تشخیص نشانه‌های اسکیزوفرنی در خودتان و یا فرد مورد علاقه‌تان می‌تواند ترسناک باشد. اما با رفتار درست و کمک به خود، می‌توانید ای اختلال را مدیریت کنید و یک زندگی رضایت‌بخش داشته باشید. در این مفاله صحبت می‌شود که اسکیزوفرنی چیست؟ و در مورد علائم و روند این بیماری و همچنین در مورد درمان آن بحث می‌شود. با ما همراه باشید.
اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی یا اسکیزوفرنی پارانوئید چیست؟
اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی یک اختلال مغزی چالش برانگیز است که اغلب تمایز بین آنچه واقعی و غیر واقعی است، تفکر واضح، مدیریت احساسات، ارتباط با دیگران و عملکرد عادی را دشوار می‌سازد. این اختلال بر نحوه رفتار، فکر کردن و نوع نگرش به جهان تاثیر می‌گذارد.
رایج‌ترین شکل آن اسکیزوفرنی پارانوئید و یا اسکیزوفرنی همراه با پارانویا است که اغلب به آن اشاره می‌شود. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی پارانوئید درک متفاوتی از واقعیت دارند. آن‌ها ممکن است چیزهایی را ببینند یا بشنوند که وجود ندارند، به روش‌های گیج‌کننده صحبت کنند، باور داشته باشند که دیگران سعی دارند به آن‌ها آسیب بزنند، یا احساس کنند که به طور مداوم تحت نظر هستند. این می‌تواند باعث مشکلات ارتباطی، اختلال در فعالیت‌های عادی روزمره مثل حمام کردن، خوردن و یا انجام دادن کارها شود و یا منجر به مصرف الکل و مواد مخدر در تلاش برای خود درمانی شود.
بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ه خصوص در طول دوره‌های روان‌پریشی، دوره‌های افسردگی و در شش ماه اول پس از شروع درمان از حضور در دنیای بیرون عقب‌نشینی می‌کنند، در سردرگمی و ترس عمل می‌کنند و در معرض خطر بیشتری برای اقدام به خودکشی قرار دارند.
در حالی که اسکیزوفرنی یک اختلال مزمن است، بسیاری از ترس‌ها در مورد این اختلال در واقعیت وجود ندارد. بیشتر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در طول زمان بهتر می‌شوند، نه بدتر. گزینه‌های درمانی همیشه در حال بهبود هستند و کارهای زیادی وجود دارند که می‌توانید برای مدیریت این اختلال انجام دهید.
اسکیزوفرنی اغلب دوره‌ای است، بنابراین دوره‌های بهبودی زمان ایده‌آلی برای استفاده از استراتژی‌های کمک به خود برای محدود کردن طول و فراوانی دوره‌های آینده هستند. همراه با حمایت درست، دارو و درمان، بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی قادر به مدیریت علائم، عملکرد مستقل، و لذت بردن از زندگی هستند.
تصورات غلط رایج در مورد اسکیزوفرنی چیست؟
- تصور غلط اول: اسکیزوفرنی به «شخصیت دوگانه» یا چند شخصیتی اشاره می‌کند.
واقعیت: اختلال شخصیتی چندگانه یک اختلال متفاوت از اسکیزوفرنی است و به رایجی اسکیزوفرنی نیست. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی شخصیت دوگانه‌ای ندارند. بلکه آن‌ها از واقعیت جدا شده‌اند. - تصور غلط دوم: اسکیزوفرنی یک بیماری نادر است.
واقعیت: اسکیزوفرنی نادر نیست؛ خطر طول عمر ابتلا به اسکیزوفرنی به طور گسترده‌ای در حدود یک نفر در صدنفر پذیرفته شده است. - تصور غلط سوم: افراد مبتلا به اسکیزوفرنی خطرناک هستند.
واقعیت: اگرچه افکار هذیانی و توهمات اسکیزوفرنی گاهی اوقات منجر به رفتار خشونت‌آمیز می‌شوند، اما بیشتر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نه خشن هستند و نه خطری برای دیگران محسوب می‌شوند. - تصور غلط چهارم: نمی‌توان به افراد مبتلا به اسکیزوفرنی کمکی کرد.
- واقعیت: در حالی که درمان طولانی‌مدت ممکن است برای این افراد مورد نیاز باشد، اما چشم‌انداز اسکیزوفرنی ناامیدکننده نیست. وقتی که این افراد به درستی درمان شوند، قادر به لذت بردن از زندگی هستند.
علائم هشدار اولیه اسکیزوفرنی چیست؟
در برخی افراد، اسکیزوفرنی به طور ناگهانی و بدون هشدار ظاهر می‌شود. اما در بیشتر موارد، این بیماری به آرامی و با نشانه‌های هشدار دهنده ظریف و کاهش تدریجی در عملکرد، خیلی قبل از اولین دوره شدید، بروز می‌کند. اغلب، دوستان یا اعضای خانواده خیلی زود متوجه می‌شوند که چیزی اشتباه است، بدون این که دقیقا بدانند چه چیزی درست است.
در این مرحله اولیه از بیماری اسکیزوفرنی، شما ممکن است عجیب و غریب، بدون انگیزه، بدون احساس و منحصر به فرد از دیگران به نظر برسید. ممکن است خودتان را قرنطینه کنید، از ظاهر خود غافل شوید، چیزهای عجیب بگویید و به زندگی خود بی‌اعتنا باشید. ممکن است سرگرمی‌ها و فعالیت‌های خود را رها کنید و عملکرد خود را در محل کار و یا مدرسه خراب کنید.
رایج‌ترین علائم هشدار اولیه عبارتند از:
- افسردگی، کناره‌گیری اجتماعی
- خصومت یا بدگمانی، واکنش شدید به انتقاد
- افت بهداشت فردی
- نگاه صاف و بی‌حالت
- ناتوانی در گریه کردن یا ابراز شادی یا خنده نامناسب یا گریه کردن
- خواب بیش از حد یا بی‌خوابی؛ فراموش‌کار بودم، عدم توانایی تمرکز کند
- اظهارات عجیب یا غیر منطقی؛ استفاده کلمات یا حرف زدن عجیب
در حالی که این علائم هشداردهنده می‌تواند ناشی از برخی مشکلات باشد و نه فقط اسکیزوفرنی، آن‌ها باعث نگرانی می‌شوند. زمانی که رفتار غیر عادی باعث بروز مشکلاتی در زندگی شما و یا زندگی یک فرد محبوب شما می‌شود، به دنبال توصیه درمانی باشید. اگر اسکیزوفرنی یا مشکل ذهنی دیگری علت آن باشد، درمان زود هنگام به شما کمک خواهد کرد.
علائم اسکیزوفرنی چیست؟
پنج نوع ویژگی علائم اسکیزوفرنی وجود دارد:
- باورهای غلط
- توهم
- گفتار آشفته
- رفتار آشفته
- علائم منفی (اصطلاحا)
با این حال، نشانه‌های اسکیزوفرنی از فردی به فرد دیگر، هم از نظر الگو و هم از نظر شدت، به طور چشمگیری متفاوت هستند. هر فرد مبتلا به اسکیزوفرنی تمام علائم را نخواهد داشت و علائم اسکیزوفرنی نیز ممکن است در طول زمان تغییر کنند.
باورهای غلط (Delusion)
توهم یک ایده محکم نگه داشته شده است که فرد با وجود شواهد واضح و روشنی مبنی بر این که درست نیست، آن را دارد. توهم در اسکیزوفرنی بسیار شایع هستند و در بیش از ۹۰ درصد کسانی که این اختلال را دارند رخ می‌دهند.
اغلب، این باورهای غلط شامل تصورات یا تخیلات غیرمنطقی یا عجیب و غریب، مانند این موارد هستند:
- باورهای غلط آزار و اذیت: باور به این که دیگران، که اغلب «آن‌ها» مبهم هستند، بیرون هستند تا فرد را بگیرند. این باورهای غلط آزار دهنده اغلب شامل ایده‌ها و توطئه‌های عجیب و غریب هستند (به عنوان مثال «مریخی‌ها سعی می‌کنند مرا با ذرات رادیواکتیو که از طریق آب شیر وارد خانه می‌شوند مسموم کنند»).
- باورهای غلط مرجع: باور بر این است که یک رویداد محیطی خنثی دارای یک معنای خاص و شخصی است. برای مثال، ممکن است فرد باور داشته باشد که یک بیلبورد یا یک شخص در تلویزیون، پیامی را به طور خاص برای او می‌فرستد.
- باورهای غلط عظمت: باور به این که فرد یک شخصیت مشهور یا مهم است، مانند عیسی‌مسیح یا ناپلئون. از طرف دیگر، توهم عظمت ممکن است شامل این باور باشد که فرد قدرت‌های غیر معمولی مثل توانایی پرواز دارد.
- باورهای غلط کنترل: باور به این که افکار یا اعمال فرد توسط نیروهای خارجی کنترل می‌شوند. باورهای غلط رایج کنترل شامل پخش فکر (افکار خصوصی من به دیگران منتقل می‌شوند)، درج فکر (کسی افکار را در ذهنم می‌کارد)، و عقب‌نشینی فکر (کسی افکار مرا از من می‌دزدد) است.
توهمات (Hallucination)
توهمات، صداها یا احساسات دیگری هستند که وقتی فقط در ذهن فرد وجود دارند، طوری تجربه می‌شوند که گویی واقعا وجود دارند. در حالی که توهمات می‌توانند هر یک از این پنج حس را درگیر کنند، توهمات شنوایی (به عنوان مثال شنیدن صدای افراد یا برخی صداهای دیگر) در اسکیزوفرنی بسیار شایع هستند. این اتفاق اغلب زمانی رخ می‌دهد که فرد صحبت‌های درونی خود را به اشتباه از یک منبع بیرونی تعبیر می‌کند.
توهمات اسکیزوفرنی معمولا برای شخصی که آن‌ها را تجربه می‌کند، مهم هستند. اغلب اوقات، صداها متعلق به کسی هستند که فرد آن‌ها را می‌شناسد و معمولا انتقادی، مبتذل و یا سوءاستفاده‌گونه هستند. توهمات بصری نیز نسبتا شایع هستند، در حالی که معمولا وقتی فرد تنها است، تمام این توهمات بدتر می‌شوند.
گفتار آشفته (ِDisorganized Speech)
اسکیزوفرنی می‌تواند باعث دشواری در تمرکز و حفظ رشته‌ی کلام برای فرد شود. این اتفاق می‌تواند در نحوه صحبت کردن فرد تاثیر بگذارد و خود را نشان دهد. مثلا ممکن است فرد با یک پاسخ غیر مرتبط به سوالات پاسخ دهد، جملات را با یک موضوع شروع کنید و با چیزی کاملا متفاوت به پایان برساند، به طور نامنظم صحبت کند، یا چیزهای غیر منطقی بگویید.
نشانه‌های رایج گفتار آشفته عبارتند از:
- ارتباطات سست: موضوع گفتار به سرعت از موضوع فعلی به موضوعی دیگر تغییر می‌کند و هیچ ارتباطی بین یک فکر فعلی و فکر بعدی وجود ندارد.
- نوواژه یا واژه اختراعی: ساخت کلمات با کلمات یا عباراتی که فقط برای تو معنایی دارند.
- تکرار: تکرار کلمات و عبارات؛ گفتن یک چیز به طور مکرر
- صدا درآوردن: استفاده بی‌معنی از کلمات قافیه‌دار
رفتار آشفته (Disorganized Behavior)
اسکیزوفرنی فعالیت هدفمند را مختل می‌کند و توانایی فرد برای مراقبت از خود، کار و تعامل با دیگران را خدشه‌دار می‌کند. رفتار آشفته به صورت زیر ظاهر می‌شود:
- کاهش عملکرد کلی روزانه
- پاسخ‌های احساسی غیرقابل‌پیش‌بینی یا نامناسب
- رفتارهایی که عجیب به نظر می‌رسند و هدفی ندارند
- فقدان مهار و کنترل تکانه
علائم منفی (عدم وجود رفتارهای طبیعی) – Negative Symptoms
علائم به اصطلاح منفی اسکیزوفرنی به عدم وجود رفتارهای طبیعی در افراد سالم اشاره دارد، مانند:
- فقدان حالت احساسی: صورت بی‌حالت، صدای صاف و خشک، عدم تماس چشمی و حالات چهره خالی یا محدود
- عدم علاقه یا اشتیاق: مشکلاتی در انگیزه و کمبود خودیاری
- عدم علاقه به جهان اطراف: ناآگاهی ظاهری از محیط؛ عقب‌نشینی اجتماعی.
- مشکلات گفتاری و ناهنجاری‌ها: ناتوانی در ایجاد مکالمه؛ پاسخگویی کوتاه و گاه از هم گسیخته به سوالات با صدایی یکنواخت و بی‌احساس
دلیل وقوع اسکیزوفرنی چیست؟
اگر چه علل اسکیزوفرنی کاملا مشخص نیستند اما به نظر می‌رسد که ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی باشند.
علل ژنتیکی
در حالی که اسکیزوفرنی در خانواده‌ها وجود دارد، حدود ۶۰ درصد از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی سابقه خانوادگی آن را ندارند. علاوه بر این، افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد اسکیزوفرنی هستند، همیشه به این مشکل مبتلا نمی‌شوند.
علل محیطی
مطالعات نشان می‌دهند که ژن‌های ارثی، فرد را در برابر اسکیزوفرنی آسیب‌پذیر می‌سازند. سپس عوامل محیطی بر روی این آسیب‌پذیری عمل می‌کنند تا این اختلال را تحریک کنند.
تحقیقات بیشتر و بیشتری به استرس در طول بارداری و یا در مراحل بعدی رشد به عنوان یک عامل محیطی اصلی اشاره می‌کنند. عوامل استرس‌زا می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- قرار گرفتن در معرض عفونت ویروسی در دوران بارداری
- سطح پایین اکسیژن در طول تولد (به سبب زایمان طولانی یا تولد زودرس)
- قرار گرفتن در معرض یک ویروس در دوران کودکی
- فقدان یا جدایی زودهنگام والدین.
- سوءاستفاده فیزیکی یا جنسی در دوران کودکی
ساختار غیرعادی مغز
علاوه بر شیمی غیر طبیعی مغز، اختلالات در ساختار مغز نیز ممکن است در رشد اسکیزوفرنی نقش داشته باشند. با این حال، بسیار بعید است که اسکیزوفرنی نتیجه مشکل در منطقه‌ای از مغز باشد.
تشخیص اسکیزوفرنی
تشخیص اسکیزوفرنی براساس ارزیابی کامل روان‌پزشکی، ارزیابی سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی است.
معیارهای تشخیص اسکیزوفرنی حضور دو یا چند علامت زیر حداقل به مدت ۳۰ روز است:
- باورهای غلط
- توهم
- گفتار آشفته
- رفتار آشفته
- علائم منفی (یکنواختی عاطفی، بی‌عاطفگی، عدم صحبت کردن)
معیارهای تشخیص دیگر:
- داشتن مشکلات قابل‌توجه در کار، مدرسه، ارتباط با افراد دیگر و مراقبت از خود
- نشان دادن علائم مداوم اسکیزوفرنی حداقل به مدت شش ماه، همراه با با علائم فعال (توهم، هذیان و سایر موارد) حداقل به مدت یک ماه
- عدم وجود هیچ مشکل دیگری در سلامت روانی، پزشکی و یا سوءمصرف مواد که باعث بروز علائم می‌شود.
راه درمان اسکیزوفرنی چیست؟
با توجه به اینکه تشخیص اسکیزوفرنی می‌تواند ناراحت‌کننده باشد، نادیده گرفتن این مشکل آن را از بین نخواهد برد. شروع درمان در سریع‌ترین زمان ممکن به همراه یک متخصص با تجربه سلامت روانی، برای بهبود فردبسیار مهم است.
در عین حال، مهم است که لکه مرتبط با اسکیزوفرنی و یا این افسانه که فرد نمی‌تواند بهتر شود را پاک کرد. تشخیص اسکیزوفرنی ، داشتن ابدی علائم بیماری و بستری شدن مکرر نیست. با درمان صحیح و کمک به خود، بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی قادر به بازیابی عملکرد نرمال خود هستند و حتی بدون علامت می‌شوند.
اصول درمان اسکیزوفرنی چیست؟
- موثرترین استراتژی درمانی برای اسکیزوفرنی شامل ترکیبی از دارو درمانی، تراپی، تغییرات سبک زندگی و حمایت اجتماعی است.
- اسکیزوفرنی به درمان طولانی‌مدت نیاز دارد. بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی حتی وقتی احساس بهتری دارند، نیاز به ادامه درمان دارند تا از ایجاد دوره‌های جدید جلوگیری کنند و بدون علامت بمانند. با این حال، درمان می‌تواند در طول زمان تغییر کند. همانطور که علائم فرد بهبود می‌یابند، ممکن است پزشک بتواند دوز دارو را کاهش دهد و یا داروها را تغییر دهد.
- داروهای اسکیزوفرنی با کاهش علائم روان‌پریشی مانند توهم، باورهای غلط، جنون، پارانویا و افکار آشفته کار می‌کنند. اما این درمان اسکیزوفرنی نیست. همچنین، این برای درمان علائمی چون کناره‌گیری اجتماعی، فقدان انگیزه و فقدان ابرازگری عاطفی تاثیر چندانی ندارد.
پیدا کردن دارو و دوز مناسب نیز یک فرآیند آزمون و خطا است. مصرف دارو نباید به قیمت کیفیت زندگی فرد مورد استفاده قرار گیرد. لذا باید در این فرایند صبور بود و در مورد هر گونه نگرانی با پزشک صحبت کرد. - تراپی می‌تواند به فرد کمک کند مهارت‌های مقابله و مهارت‌های زندگی را بهبود ببخشد، استرس را مدیریت کند، به مسائل مربوط به رابطه رسیدگی کند و ارتباطات خود را بهبود دهد. همچنین گروه درمانی می‌تواند فرد را به دیگر افرادی که در موقعیت مشابهی هستند وصل کند و قادر به ارائه بینش ارزشمندی در مورد نحوه غلبه آن‌ها بر چالش‌ها باشد.
خودیاری و درمان اسکیزوفرنی
داروها و درمان می‌توانند به طور کامل موثر واقع شوند اما هنوز هم راه‌هایی برای کنترل علائم، بهبود احساس و افزایش عزت‌نفس وجود دارد. هر چه بیشتر فرد به خودش کمک کند، کم‌تر احساس ناامیدی و درماندگی می‌کند و احتمال اینکه پزشک بتواند داروهای وی را کاهش دهد، بیشتر است.
در این‌جا به چند راه برای خودیاری اشاره می‌شود:
- جستجو برای حمایت اجتماعی: دوستان و خانواده برای کمک به فرد برای درمان صحیح و تحت کنترل نگه داشتن علائم، حیاتی هستند. ارتباط منظم با دیگران نیز موثرترین راه برای آرام کردن سیستم عصبی و تسکین استرس است. با ادامه دادن به کار و یا تحصیلات خود با دیگران ارتباط برقرار کنید. اگر این کار ممکن نیست، فرد باید یک به گروه حمایت از اسکیزوفرنی ملحق شود، در یک کلاس شرکت کند و یا به یک باشگاه ملحق شود تا با افرادی که منافع مشترکی دارند وقت بگذراند. این کار علاوه بر این که افراد را از نظر اجتماعی به هم مرتبط می‌کند، می‌تواند به فرد کمک کند که در مورد خود احساس خوبی داشته باشد.
- مدیریت استرس: اعتقاد بر این است که سطح بالای استرس با افزایش تولید هورمون کورتیزول در بدن باعث بروز اسکیزوفرنی می‌شود. علاوه بر این که از نظر اجتماعی با دیگران در ارتباط هستید، قدم‌های زیادی برای کاهش میزان استرس خود بردارید. سعی کنید از یک تمرین تمدد اعصاب منظم مانند یوگا، تنفس عمیق و یا مدیتیشن استفاده بکنید.
- ورزش منظم: ورزش علاوه بر تمام فواید احساسی و فیزیکی، می‌تواند به کاهش علائم اسکیزوفرنی ، بهبود تمرکز و انرژی فرد کمک کند و به او کمک کند احساس آرامش بکند. توصیه می‌شود افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، به مدت ۳۰ دقیقه در بیشتر روزها ورزش کنند، یا اگر مقدور است، آن را به سه جلسه ۱۰ دقیقه‌ای تقسیم کنند. همچنین تمرین ریتمیک مانند راه رفتن، دویدن، شنا کردن و یا رقصیدن را امتحان کنند که هم دست‌ها و هم پاها را درگیر می‌کند.
- داشتن خواب: زمانی که فرد تحت درمان است، به احتمال زیاد به خواب بیشتری از ۸ ساعت استاندارد نیاز دارد. بسیاری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در خواب مشکل دارند اما ورزش منظم و پرهیز از کافئین می‌تواند به آن‌ها کمک کند.
- اجتناب از مصرف الکل، مواد مخدر و نیکوتین: سو مصرف مواد درمان اسکیزوفرنی را پیچیده می‌کند و علائم را بدتر می‌کند. حتی سیگار کشیدن نیز می‌تواند در اثربخشی برخی از داروهای اسکیزوفرنی اختلال ایجاد کند. اگر مشکل سو مصرف مواد دارید، به دنبال کمک باشید.
- مصرف غذاهای معمولی و مغذی از تشدید علائم ناشی از تغییرات سطح قند خون جلوگیری می‌کند اسیدهای چرب امگا ۳ از ماهی چرب، روغن ماهی، گردو و دانه‌های کتان می‌توانند به بهبود تمرکز، خستگی و تعادل حالات روحی فرد کمک کنند.
منبع: HelpGuide
