اختلال روان پریشی یا سایکوز به معنی از دست دادن ارتباط با واقعیت است و می‌تواند توهم و خیال ایجاد کند. اختلال روان پریشی یکی از علائم اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی است اما علل بسیار دیگری نیز برای آن وجود دارد. در این مقاله از تریتا، در مورد روان پریشی و درمان و علائم آن بحث می‌کنیم. با ما همراه باشید.
اختلال روان پریشی چیست؟
روان پریشی یا سایکوز (Psychosis) بر نحوه تفکر و ادراک فرد تاثیر می‌گذارد. حواس این افراد ممکن است چیزهایی را تشخیص دهند که وجود ندارند و ممکن است تشخیص آنچه واقعی و حقیقی است برایشان دشوار باشد.
افراد مبتلا به روان پریشی ممکن است:
- صداهایی را از اطراف خود بشنوند.
- افراد یا چیزهایی را ببینند که وجود ندارند.
- بوهایی رو حس کنند که دیگر افراد نمی‌توانند آنها را درک کنند.
آنها همچنین ممکن است باور داشته باشند که به دردسرافتاده‌اند، کسی آنها را تعقیب می‌کند یا افرادی بسیار مهم هستند، در حالی که چنین باورهایی حقیقت ندارند.
ممکن است خود فرد از این موضوع آگاه نباشد که دچار روان پریشی است، زیرا توهم‌ها در نظر وی کاملا واقعی به نظر می‌رسند. اختلال روان پریشی می‌تواند گیج‌کننده و گمراه‌کننده باشد. گاهی اوقات، علائم آن می‌توانند باعث شوند که فرد به خودش آسیب برساند. در موارد نادر، ممکن است این افراد به فرد دیگری نیز آسیب برسانند. همانطور که در مقدمه نیز اشاره شد، روان پریشی از علائم کلیدی بیماری اسکیزوفرنی است.
علائم اختلال روان پریشی یا سایکوز چیست؟
علائم و نشانه‌های روان پریشی عبارتند از:
- توهم: فرد چیزهایی را می‌شنود، می‌بیند، بو می‌کشد، مزه می‌کند یا احساس می‌کند که وجود ندارند.
- باورهای غلط: فرد چیزهایی را باور دارد که نادرست هستند و ممکن است ترس‌ها یا سوئظن‌های بی‌اساس داشته باشد.
- افکار، گفتار و رفتار آشفته: فرد ممکن است بین موضوعات غیر مرتبط در گفتار و تفکر بجهد و ارتباطاتی میان آنها ایجاد کند که برای دیگران غیر منطقی به نظر می‌رسند. حرف زدن آنها ممکن است برای دیگران معنی نداشته باشد.
- کاتاتونیا (نوعی جنون): ممکن است فرد به چیزی پاسخگو نباشد.
- رفتار روانی-حرکتی غیر معمول: فرد حرکات غیر عمدی مانند قدم زدن، ضربه زدن و بی‌قراری را انجام می‌دهد.
هم چنین فرد ممکن است این موارد را نیز تجربه کند
- تغییرات خلقی
- دشواری در تمرکز
- مشکلات خواب
بسته به علت وقوع، اختلال روان پریشی می‌تواند به سرعت و یا به آهستگی ظاهر شود. همچنین می‌تواند ملایم و یا شدید باشد. در برخی موارد، ممکن است وقتی علائم برای اولین بار ظاهر می‌شوند، در حد ملایم باشند اما به مرور زمان شدیدتر می‌شوند.
علائم اولیه اختلال روان پریشی یا سایکوز
علائم خفیف و زودرس روان پریشی یا سایکوز ممکن است شامل این موارد شود:
- اضطراب
- افسردگی
- انزوای اجتماعی
- دشواری در تمرکز
- اختلالات خفیف یا متوسط در زبان، سطح انرژی و تفکر
- مشکل در ابتکار عمل
- تحمل کم‌تر نسبت به استرس
- مشکلات خواب
- نادیده گرفتن مراقبت از خود
- احساس سوء‌ظن
- افکار و عقایدی که برای دیگران عجیب به نظر می رسند.
توهم می‌تواند بر هر یک از حواس فرد مبتلا به روان پریشی نیز تاثیر بگذارد.
شنیدن صداها
به نظر می‌رسد که توهمات شنوایی، رایج‌ترین نوع توهم برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی هستند. فرد چیزهایی را می‌شنود و معتقد است که آنها واقعی هستند، درحالی که چنین چیزهایی وجود ندارند.
اغلب اوقات، فرد صداهایی را می‌شنود. ممکن است یک یا چند صدا وجود داشته باشد، و آنها دقیقا مانند صداهای واقعی به نظر خواهند رسید.
صداها ممکن است:
- قابل‌تشخیص، غیر اختصاصی، و یا کسی که مرده است باشند.
- در پس‌زمینه صدایی واضح یا شبیه به زمزمه کردن داشته باشند.
- به فرد دستوراتی بدهند یا از او انتقاد کنند.
- متناوب یا ثابت باشند.
شنیدن صداها می‌تواند بسیار گیج‌کننده باشد و می‌تواند بر عملکرد فرد تاثیر بگذارد. این صداها می‌تواند منجر به این شود که فرد به خود و در مواقع کمتری به دیگران آسیب برساند.
پیگیری درمان می‌تواند سایکوز یا روان پریشی را مدیریت کند و یا از آن جلوگیری کند اما اگر فرد مصرف دارو را قطع کند، ممکن است که علائم دوباره بازگردند. همچنین ممکن است خطر خودکشی نیز وجود داشته باشد.
پیش‌گیری از خودکشی
اگر کسی را می‌شناسید که در معرض خطر آسیب به خود، خودکشی و یا آسیب به فرد دیگری قرار دارد:
- این سوال دشوار را از اوبپرسید: «آیا به فکر خودکشی هستی؟»
- بدون قضاوت کردن، به پاسخ او گوش دهید.
- با شماره اورژانس محلی تماس بگیرید، یا با یک مشاور آموزش‌دیده ارتباط برقرار کنید.
- در کنار فرد بمانید تا زمانی که کمک حرفه‌ای به او برسد.
- سعی کنید هر گونه سلاح، دارو و یا اشیا بالقوه خطرناک دیگر را از او دور نگه دارید.
توهم در زمان روان پریشی
در طول یک دوره روان‌پریشی ممکن است فرد دچار توهم شود. توهم پارانویید می‌تواند باعث شود که فرد به افراد یا سازمان‌ها مشکوک شود و به این باور برسد که آنها در حال چیدن توطئه برای آسیب رساندن به فرد هستند. توهم عظمت شامل این باور قوی است که فرد قدرت یا اختیار ویژه‌ای دارد. برای مثال، فرد ممکن است پیش خود فکر کند که یک رهبر سیاسی است.
تشخیص اختلال روان پریشی یا سایکوز چگونه انجام می‌شود؟
هر کسی که دچار روان پریشی است باید مراقبت فوری پزشکی قرار گیرد. درمان می‌تواند هم کمک کوتاه‌مدت و هم کمک بلند مدت را فراهم کند.
تشخیص زود هنگام
اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی معمولا در سال‌های نوجوانی یا اوایل بزرگسالی فرد ظاهر می‌شوند. درمان اولیه می‌تواند پیامدهای بلندمدت را بهبود بخشد، اما ارائه یک تشخیص دقیق برای متخصصان زمان می‌برد. روان‌پزشکان توصیه می‌کنند که در صورت بروز این علائم در یک فرد جوان، احتمال ابتلا به روان پریشی در نظر گرفته شود:
- افزایش کناره‌گیری اجتماعی
- تغییرات در خلق‌و‌خو
- کاهش تمرکز و یا تضعیف عملکرد در مدرسه یا کار
- پریشانی یا آشفتگی بدون اینکه فرد بتواند دلیل آن را توضیح دهد.
هیچ آزمایش بیولوژیکی برای تشخیص روان پریشی وجود ندارد، اما تست‌های آزمایشگاهی می‌توانند سایر مشکلات پزشکی را که ممکن است نشانه‌های بیماری را توضیح دهند، رد کنند.
آزمایش‌های تشخیصی
برای تشخیص روان پریشی، پزشک یک معاینه بالینی انجام خواهد داد و سوالات مختلفی خواهد پرسید.
آنها در این موارد سوال خواهند کرد:
- تجارب، افکار و فعالیت‌های روزانه فرد
- هر گونه سابقه خانوادگی بیماری روانی
- هر گونه مصرف داروهای طبی و تفریحی
- هر نشانه و علائم دیگر
آنها همچنین ممکن است آزمون‌هایی برای رد عوامل دیگر انجام دهند، از جمله:
- استفاده از داروها یا سایر مواد
- ضربه به سر
- سایر مسائل پزشکی مانند بیماری MS یا تومور مغزی
آزمایش‌های احتمالی می‌تواند این آزمایش‌ها را شامل شود:
- آزمایش ادرار
- آزمایش خون
- الکتروآنسفالوگرام (EEG)، که فعالیت مغز را ثبت می‌کند.
اگر علائم نشان‌دهنده یک علت روان‌پزشکی باشند، پزشک به معیارهای ویرایش پنجم راهنمای آماری و تشخیص اختلالات روانی (DSM-۵) انجمن روان‌پزشکی آمریکا مراجعه خواهد کرد تا بتواند مشکل را تشخیص دهد.
علت وقوع اختلال روان پریشی یا سایکوز چیست؟
علت دقیق روان پریشی هنوز به خوبی درک نشده است، اما ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- عوامل ژنتیکی: تحقیقات نشان می‌دهد که اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی ممکن است یک عامل ژنتیکی مشترک را به اشتراک بگذارند.
- هورمون‌ها: برخی افراد، روان پریشی پس از زایمان را پس از زایمان تجربه می‌کنند. با توجه به این موضوع و این واقعیت که علائم اولیه روان پریشی اغلب در نوجوانان رخ می‌دهد، برخی از متخصصان پیشنهاد کرده‌اند که عوامل هورمونی ممکن است در افراد مستعد ژنتیکی نقش داشته باشند.
- تغییرات مغز: آزمایش‌ها تفاوت‌هایی را در مواد شیمیایی مغز به ویژه، فعالیت انتقال‌دهنده عصبی دوپامین در افرادی که روان پریشی را تجربه می‌کنند، یافته‌اند.
کمبود خواب نیز ممکن است باعث روان پریشی شود.
درمان روان پریشی یا سایکوز چگونه انجام می‌گیرد؟
روان پریشی می‌تواند مخرب باشد، اما گزینه‌های درمان برای کمک به مدیریت آن در دسترس هستند.
داروهای ضد روان پریشی
داروهای ضد روان پریشی شکل اصلی درمان برای افراد مبتلا به بیماری‌های روان پریشی است. داروهای ضد روان پریشی می‌توانند علائم روان پریشی را در افراد مبتلا به اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی کاهش دهند.
نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:
- هالوپریدول
- کلرپرومازین
- کلوزاپین
فرد تنها می‌تواند از این داروها تحت نظارت پزشک استفاده کند، زیرا می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند. همچنین پزشک هر گونه مشکل اساسی که مسبب روان پریشی است را درمان خواهد کرد. در صورت امکان، خانواده فرد نیز می‌تواند در این راه کمک کند.
فازهای حاد و نگهداری اسکیزوفرنی
در اسکیزوفرنی، دو مرحله درمان ضد روان پریشی وجود دارد:
- فاز حاد: ممکن است نیاز باشد که بیمار در بیمارستان بماند. گاهی اوقات، پزشک آرام‌سازی سریع را تجویز می‌کند. آنها داروی سریع الاثری را به فرد می‌دهند که او را آرام می‌کند. از این رو مطمئن می‌شوند که دیگر به خود یا دیگران آسیب نمی ساند.
- فاز نگهدارندی: فرد در بیمارستان نمی‌ماند بلکه از داروهای ضد روان پریشی برای جلوگیری از حوادث بعدی استفاده می‌کند. قطع دارو می‌تواند منجر به عود اختلال شود.
روان‌درمانی نیز می‌تواند به درمان مسائل شناختی و دیگر نشانه‌های اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات روان پریشی کمک کند.
انواع مختلف اختلال روان پریشی کدامند؟
علاوه بر اسکیزوفرنی، اختلالات و عوامل مختلفی می‌توانند باعث روان پریشی شوند. انواع مختلف سایکوز عبارتند از:
- اختلال اسکیزوعاطفی: این اختلال شبیه اسکیزوفرنی است اما شامل دوره‌های اختلالات خلقی است.
- اختلال روان‌پریشی شدید: علائم بیماری در پاسخ به یک رویداد تنش‌زای زندگی رخ می‌دهد که کم‌تر از یک ماه طول می‌کشد و دیگر بازنمی‌گردند.
- اختلال توهم: فرد یک باور قوی به چیزی غیر منطقی و اغلب عجیب و غریب، بدون پایه و اساس واقعی دارد.
- روان پریشی دوقطبی: برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی روان پریشی را، چه با شدت خیلی بالا و چه خیلی پایین، تجربه می‌کنند.
- افسردگی شدید: که به عنوان اختلال افسردگی عمده با ویژگی‌های روان پریشی نیز شناخته می‌شود.
- روان پریشی پس از زایمان (پس از زایمان): این نوع روان پریشی می‌تواند پس از زایمان وجود داشته باشد.
- روان پریشی ناشی از مصرف مواد: سوءاستفاده از الکل، برخی داروهای تفریحی، و برخی داروهای تجویزی خاص می‌تواند باعث این امر شود.
همچنین، روان پریشی می‌تواند ناشی از اختلالات دیگری باشد. نظیر:
- تومور مغزی یا کیست
- زوال عقل، از جمله بیماری آلزایمر
- مشکلات عصبی، مانند بیماری پارکینسون و بیماری هانتینگتون
- HIV و دیگر عفونت‌هایی که می‌توانند بر مغز تاثیر بگذارند.
- برخی از انواع صرع
- مالاریا
- سیفلیس
- سکته مغزی
- قند خون پایین
- MS
- استرس
جمع‌بندی
روان پریشی یکی از علائم کلیدی اسکیزوفرنی است اما دلایل دیگری نیز برای آن وجود دارد. این اختلال می‌تواند فرد و اطرافیان او را مضطرب کند اما پیگیری روند درمان برای کمک به کنترل روان پریشی در کسانی که در معرض خطر هستند، در دسترس است.
پیگیری طرح درمان اسکیزوفرنی و دیگر بیماری‌های روانی برای جلوگیری از بازگشت علائمی مانند روان پریشی ضروری است. اگر کسی نگران این است که فردی ممکن است دچار روان پریشی شود، باید وی را در صورت امکان به اورژانس ببرد یا با آن تماس بگیرد.
منبع: MedicalNewsToday
