد بررسی ما برسد، چندین دسته اشعه X گرفته می‌شود. زمانی که آزمایش کامل شد، سوند خارج می‌شود و برای جلوگیری از خون‌ریزی روی آن فشار اعمال می‌شود. در بعضی مواقع، ممکن است پزشک از وسیله‌ای (closure device) برای بستن حفره‌ی کوچک ایجاد شده درون رگ استفاده کند که این به بیمار این اجازه را می‌دهد که سریع‌تر به اطراف حرکت کند. هیچ بخیه‌ای روی پوست ایجاد نخواهد شد و خراش کوچک ایجاد شده روی پوست نیز با لباس پوشیده می‌شود. سیم IV نیز قبل از به خانه رفتن از بیمار جدا می‌شود. معمولا تست در طول ۱ تا ۳ ساعت کامل می‌شود، اما برای آمادگی معاینه، مقدمه آزمایش و مراقبت‌های پسا‌آزمایش، ممکن است زمان بیشتری نیاز باشد.

اقدمات لازم برای بعد از انجام تست آنژیوگرافی مغز چیست؟

بسته به اینکه از کدام ناحیه برای تزریق ماده حاجب استفاده شده باشد، بیمار به مدت چندین ساعت بعد از انجام تست، برای ریکاوری در تخت باقی می‌ماند. اگر کشاله ران یا بازو مورد استفاده قرار گرفته باشد، بازو یا پا‌ی آن سمت به مدت ۱۲ ساعت صاف نگه داشته می‌شود. اما اگر از گردن اسفاده شده باشد، بیمار برای بررسی نشانه‌هایی از جمله گرفتگی صدا، مشکلات تنفسی و یا درد و مشکل در بلع تحت نظارت قرار خواهد گرفت.

زمانی که بیمار در اتاق احیا قراردارد، پرستار علائم حیاتی، علائم عصبی و محل تزریق را نظارت و بررسی می‌کند. ممکن است به بیمار، به سبب وجود درد، ناراحتی ناشی از محل تزریق یا درد ناشی از صاف و بی‌حرکت خوابیدن برای مدت طولانی، مسکن داده شود. همچنین، برای شست‌وشوی ماده حاجب از بدن، نوشیدن آب و مایعات فراوان توصیه می‌شود.

بیمار بعد از تست می‌تواند به رژیم غذایی و فعالیت‌های پیشین خود بازگردد مگر اینکه دکتر مربوطه توصیه دیگری بدهد. وقتی بیمار دوران نقاهت را پشت سر گذاشت، می‌تواند به بخش در بیمارستان منتقل یا به خانه مرخص شود. اگر آزمایش به صورت سرپایی انجام می‌گیرد، حتما باید شخص دیگری بیمار را به خانه برساند.

مزیت‌ها و خطرات احتمالی آنژیوگرافی مغز چیست؟

مزیت‌ها:

• آنژیوگرافی می‌تواند نیاز به جراحی را از بین ببرد. حتی اگر عمل جراحی الزامی باشد، با کمک این تست، جراحی دقیق‌تری صورت میگیرد.
• آنژِیوگرافی مغز، یک تصویر دقیق، واضح و با جزئیات از عروق خونی مغز نمایش می‌دهد، که این زمانی که عمل جراحی یا درمان‌های دیگری در نظر باشد بسیار کمک‌کننده است.
• نتایج حاصل از آنژیوگرافی مغز، از سونوگرافی داپلر شریانِ کاروتید یا دیگر تصویر‌برداری‌های غیر تهاجمی از رگ‌های خونی، دقیق‌تر است.
• استفاده از سوند (catheter) تشخیص و درمان را در یک تست میسر می‌سازد.
• بعد از معاینه اشعه X، هیچ تشعشعی در بدن بیمارباقی نمی‌ماند.
• اشعه X معمولا هیچ عوارض جانبی‌ای برای رنج معمول تشخیصی استفاده شده در این تست ندارد.

خطرات احتمالی:

• همیشه احتمال کمی برای ابتلا به سرطان در اثر در معرض تشعشع زیاد قرارداشتن وجود دارد، هرچند مزیت یک تشخیص دقیق خیلی بیشتر از این ریسک است.
• خطر بسیار ناچیزی برای واکنش آلرژیک به ماده‌ی حاجب تزریق شده وجود دارد.
• اگر سابقه‌ی حساسیت به ماده‌ی حاجب اشعه X را داشته باشید، احتمالا رادیولوژیست شما داروی ویژه‌ای را برای ۲۴ ساعت قبل از آنژیوگرافی توصیه می‌کند که خطر آلرژی احتمالی را کاهش دهد (هرچند ریسک  واکنش آلرژیک به ماده‌ی حاجب تزریق شده در شریان کمتر از سیاهرگ است).
• خانم‌ها همیشه باید پزشک را از وجود هرگونه احتمالی از بارداری مطلع کنند.
• مادران شیرده باید تا ۲۴ ساعت بعد از تزریق ماده‌ی حاجب، از شیردادن به فرزند خود خودداری کنند.
• اگر دیابت یا بیماری کلیوی داشته باشید، کلیه‌ها ممکن است در اثر تزریق ماده‌ی حاجب آسیب ببینند که در اکثر مواقع،بعد از ۵ تا ۷ روز، به عملکرد طبیعی خود بازمی‌گردند.
• هر تستی که شامل قرار دادن سوند در عروق خونی می‌شود، همواره با یک سری خطر‌ها همراه است، ازجمله؛ آسیب به دیواره رگ، کبودی و خونریزی در محل حفره ایجاد شده و عفونت (البته پزشک مربوطه پیشگیری‌های لازم را برای کم کردن این خطرات انجام می‌دهد).
• احتمال بسیار کمی برای تشکیل لخته خون در اطراف سوند و بسته شدن شریان و الزام به انجام عمل جراحی برای باز کردن رگ وجود دارد.
• اگر سوند پلاکی را از دیواره رگ جابه‌جا کند و باعث ممانعت از عبور جریان خون به مغز شود، خطر سکته وجود دارد. اگرچه شاید سکته یک عارضه‌ی وابسته به آنژیوگرافی مغز باشد، ولی معمولا اتفاق نمی‌افتد.

منابع:  HOPKINSMEDICINE ،RADIOLOGYINFO