علائم تومور مغزی چیست؟ مغز عضوی از بدن است که از سلول‌های عصبی و بافت‌های حمایتی مثل سلول‌های گلیال و مننژ تشکیل شده است. سه بخش اصلی در مغز وجود دارد که فعالیت شما نظیر تنفس (ساقه مغز)، فعالیت‌هایی مانند ماهیچه‌های متحرک برای راه رفتن (مخچه) و حس‌های شما مانند بینایی و حافظه، احساسات، تفکر و شخصیت (مخ) را کنترل می‌کنند. تومورهای مغزی اولیه می‌توانند بدخیم (حاوی سلول‌های سرطانی) یا خوش‌خیم (فاقد سلول‌های سرطانی) باشند. تومور اولیه مغز، یک تومور است که در بافت مغز شروع به رشد میکند. اگر یک تومور سرطانی در جای دیگری از بدن شروع به رشد کند، می‌تواند سلول‌های سرطانی‌ای را گسترش دهد که در مغز رشد می‌کنند. این نوع تومورها تومورهای مغزی ثانویه یا متاستاتیک نامیده می‌شوند. تومورهای مغزی می‌توانند در هر سنی رخ دهند. در حال حاضر، محققان و پزشکان علت دقیق تومورهای مغزی را نمی‌دانند اما عواملی که خطر آن را تشدید می‌کنند، مواردی مانند قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزه‌کننده و داشتن سابقه خانوادگی تومورهای مغزی است.
پزشکان تومورهای مغزی را بر اساس شدت آن‌ها (درجه ۱، درجه ۲، درجه ۳ یا درجه ۴-شدیدترین) طبقه‌بندی می‌کنند. درجه‌ی تومور مغزی با طرز ظاهر شدن سلول‌ها در زیر میکروسکوپ مشخص می‌شود. هر چه درجه‌ی تومور بالاتر باشد، سلول‌ها نامعمول‌تر ظاهر می‌شوند و تومور معمولا با شدت بیشتری رفتار میکند. شایع‌ترین انواع تومورهای مغزی اولیه در میان بزرگسالان عبارتند از:
- آستروسیتوما
- مننژیوم (توموری که از غشای اطراف مغز و نخاع ناشی می‌شود)
- الیگودندروگلیوما
همچنین رایج‌ترین نوع تومورهای مغزی اولیه در کودکان عبارتند از:
- مدولوبلاستوم
- آستروسیتومای درجه ۱ یا ۲
- اپاندیموما (یا گلیوما)
- گلیومای ساقه مغز
تومور مغزی چیست؟
تومور در مغز شبیه تومور در دیگر بخش‌های بدن نیست. زیرا محل رشد آن به سبب وجود جمجمه محدود شده است. این موضوع به این معنی است که یک تومورِ در حال رشد می‌تواند بخش‌های حیاتی مغز را تحت فشار قرار دهد و منجر به بروز مشکلات جدی برای بیمار شود. آگاهی از علائم احتمالی تومور مغزی به شما کمک میکند که بدانید چه زمانی باید درباره آن‌ها با پزشک صحبت کنید.
علائم هشدار دهنده اولیه تومور مغزی چیست؟
سرطانی که از بخش دیگری از بدن به مغز گسترش یافته است، تومور مغزی متاستاتیک نامیده می‌شود. تومورهای مغزی متاستاتیک بسیار شایع‌تر از تومورهای اولیه هستند. علائم تومور مغزی به اندازه، نوع و محل تومور بستگی دارد. این علائم ممکن است زمانی ایجاد شوند که تومور بر روی اعصاب مغز فشار وارد میکند و یا به بخشی از مغز آسیب می‌رساند. همچنین ممکن است علائم زمانی بروز پیدا کنند که تومور، جریان مایعی که در داخل و اطراف مغز جریان می‌یابد را مسدود میکند (مایع مغزی تخاعی) و یا به خاطر انباشته شدن این مایع در مغز، تورم ایجاد می‌شود.
رایج‌ترین نشانه‌های هشدار اولیه و نشانه‌های تومورهای مغزی عبارتند از:
- شروع یا تغییر در الگوی سردرد
- سردرد در صبح
- سردردهایی که به تدریج شدیدتر و شدیدتر می‌شوند.
- تهوع و استفراغ بی‌دلیل
- تغییرات در گفتار، بینایی، یا شنوایی
- به هم خوردن تعادل یا راه رفتن
- تغییرات در خلق و خو، شخصیت، یا توانایی تمرکز
- مشکلات حافظه
- تکان خوردن یا انقباض ماهیچه‌ها (تشنج)
- سنگینی یا مورمور شدن بازوها یا پاها
- از دست دادن تدریجی حس یا حرکت در بازو یا پا
- سردرگمی در مسائل روزمره
- تغییر شخصیت و رفتار
اغلب اوقات، این علائم به خاطر تومور مغزی نیستند. بلکه ایجاد یک مشکل دیگر می‌تواند باعث ظهور این علائم شود. اگر هر کدام از این علائم را دارید، این موضوع را به پزشک در میان بگذارید تا قبل از رشد تومور احتمالی، مشکلات آن تشخیص داده شوند و روند درمان آغاز گردد. لازم به ذکر است که برخی از افراد مبتلا به تومورهای مغزی دچار تشنج می‌شوند، به خصوص در افرادی که سابقه تشنج نداشته‌اند.
انواع تومورهای مغزی خوش‌خیم و سرطانی چیست؟
وقتی سلول‌های عادی بدن پیر می‌شوند یا آسیب می‌بینند، مرگ آن‌ها فرا می‌رسد و جای خود را به سلول‌های جدید می‌دهند. اما گاهی اوقات، این فرآیند اشتباه پیش می‌رود. در این مواقع، سلول‌های جدید زمانی شکل می‌گیرند که بدن به آن‌ها نیازی ندارد و سلول‌های قدیمی و یا آسیب‌دیده آن طور که باید از بین نمی‌روند. به این ترتیب، تجمع سلول‌های اضافی، اغلب توده‌ای از بافت را شکل می‌دهد که تومور نامیده می‌شود. به طور کلی دو نوع تومور مغزی وجود دارد: خوش‌خیم و بدخیم.
تومورهای مغزی خوش‌خیم
این نوع از تومورهای مغزی، می‌توانند خوش‌خیم(عدم وجود سرطان) یا بدخیم (سرطان) باشند. معمولا می توان تومورهای خوش‌خیم را از بین برد و به ندرت اتفاق می‌افتد که این تومورها بعد از بین رفتن، دوباره رشد کنند. تومورهای مغزی خوش‌خیم معمولا مرز یا لبه مشخصی دارند. سلول‌های این نوع از تومورهای مغزی، به ندرت به بافت‌های اطراف خود حمله می‌کنند و به دیگر بخش‌های بدن گسترش پیدا نمی‌کنند. نکته‌ی قابل توجه در مورد تومورهای خوش‌خیم این است که می‌توانند نواحی حساس مغز را تحت فشار قرار دهند و مشکلات جدی برای فرد ایجاد کنند. برخلاف تومورهای خوش‌خیم که در دیگر قسمت‌های بدن‌های بدن به وجود می‌آیند، تومورهای خوش‌خیم مغزی گاهی اوقات زندگی بیمار را تهدید می‌کنند و خوش‌خیم ممکن است با گذر زمان به سرطان تبدیل شوند.
تومورهای مغزی بدخیم (که به آن‌ها سرطان مغزی نیز گفته می‌شود)
تومورهای بدخیم مغزی ، شامل سلول‌های سرطانی هستند و اغلب تهدیدی برای زندگی می‌باشند. این نوع از تومورهای مغزی، به احتمال زیاد به سرعت رشد می‌کنند و بعد از تجمع، به بافت سالم مغز در نزدیکی خود حمله می‌کنند. سلول‌های سرطانی ممکن است از تومورهای بدخیم مغزی جدا شوند و به بخش‌های دیگر مغز و یا به نخاع گسترش یابند. اما به ندرت به بخش‌های دیگر بدن گسترش می‌یابند.
درجات تومورهای مغزی خوش‌خیم و سرطانی چیست؟
پزشکان تومورهای مغزی را براساس شدت آن‌ها گروه‌بندی می‌کنند. درجه تومور به شکل سلول‌ها در زیر میکروسکوپ اشاره میکند:
- درجه ۱: در این درجه از شدت، بافت تومور مغزی خوش‌خیم است. سلول‌های تومور تقریبا شبیه به سلول‌های طبیعی مغز هستند و به آرامی رشد می‌کنند.
- درجه ۲: بافت بدخیم است. سلول‌ها شباهت کمتری به سلول‌های موجود در یک تومور مغزی درجه اول دارند.
- درجه ۳: در این درجه، بافت بدخیم تومور سلول‌هایی دارد که بسیار متفاوت از سلول‌های طبیعی به نظر می‌رسند. این سلول‌های غیر طبیعی به طور فعال در حال رشد هستند (آناپلاستیک).
- درجه ۴: بافت بدخیم سلول‌هایی دارد که غیر طبیعی به نظر می‌رسند و به سرعت رشد می‌کنند.
سلول‌های تومورهای با درجه پایین (درجه ۱ و ۲) طبیعی‌تر به نظر می‌رسند و به طور کلی آهسته‌تر از سلول‌های تومورهای با درجه بالا (درجه ۳ و ۴)رشد می‌کنند. با گذشت زمان، یک تومور با درجه پایین می‌تواند به یک تومور با درجه بالا تبدیل شود. با این حال، تغییر به یک تومور درجه بالا اغلب در افراد بزرگسال رخ می‌دهد تا کودکان.
انواع و درجات رایج تومورهای مغزی اولیه چیست؟
انواع زیادی از تومورهای اولیه مغز وجود دارند. تومورهای مغزی اولیه با توجه به نوع سلول‌ها و یا بخشی از مغز که در آن شروع به رشد می‌کنند، نامگذاری می‌شوند. به عنوان مثال، بیشتر تومورهای مغزی اولیه در سلول‌های گلیال آغاز می‌شوند. این نوع تومورها گلیوما (glioma) نامیده می‌شود. در میان بزرگسالان، رایج‌ترین انواع توموهای مغزی عبارتند از:
- آستروسایتوما (Astrocytoma): در این حالت، تومور از سلول‌های گلیال ستاره‌ای شکلی به نام آستروسیت ناشی می‌شود و می‌تواند از هر درجه‌ای باشد. معمولا در بزرگسالان، چنین نوع توموری در قسمت مخ بروز پیدا میکند.
درجه ۱ یا ۲ آستروسیتوما: ممکن است به آن گلیوم درجه پایین گفته شود. اوگرید سوم آستروسیتوما: گاهی اوقات به آن درجه بالا یا یک آستروسیتوم آناپلاستیک گفته می‌شود. درجه‌ی چهارم آستروسیتوما: ممکن است به آن گلیوبلاستوما یا گلیومای بدخیم آستروسیتوزی گفته شود.
- مننژیوم: تومور در مننژ ایجاد می‌شود. می‌تواند درجه ۱، ۲ یا ۳ باشد. این بیماری معمولا خوش‌خیم (درجه ۱)است و به آرامی رشد میکند.
- الیگودندروگلیوما (Oligodendroglioma): تومور از سلول‌هایی ناشی می‌شود که ماده چرب را می‌سازند که اعصاب را پوشش می‌دهد و از آن‌ها محافظت میکند. این بیماری معمولا در مخ رخ می‌دهد. این بیماری در افراد میانسال شایع‌تر است. می‌تواند درجه ۲ یا ۳ باشد.
در میان کودکان، شایع‌ترین انواع و مراحل تومورهای مغزی عبارتند از:
- میتیلوبلاستوما: تومور معمولا در مخچه بروز میکند. بعضی وقت‌ها یک غده نورواکتودرمی ابتدایی نامیده می‌شود. درجه چهارم است. ۲۰. درجه ۱ یا ۲ آستروسیتوما: در کودکان، این تومور با درجه پایین در هر جایی از مغز رخ می‌دهد. شایع‌ترین آستروسیتوما در میان کودکان، آستروسیتومای پیلوسایتیک جوانان است. درجه اول است.
- اپاندیموما: تومور از سلول‌هایی ناشی می‌شود که بطن‌ها و یا کانال مرکزی نخاع را خط می‌زنند. این بیماری بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. می‌تواند درجه ۱، ۲ یا ۳ باشد.
- غده ساقه مغز: غده در پایین‌ترین قسمت مغز رخ می‌دهد. آن می‌تواند یک تومور درجه پایین و یا درجه بالا باشد. رایج‌ترین نوع آن، گلیومای درونی منتشر است.
علل و عوامل خطر تومورهای مغزی چیست؟
وقتی به شما گفته می‌شود که تومور مغزی دارید، طبیعی است که بخواهید بدانید چه چیزی باعث بیماری شما شده باشد، اما هیچ‌کس دلیل دقیق تومور مغزی رو نمی‌داند. پزشکان به ندرت می‌دانند که چرا یک فرد دچار تومور مغزی می‌شود. در حال حاضر، محققان در حال مطالعه بر روی این موضوع هستند که آیا افراد در معرض عوامل خطر خاص نسبت به دیگران احتمال بیشتری برای ابتلا به تومور مغزی دارند یا خیر. عامل خطر، چیزی است که ممکن است شانس ابتلا به بیماری را افزایش دهد. مطالعات، عوامل زیر را برای تومورهای مغزی یافته‌اند:
- تابش یونیزه‌کننده: تابش یونیزه‌کننده از اشعه ایکس با دوز بالا (مانند تابش درمانی از یک دستگاه بزرگ با هدف سر) و منابع دیگر می‌تواند باعث آسیب سلولی شود که منجر به ایجاد تومور می‌شود. افرادی که در معرض پرتوهای یونیزه‌کننده قرار می‌گیرند، در معرض خطر بیشتریدر جهت ابتلا به تومور مغزی مانند مننژیوم یا گلیوما هستند.
- سابقه خانوادگی: تومورهای مغزی در یک خانواده نادر هستند. تنها تعداد بسیار کمی از خانواده‌ها چندین عضو مبتلا به تومورهای مغزی دارند.
محققان در حال مطالعه نحوه‌ی اثرگذاری استفاده از تلفن‌های همراه، آسیب دیدن سر، و یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص در محل کار و یا میدان های مغناطیسی به عنوان عوامل ایجاد تومور هستند. هنوز مطالعات ارتباط پایداری را بین این عوامل و تومورهای مغزی نشان نداده‌اند، اما تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
چه روش‌ها و آزمایش‌هایی نوع و درجه تومور مغزی را تشخیص می‌دهند؟
اگر شما علائم تومور مغزی را دارید، هنگام مراجعه به پزشک، یک معاینه فیزیکی را پشت سر خواهید گذاشت و در مورد تاریخچه سلامت شخصی و خانوادگی شما سوال خواهد شد. ممکن است یک یا چند آزمایش زیر را هم داشته باشید:
معاینه عصبی
پزشک شما بینایی، شنوایی، هوشیاری، قدرت عضلانی، هماهنگی و رفلکس های شما را بررسی میکند. همچنین چشم‌های شما را بررسی میکند تا به دنبال تورم ناشی از فشار تومور بر روی عصب که چشم و مغز را به هم متصل میکند، بگردد.
MRI
در این روش، از یک ماشین بزرگ با یک آهنربای قوی متصل به کامپیوتر برای ساختن تصاویر دقیق از نواحی داخل سر استفاده می‌شود. گاهی اوقات یک رنگ خاص (ماده حاجب) به رگ خونی در دست یا بازوی شما تزریق می‌شود تا به نشان دادن تفاوت در بافت‌های مغز کمک کند. تصاویر می‌توانند نواحی غیر عادی مانند تومور را نشان دهند.
سی تی اسکن
یک دستگاه اشعه ایکس متصل به کامپیوتر یک سری تصاویر دقیق از سر شما می‌گیرد. ممکن است ماده حاجب به یک رگ خونی در دست یا بازوی شما تزریق شود تا مشاهده نواحی غیر عادی را آسان‌تر کند. پس از این موارد ، ممکن است پزشک شما از شما آزمایش‌ها دیگری درخواست کند:
آنژیوگرام
در این روش، یک ماده‌ی رنگی به جریان خون تزریق شده و باعث می‌شود که رگ‌های خونی در مغز در تصویر اشعه ایکس ظاهر شوند. اگر توموری وجود داشته باشد، اشعه ایکس می‌تواند تومور یا رگ‌های خونی که تومور را تغذیه می‌کنند را نشان دهد.
پونکسیون کمری
گاهی اوقات ممکن است پزشک، نمونه‌ای از مایع مغزی-نخاعی (مایعی که فضاهای داخل و اطراف مغز و نخاع را پر میکند) را نمونه‌برداری کند. این روش همراه بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و در آن، از یک سوزن باریک و بلند برای خارج کردن مایع از قسمت پایینی ستون فقرات استفاده می‌کنند. انجام پونکسیون کمری حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. برای این کار شما باید برای چند ساعت به صورت دمر دراز بکشید تا دچار سردرد نشوید. در نهایت پس از اتمام نمونه‌گیری، آزمایشگاه این مایع را برای یافتن سلول‌های سرطانی و یا دیگر نشانه‌ها بررسی میکند.
بافت‌برداری (بیوپسی)
برداشتن بافت برای جستجوی سلول‌های توموری، بافت‌برداری نامیده می‌شود. در این روش، یک آسیب‌شناس به سلول‌های زیر میکروسکوپ نگاه میکند تا سلول‌های غیر طبیعی را بررسی کند. بیوپسی می‌تواند سرطان و تغییرات بافتی که ممکن است منجر به سرطان شوند را نشان دهد. بیوپسی، تنها راه مطمئن برای تشخیص تومور مغزی، بررسی درجه آن و برنامه‌ریزی برای درمان آن است. جراحان می‌توانند بافتی را برای جستجوی سلول‌های توموری به دو روش به دست آورند:
- بیوپسی در حین درمان: در این جا، هنگامی که شما عمل جراحی دارید، جراح یک نمونه بافتی را نمونه‌برداری میکند تا بخشی از یا تمام تومور را از بین ببرد.
- بیوپسی استرئوتاکتیک: در این روش، ممکن است بی‌حسی موضعی و یا بی‌هوشی عمومی را تجربه کنید و یک قاب سخت و محکم روی سر شما قرار بگیرد. در مرحله‌ی بعد، جراح یک شکاف کوچک در پوست سر به وجود می‌آورد و یک حفره‌ی کوچک (یک سوراخ در سر) را در داخل جمجمه ایجاد میکند. از CT یا MRI هم برای هدایت سوزن از طریق حفره به سمت محل تومور استفاده می‌شود. در نهایت، جراح نمونه‌ای از بافت را جدا میکند. بیوپسی سوزنی معمولا زمانی استفاده می‌شود که تومور در عمق مغز و یا در بخشی از مغز باشد که نمی‌توان آن را جراحی کرد.
با این حال، اگر تومور در ساقه مغز و یا مناطق خاص دیگری باشد، ممکن است جراح قادر به حذف بافت تومور بدون آسیب رساندن به بافت طبیعی مغز نباشد. در این مورد، پزشک از MRI، سی تی اسکن، یا دیگر روش‌های تصویربرداری استفاده میکند تا بیش‌ترین اطلاعات ممکن را در مورد تومور مغزی کسب کند.
آیا لازم است قبل از شروع درمان تومور مغزی خود، نظر پزشک دیگری را جویا شوید؟
قبل از شروع درمان، ممکن است نظر دیگری در مورد تشخیص و طرح درمان خود بخواهید. بعضی از مردم نگران هستند که اگر به پزشک خود بگویند قصد دارند در مورد تشخیص و درمان با پزشک دیگری مشورت کنند، ناراحت خواهد شد. معمولا عکس این اتفاق درست است. اغلب پزشکان از جویا شدن دیدگاه دوم استقبال می‌کنند. ممکن است وقتی دیدگاه پزشک دومی را جویا شدید، او با تشخیص پزشک اول و طرح درمان او هم‌عقیده باشد یا اینکه روش دیگری را برای درمان پیشنهاد دهد. در هر صورت، شما اطلاعات بیشتر و شاید حس کنترل بیشتری نسبت به وضعیت خود خواهید داشت و با دانستن این که تمام گزینه‌های پیش روی خود را بررسی کرده‌اید، می‌توانید در مورد تصمیماتی که می‌گیرید اعتماد به نفس بیشتری داشته باشید،
ممکن است جمع‌آوری اطلاعات درمانی و مراجعه به پزشکی دیگر، زمان و تلاش زیادی نیاز داشته باشد. در بسیاری از موارد، ایرادی ندارد که برای جویا شدن دیدگاه پزشک دوم، درمان را چند هفته عقب بیندازید. در بسیاری از موارد، تاخیر در شروع درمان معمولا باعث کم‌اثر شدن درمان نمی‌شود. در هر حال برای حصول اطمینان بیشتر، شما باید این تاخیر را با دکتر خودتان مطرح کنید زیرا برخی افراد مبتلا به تومور مغزی به درمان فوری نیاز دارند و نباید روند درمان آن‌ها عقب بیفتد. راه‌های زیادی برای پیدا کردن پزشک برای جویا شدن نظر دوم وجود دارد. می‌توانید از پزشک خود، یک انجمن پزشکی محلی یا دولتی، یک بیمارستان نزدیک یا یک دانشکده پزشکی برای یافتن متخصصان جدید پرس‌وجو کنید.
درمان تومورهای مغزی خوش‌خیم و سرطانی به چه صورت است؟
افراد مبتلا به تومورهای مغزی گزینه‌های درمانی متعددی دارند. این گزینه‌ها عبارتند از جراحی، پرتو درمانی و شیمی‌درمانی. بسیاری از بیماران، ترکیبی از این درمان‌ها را برای از بین بردن تومور خود دریافت می‌کنند. انتخاب نوع درمان، عمدتا به موارد زیر بستگی دارد:
- نوع و درجه تومور مغزی
- محل آن در مغز
- اندازه آن
- سن و سلامت عمومی بیمار
برای برخی از انواع سرطان مغز، لازم است که پزشک از وجود سلول‌های سرطانی در مایع مغزی نخاعی اطلاع حاصل کند. پزشک معالج می‌تواند گزینه‌های درمانی، نتایج مورد انتظار آن‌ها و عوارض جانبی احتمالی را برای بیمار توصیف کند. از آنجایی که درمان سرطان اغلب به سلول‌ها و بافت‌های سالم آسیب می‌رساند، بروز عوارض جانبی بسیار شایع است. اگر قصد دارید برای درمان تومور مغزی اقدام کنید، قبل از شروع درمان از تیم مراقبت بهداشتی خود در مورد عوارض جانبی احتمالی و اینکه روند درمان چگونه می‌تواند فعالیت‌های طبیعی شما را تغییر دهد، سوال کنید. شما و تیم مراقبت بهداشتی‌تان می‌توانید با هم مشورت کنید تا یک برنامه درمانی تهیه کنید که نیازهای درمانی و شخصی شما را برآورده سازد. گاهی اوقات ممکن است شما را به یک متخصص ارجاع داده شوید. متخصصانی که تومورهای مغزی را درمان می‌کنند، عبارتند از:
- نورولوژیست‌ها
- جراحان اعصاب
- نوروانکولوژیست‌ها
- انکولوژیست‌های پزشکی
- انکولوژیست‌های تشعشع
- نورورادیولوژیست‌ها
همچنین ممکن است تیم بهداشت و درمان شما شامل یک پرستار انکولوژی، یک متخصص رژیم غذایی ثبت‌شده، یک مشاور سلامت روانی، یک مددکار اجتماعی، یک فیزیوتراپیست، یک متخصص کار درمانی، یک متخصص گفتار درمانی و یک متخصص طب فیزیکی باشد. هم چنین کودکان ممکن است برای کمک به کار مدرسه به مربی نیاز داشته باشند.
منبع : MedicineNet
