همه ما می‌دانیم یکی از بد نام‌ترین بیماری‌ها در بین جوامع مدرن انسانی سرطان است. اما چقدر آن را می‌شناسیم؟ هر یک از انواع سرطان چگونه شکل می‌گیرد؟ چه تفاوت‌هایی در بین این دسته بیماری‌ها مشاهده می‌شود؟ با این حساب منشا آن‌ها چیست و چه تفاوتی در مراحل شکل‌گیری با یکدیگر دارند؟ علت این تفاوت‌ها چیست؟ اگر این پرسش‌ها ذهن شما را هم به خود مشغول ساخته‌اند، با تریتا در ادامه این مقاله همراه شوید.
تقسیم سلول‌ها، عامل اصلی رشد و نمو، ترمیم و حفظ سلامت
نقش تقسیم متوالی سلول‌ها در انواع سرطان چیست؟ در طول زندگی، از همان ابتدا که جنین در بدن مادر شروع به زندگی می‌کند، سلول‌های بدن او دائما در حال تقسیم برای ایجاد اندام‌های جدید و پیشرفت در مسیر تکامل آن‌ها هستند. این روند تقسیم اگرچه با گذشت زمان و بالغ شدن فرد نسبت به دوران نوزادی کاهش می‌یابد؛ اما هیچ‌گاه تا پایان عمر متوقف نخواهد شد. در واقع ما هر روز تعداد زیادی از سلول‌های سازنده بدنمان را طی یک فرایند کاملا طبیعی و ساده، مثل غذا خوردن، از دست می‌دهیم و جبران این کاهش تنها با تقسیم مستمر سلول‌های مختلف در ارگان‌های گوناگون بدن امکانپذیر است. این پدیده و سرعت باور نکردنی آن را در فرایند ترمیم زخم به خوبی می‌توان مشاهده و دنبال کرد.
شکل‌گیری سلول‌های سرطانی چگونه است؟
سلول‌ها از مرحله سلامتی، تا ایجاد بیماری و تبدیل شدن به یک تهدید جدی علیه وضعیت سلامت بدن پیش می‌روند. تقسیم سلول‌ها در بدن همواره تحت کنترل عوامل متعدد تنظیمی قرار می‌گیرد و شدیدا مطابق نیازهای بدن به اندازه مورد نیاز اتفاق می‌افتد، نه حتی ذره‌ای بیش‌تر از این مقدار. اما گاهی به دلیل عوامل مختلفی که به بخشی از آن‌ها که به خوبی شناخته شده‌اند، عوامل سرطان‌زا (Carcinogen) می‌گوییم، تعدادی از سلول‌ها از زیر بار این تنظیم سخت‌گیرانه فرار کرده، و به میزان غیر معقول و دیوانه‌واری شروع به تقسیم‌شدن میکنند. حال به این سلول‌های تغییرشکل‌یافته، سلول سرطانی گفته می‌شود.
نقش سیستم ایمنی بدن در مقابله با انواع سرطان چیست؟
آیا اصلا بدن توانایی تشخیص این سلول‌های افسار گسیخته را دارد؟ جالب است بدانیم مکانسیم‌های متنوع و مختلفی در جای‌جای مراحل رشد و تقسیم سلول‌ها وجود دارد که شبیه به ایست بازرسی عمل کرده و با بررسی وضعیت سلامت سلول و نقشه دستورات تقسیمی آن (DNA)، اقدام به تشخیص آسیب‌های وارد شده به این فرآیند، و حذف سلول‌های آسیب دیده و خطرناک می‌کند. در واقع همه سلول‌های بدن آمادگی این را دارند که در صورت آگاهی از این که حالشان مساعد نیست! (دچار نقص در فرآیند تقسیم سلولی شده‌اند) در یک حرکت فداکارانه، مسیری را کلید بزنند؛ که منجر به مرگ آن سلول مخرب (Apoptosis) شده و از ایجاد سرطان جلوگیری می‌شود. همچنین سلول‌های ایمنی بدن در کنترل سرطان بیکار ننشسته‌اند. آن‌ها هم می‌توانند با چک کردن سلول‌ها، همین فرآیند را در آن‌ها کلید بزنند. اما این مبارزه همیشه هم به سود سیستم ایمنی نخواهد بود.
آیا همه سلول‌های سرطانی تومور شکل می‌دهند؟ آیا همه تومورها سرطانی هستند؟
در پاسخ به این سوالات ابتدا باید بدانیم که لفظ تومور به توده‌ای متشکل از حجم سلول‌های غیر طبیعی اشاره دارد. حال می‌توان گفت اغلب سرطان‌ها منجر به شکل‌گیری تومور می‌شوند؛ اما همه تومورها سرطانی نمی‌شوند! در حقیقت تومورها را می‌توان در دو دسته خوش‌خیم یا بدخیم (سرطانی، Cancerous) جای داد. تومورهای خوش‌خیم (Benign) این ویژگی را دارند که اگرچه درون آن‌ها سلول‌ها در حال تقسیم بی‌رویه هستند؛ ولی در همان محلی که شکل گرفته‌اند باقی می‌مانند و به قسمت‌های دیگر آن اندام یا اندام‌های دور دست‌تر گسترش نمی‌یابند، طوری که در یک مکان بزرگ و بزرگ‌تر شده و آسیب‌ها صرفا به همان ناحیه محدود می‌شوند. دسته دوم را تومورهای بدخیم (Malignant) می‌نامند. این گروه هستند که سرطان به وجود آورده و دیگر ارگان‌های سالم بدن را نیز درگیر کرده و از طریق مصرف مواد مغذی بدن در راستای رشد و تکثیر بی‌هدف خود، جلوی عملکرد طبیعی اندام‌های مختلف را گرفته و باعث عواقب ناخوشایند این بیماری می‌شوند.
سلول‌های سرطانی چگونه به بخش‌های دیگر بدن دسترسی پیدا میکنند؟
برای اینکه سرطان روند تخریبی خود را تکمیل کند باید بتواند در بدن پخش شده و تومورهای سرطانی جدید شکل دهد. اولین راه برای رسیدن به این هدف رشد زیاد و گسترده شدن در همان موضع است؛ به صورتی که اگر توموری در ناحیه بازو شکل گرفته‌است، با تکثیر خود به سمت سینه و ساعد پیشروی کند و آن مناطق را نیز درگیر سازد. اما راه اصلی برای گسترش در نواحی دور دست‌تر، فرستادن سلول‌های سرطانی به دیگر بافت‌ها است؛ به گونه‌ای که بتوانند در آنجا مستقر شده و پروژه ساخت یک تومور جدید را از همان جنس آغاز کنند. به این فرآیند متاستاز (Metastasis) اطلاق می‌شود. در واقع یک تومور با رشد خود، در مراحل بالاتر، به عروق نزدیک خود دسترسی پیدا می‌کند و بخش‌هایی از آن در این سیستم رها شده و فرصت رسیدن به دیگر نقاط را پیدا میکنند. لازم به ذکر است عروق لنفاوی که وظیفه تخلیه (Drainage) آب و مواد میان بافتی هستند، به علت ساختار متفاوت خود مسیر مناسبی برای گسترش سرطان‌ها می‌باشند.
انواع سرطان چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند و انواع سرطان چیست؟
لغت «سرطان» به میزان زیادی کلی است؛ به طوری‌که بیش از ۱۰۰ بیماری را که تقریبا بر روی همه بخش‌های بدن موثر هستند را در بر می‌گیرد و همه آن‌ها را می‌توان تهدید جدی برای ادامه زندگی به شمار آورد. دسته‌بندی‌های مهم انواع سرطان چیست؟ از دسته‌های بزرگ و وسیع سرطان، می‌توان کارسینوم (Carcinoma)، سارکوم (Sarcoma)، ملانوم (Melanoma)، لنفوم (Lymphoma) و لوکمی (Leukemia) را بر شمرد که در ادامه به توضیح هر یک از این بیماری‌ها و بررسی منشا و تفاوت‌های آن‌ها خواهیم پرداخت.
کارسینوم‌ها، سرطان‌هایی با منشا پوست و بافت‌های پوشاننده
کارسینوم به عنوان پر تکرارترین انواع سرطان، به گونه‌ای از آن گفته می‌شود که اندام‌هایی نظیر پوست، ریه، کبد، کلیه، پستان، پانکراس و دیگر غدد بدن را درگیر می‌کند. در این مورد هم مثل بقیه سرطان‌ها شاهد تقسیم غیر طبیعی و خارج از کنترل سلول‌ها هستیم که قابلیت پراکنده شدن در نقاط مختلف بدن را دارند اما این اتفاق همیشه هم رخ نمی‌دهد. لغت «کارسینوم درجا» (Carcinoma in situ) به همین باقی ماندن توده سرطانی در جایی که از ابتدا پدید آمده است اشاره دارد. با اینکه کارسینوم‌ها می‌توانند در مناطق بسیاری از بدن ایجاد شوند اما بیش‌تر درباره انواع زیر می‌شنویم:
کارسینوم سلول‌های قاعده‌ای (Basal cell carcinoma)
این بیماری فراوان‌ترین انواع سرطان در بین تمامی سرطان‌ها است. این نوع کارسینوم از عمقی‌ترین سلول‌های تشکیل دهنده لایه بیرونی پوست منشا می‌گیرد. برای جلوگیری از عوارض پایدار این بیماری که آثار آن بر روی پوست برای همیشه باقی می‌مانند، باید سریعا به درمان آن اقدام کرد؛ اما کارسینوم سلول‌های بازال در موارد بسیار نادر به دیگر بخش‌های بدن گسترش می‌یابد و این پدیده نسبت به عوارض پوستی قابل مشاهده کم‌تر باعث نگرانی بیماران و تیم درمان است.
کارسینوم سلول‌های قاعده‌ای را به صورت‌های زیر می‌بینیم:
- زخم‌های باز
- نواحی قرمز روی پوست
- توده‌های رشد یافته صورتی رنگ
- برجستگی‌های روشن پوستی
در افرادی که این نوع از کارسینوم را تشخیص می‌دهیم با احتمال بالایی می‌توان سابقه حضور طولانی مدت در زیر نور آفتاب را هم در گرفتن تاریخچه از بیمار پیدا کرد. آفتاب‌سوختگی‌های مداوم و تکرار شونده و شغل‌هایی که خارج از محیط‌های سایه‌دار و در زیر نور مستقیم آفتاب هستند، از عوامل زمینه ساز بروز این نوع سرطان می‌باشند.
کارسینوم سلول‌های سنگفرشی (Squamous cell carcinoma)
هر چند با شنیدن لغت سنگفرشی ذهنمان به سمت پوست رفته و اشتباه هم نمی‌کنیم؛ اما این سلول‌ها در مناطق دیگری از بدن مثل لوله گوارش و مسیرهای تنفسی هم یافت می‌شوند. این نوع کارسینوم هم در مناطقی از پوست مشاهده می‌شود که در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند. مانند:
- صورت
- گوش‌ها
- گردن
- لب‌ها
- پشت دست‌ها
این نوع سرطان پوست استعداد بیش‌تری برای رشد و پراکنده‌شدن نسبت به کارسینوم سلول‌های قاعده‌ای دارا است. در موارد نادر حتی می‌تواند به غدد لنفاوی هم گسترش یابد. کارسینوم سلول‌های پوششی ممکن است ظاهری پوسته‌پوسته همراه با خون‌ریزی داشته باشد و به اشکال زیر دیده شود:
- قطعات پوستی قرمز و پوسته‌پوسته
- زخم‌های باز
- توده‌هایی با فرورفتگی در وسط
- زگیل
کارسینوم سلول‌های کلیوی (Renal cell carcinoma)
فراوان‌ترین نوع سرطان کلیه را کارسینوم سلول‌های آن تشکیل می‌دهد که معمولا به صورت یک تومور منفرد در یک کلیه دیده می‌شود. این نوع کارسینوم‌ها معمولا زمانی تشخیص داده می‌شوند که برای بیمار به علتی دیگر از روش های تشخیصی مانند تصویر برداری از نوع سیتی اسکن و یا سونوگرافی استفاده می‌شود. گاهی هم زمانی تشخیص داده می‌شوند که دیگر تا حد بسیار زیادی رشد داشته‌اند و به دیگر اندام‌های بدن دست‌اندازی کرده‌اند.
کارسینوم داکتال درجا یا DCIS (Ductal carcinoma in situ)
این بیماری در حالتی است که سلول‌های سرطانی در مجاری پستان یافت می‌شوند؛ اما در فازی هستند که هنوز تکامل کافی پیدا نکرده‌اند یا تنها به بخش‌های مجاور منتشر شده‌اند. تقریبا همه زنانی که مبتلا به این نوع از سرطان تشخیص داده می‌شود کاملا درمان می‌شوند.
کارسینوم داکتال مهاجم (Invasive ductal carcinoma)
این مورد از انواع سرطان سینه در مجاری تولید کننده شیر شروع می‌شود اما به بافت چربی پستان دست‌اندازی کرده‌است و می‌تواند از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به دیگر اندام‌ها نیز راه یابد. این نوع سرطان یا در ماموگرافی به صورت یک توده مشکوک توسط مراقب سلامت تشخیص داده می‌شود یا در یک خودآزمایی سینه قابل تشخیص است. از علائم آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سختی و سفتی پوست ناحیه پستان
- خارش و قرمزی پستان
- تورم در یکی از پستان‌ها
- درد جدید در یکی از پستان‌ها
- گودی اطراف نوک پستان (Nipple)
- درد، فرورفتگی و یا ترشحات از نوک پستان
- برآمدگی در زیر بغل
آدنوکارسینوم (Adenocarcinoma)
این نوع از کارسینوم در سلول‌های غدد (Glandular cells) شکل می‌گیرد. این سلول‌ها ماده مخاطی و دیگر مواد ترشحی را تولید میکنند و در اندام‌های مختلف و متعدد بدن جای دارند. آدنوکارسینوم در اندام‌هایی مثل ریه‌ها، پانکراس، روده بزرگ و راست روده قابل تشخیص است.
سارکوم، سرطان‌های نادر بافت همبند
سارکوم نوعی کمیاب از انواع سرطان است. در واقع این نوع سرطان با دیگر انواع شایع کارسینوم متفاوت هستند زیرا در بافت‌های متفاوتی تشکیل می‌شوند. سارکوم‌ها در بافت همبند که دیگر بافت‌های بدن را پشتیبانی کرده و به یکدیگر متصل و مرتبط می‌سازد شکل می‌گیرد. این نوع تومورها در بخش‌های مختلفی از بدن مانند استخوان، ماهیچه، تاندون، غضروف، اعصاب، بافت چربی و عروق خونی دست و پا مشاهده می‌شوند.
اگرچه بیش از ۵۰ مورد سارکوم در میان سرطان‌ها وجود دارد؛ اما می‌توان آن‌ها را در دو گروه سارکوم‌های بافت نرم و سارکوم استخوانی (Osteosarcoma)، قرار داد. از لحاظ آماری در سال ۲۰۱۹ در کشور آمریکا ۱۲۷۵۰ مورد جدید سارکوم بافت نرم و ۸۰۰ تا ۹۰۰ مورد سارکوم استخوان ثبت شده است. سارکوم‌ها می‌توانند در پاره‌ای از موارد توسط رویکردهای تهاجمی مانند جراحی مورد درمان قرار بگیرد.
ملانوم، از انواع سرطان‌ها که رنگی است!
ملانوم که با نام ملانوم بدخیم هم شناخته می‌شود، نوعی از سرطان پوست است که از سلول‌های رنگدانه‌دار پوست تکامل می‌یابد؛ به این سلول‌ها ملانوسیت (Melanocytes) گفته می‌شود. این نوع از انواع سرطان غالبا در پوست رخ می‌دهد اما انواع نادر آن در دهان، روده‌ها و چشم هم مشاهده شده است. در زنان بیش‌تر در پا بروز پیدا می‌کند در حالی که در مردان اغلب آن را در ناحیه پشت کمر می‌بینیم. منشا حدود ۲۵ درصد از ملانوم‌ها همین خال‌های پوستی می‌باشد. تغییراتی که در این خال‌ها می‌تواند نشان دهنده شکل‌گیری ملانوم باشد شامل رشد اندازه، لبه‌های نامنظم، تغییر در رنگ، خارش و زخم‌های پوستی است. این نوع سرطان را نیز مانند دیگر سرطان‌های درگیر کننده پوست، به قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش نور خورشید نسبت داده‌اند.
لنفوم، گرفتار شدن سلول‌های مبارز بدن
لنفوم به سرطانی شدن گروهی سلول‌های سیستم ایمنی بدن به نام لنفوسیت‌ها گفته می‌شود. این سلول‌ها را می‌توان در غدد لنفاوی، طحال، غده تیموس، مغز استخوان و دیگر قسمت‌های بدن پیدا کرد. هنگامی که شخصی مبتلا به لنفوم می‌شود در واقع لنفوسیت‌های او تغییر ماهیت داده و به طرز خارج از کنترلی رشد و تکثیر پیدا میکنند.
انواع سرطان لنفوم
دو گونه اصلی لنفوم وجود دارد:
- لنفوم غیر هاجکین (Non-Hodgkin)، که بیش‌تر مبتلایان به لنفوم از این دسته‌اند.
- هاجکین (Hodgkin)
در این دو گونه از لنفوم در اصل درگیری سلول‌های متفاوتی را مشاهده می‌کنیم. هر نوع خاص از لنفوم نرخ رشد متفاوتی داشته و پاسخ یکسانی به درمان نشان نمی‌دهد. با این حال به طور کلی، لنفوم‌ها بسیار درمان‌پذیر هستند و پزشک بسته به نوع لنفوم و مرحله (Stage) آن، درمان مناسب را بر می‌گزیند. همچنین باید به این نکته توجه داشته باشیم که لنفوم را با بیماری متفاوتی به نام ورم لنفاوی (Lymphedema) که تجمع مایعات در بافت‌های مختلف بدن به دلیل آسیب یا بسته‌شدن سیستم لنفاوی است، اشتباه نگیریم.
علائم لنفوم چیست؟
از علائم لنفوم می‌توان موارد زیر را بر شمرد:
- تورم بدون درد غدد لنفاوی در نواحی گردن، زیر بغل یا کشاله ران
- سرفه
- تنگی نفس
- تب
- عرق شبانه
- خستگی
- کاهش وزن
- خارش
تعداد زیادی از این علائم با دیگر بیماری‌ها مشترک هستند پس بهتر است تشخیص را بر عهده متخصصین این امر گذاشت.
لوکمی، تقسیم بی‌رویه سلول‌های خونی
یکی از مهم‌ترین انواع سرطان چیست؟ دست حدس زدید سرطان خون یا لوکیمیا. لوکمی یک نوع سرطان خون می‌باشد که در نتیجه افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون اتفاق می‌افتد. این گلبول‌های سفید اضافی، در رقابت با دیگر سلول‌های خونی مثل گلبول‌های قرمز و پلاکت‌هایی که بدن برای فعالیت خود نیاز دارد قرار می‌گیرند؛ هرچند خودشان هم نمی‌توانند به درستی فعالیت کنند.
انواع متفاوت لوکمی توانایی ایجاد مشکلات گوناگونی دارند. گاه در مراحل اولیه برخی اشکال سرطان خون ممکن است متوجه هیچ علامتی نشویم. هنگامی که در نهایت علائم بروز پیدا میکنند، می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- ضعف و خستگی
- خون‌ریزی در اثر ساده‌ترین عوامل
- تب یا لرز
- عفونت‌های شدید و مداوم
- درد در استخوان‌ها و مفاصل
- سردرد
- تهوع
- تشنج
- کاهش وزن
- عرق شبانه
- تنگی نفس
- تورم غدد لنفاوی یا دیگر اندام‌ها شبیه طحال
انواع سرطان، بیماری‌های شناخته‌شده اما چالش برانگیز
چالش‌های پیش رو برای درمان انواع سرطان چیست؟ هزاران سال است که سرطان از جمله بیماری‌های انسان شناخته شده است. اما تنها در قرن اخیر است که دانش پزشکی به ماهیت و شیوه شکل‌گیری و تکامل آن پی‌برده‌است. متخصصین سرطان که اونکولوژیست (Oncologist) خطاب می‌شوند، به پیشرفت‌های بسیاری در زمینه تشخیص، پیش‌گیری و درمان سرطان دست یافته‌اند و به لطف این پیشرفت‌ها، امروزه افراد بیش‌تری که مبتلا به انواع سرطان هستند، می‌توانند زندگی خود را ادامه می‌دهند؛ با با اینکه بعضی از انواع سرطان برای درمان، شدیدا پیچیده هستند؛ با این حال روش‌های درمانی مدرن می‌توانند به طور چشم‌گیری کیفیت زندگی و طول آن را برای مبتلایان افزایش دهند.
منبع: WEBMD
فونتتونو عوض کنین قشنگترم میشه
از نظر شما ممنونیم 🙏🏼