نوار مغز چیست؟ | EEG | آشنایی با نوار مغز و کاربردهای آنزمان مطالعه ۱۰ دقیقه

نوار مغز ‏یک تست ایمن و بدون درد است که فعالیت مغز را اندازه‌گیری می‌کند. نوار مغز می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا علت علائمی مانند تشنج، سردرگمی و یا از دست دادن حافظه را ریشه‌یابی کند. با تشخیص مناسب، پزشک شما می‌تواند  مشکل مربوط به مغز را به طور مناسب درمان و مدیریت کند. در این مقاله از تریتا، در مورد نوار مغز، علت تهیه آن، انواع نوار مغز و کاربردهای آن توضیح می‌دهیم. با ما همراه باشید.

نوار مغز چیست؟

نوار مغز (‏الکتروآنسفالوگرام) ‏سیگنال‌های الکتریکی مغز شما را اندازه‌گیری و ثبت می‌کند. در طی ثبت EEG، یک تکنسین دیسک‌های فلزی کوچکی (‏الکترودها) ‏را روی پوست سر شما قرار می‌دهد. الکترودها به ماشینی متصل می‌شوند که اطلاعات مربوط به فعالیت مغز شما را ثبت می‌کند. بررسی فعالیت مغز می‌تواند به پزشک شما در تشخیص و نظارت بر شرایطی که بر مغز شما تاثیر می‌گذارند کمک کند.

چرا نوار مغز تهیه می‌شود؟

اغلب اوقات، ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی از EEG برای بررسی تشنج مربوط به صرع استفاده می‌کنند. همچنین EEG می‌تواند به نظارت بر شرایط سلامتی و یا کشف علت بروز علائم خاصی، کمک کند. ​ممکن است از EEG در طول جراحی مغز نیز استفاده شود و یا فعالیت مغز کسی که در کما است را مورد بررسی قرار دهد. به طور کلی، نوار مغز می‌تواند وضعیت مشکلات مربوط به مغز، مانند موارد زیر را بررسی کند:

• بیماری آلزایمر یا زوال عقل
• آسیب‌های مغزی
• عفونت، مانند آنسفالیت
• تومورهای مغزی

نواز مغز به تشخیص علت وقوع علائم زیر کمک می‌کند:

• ​​​​​​​​سردرگمی
• غش کردن​
• از دست دادن حافظه
• تشنج

انواع مختلف تست‌های نوار مغز چیست؟

چندین نوع تست نوار مغز وجود دارد:

نوار مغز روتین (Routine EEG):

این نوع از اسکن مغزی حدود ۲۳ دقیقه طول می‌کشد. در این تست ممکن است تکنسین مربوطه از شما بخواهد که در حین آزمایش به طرز متفاوتی نفس بکشید یا به یک منبع نور درخشان نگاه کنید.

نوار مغز طولانی (Prolonged EEG):

یک تست نوار مغز طولانی، معمولا یک ساعت و ۱۵ دقیقه به طول می‌انجامد، اما برخی از انواع آن می‌توانند چندین روز هم به طول بینجامند. نوار مغز طولانی اطلاعات بیشتری را نسبت به EEG روتین به پزشکان ارائه می‌دهد. به همین دلیل است که ممکن است پزشک از یک تست EEG طولانی برای تشخیص یا مدیریت اختلالات تشنج استفاده کند. چنین نوار مغز‌هایی از ویدئو استفاده می‌کنند.

نوار مغز سیار (Ambulatory EEG):

ثبت این نوع از نوار مغز معمولا بین یک تا سه روز طول می‌کشد و در خانه و یا در یک واحد ثبت نوار مغز اتفاق می‌افتد. در طول ثبت نوار مغز سیار، الکترودها به یک دستگاه کوچک ثبت نوار مغز متصل می‌شوند. در این حین، شما می‌توانید بیشتر فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهید در حالی که دستگاه، فعالیت مغز شما را ردیابی می‌کند. اگر شما دچار تشنج یا مشکلی هستید که پزشک به دنبال ثبت سیگنال‌های مغزی مربوط یه آن است، شما یا یکی از اعضای خانواده می‌توانید دکمه‌ای را فشار دهید تا ذستگاه فعالیت مغز‌تان را ضبط کند.

نوار مغز ویدئویی (Video EEG):

تکنسین یک ویدئو از شما در طول EEG شما ضبط می‌کند. ضبط ویدئو به پزشک شما کمک می‌کند وقتی که دچار تشنج یا سایر مشکلات مغزی می‌شوید، چه اتفاقی برایتان می‌افتد.

نوار مغز در حالت خواب (Sleep EEG):

هنگامی که شما خواب هستید، تکنسین مربوطه، نوار مغز را ثبت می‌کند. معمولا این نوع از EEG زمانی مورد نیاز است که نوار مغز روتین، اطلاعات کافی را برای تشخیص مهیا نکند.

نوار مغزی چگونه تشکیل می‌شود؟

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، تست EEG فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند و به دنبال هر گونه ناهنجاری است. پزشکان می‌توانند تغییراتی که نشان‌دهنده فعالیت مغزی مرتبط با تشنج است را تشخیص دهند که به آن فعالیت مغزی صرعی می‌گویند. تست EEG گاهی اوقات می‌تواند این فعالیت را تشخیص دهد حتی زمانی که فرد در حال حاضر دچار تشنج نشده است. در روند ثبت نوار مغز می‌تواند تنفس عمیق و یا چراغ‌های چشمک‌زن وجود داشته باشد که هر دوی آن‌ها می‌توانند فعالیت صرعی ایجاد کنند. ​یک متخصص آموزش‌ دیده خروجی نوار مغز را بررسی کرده و آن را تفسیر خواهد کرد که آیا نتایج آن معمول است یا اینکه نشانه‌هایی از فعالیت‌های غیر طبیعی مانند تشنج در آن دیده می‌شود.

داشتن نتایج طبیعی نوار مغز همیشه صرع را رد نمی‌کند زیرا نشان نمی‌دهد که در زمان‌های دیگر چه اتفاقی برای مغز می‌افتد. همچنین ممکن است یافته‌های غیر طبیعی در EEG داشته باشیم ولی صرع وجود ندشته باشد. تشخیص برخی از انواع صرع با استفاده از EEG بر روی پوست سر سخت‌تر از انواع دیگر است.

برای درک این که چگونه یک الکتروآنسفالوگرام (‏EEG)‏کار می‌کند، درک برخی اصول اولیه در مورد این که خود مغز چگونه کار می‌کند لازم است. فعالیت مغز شامل موجی از سیگنال‌های الکتریکی است که از طریق سلول‌های عصبی به نام نورون‌ها جریان می‌یابند. وقتی یک نورون فعال و یا تحریک می‌شود، جریان الکتریکی در سلول به وجود می‌آید و هنگامی که بسیاری از نورون‌ها همزمان عمل می‌کنند، سنسورهای روی پوست سر می‌توانند این تغییر در ولتاژ را تشخیص دهند، فرایندی که اساس تشکیل نوار مغز را شکل می‌دهد. یک کلاهک EEG معمول شامل بسیاری از سنسورهای دیسک‌های فلزی کوچک به نام الکترودها است که سیگنال‌ها را از بخش‌های اطراف سر ثبت می‌کنند. ​

نمودارهای EEG شامل یک سری خطوط موجی هستند که نشان‌دهنده افزایش و کاهش ولتاژ در گروه‌های مختلف نورون‌ها هستند. این امواج که اغلب به آن‌ها امواج مغزی گفته می‌شود، با یکای هرتز یا تعداد نوسان در ثانیه اندازه‌گیری می‌شوند و براساس فرکانس طبقه‌بندی می‌شوند. دسته‌های موج مغز عبارتند از:

• امواج دلتا (‏۴ – ۰.۵ هرتز)‏
• آلفا (‏۱۲ – ۸ هرتز)‏
• بتا (‏۳۵ – ۱۲ هرتز)‏
• تتا (‏۸ – ۴۰ هرتز)‏
• گاما (‏۱۰۰ – ۳۲ هرتز)‏

محققان و پزشکان با ردیابی اینکه چه زمانی و در چه مناطقی از مغز این نوع امواج ظاهر می‌شوند، می‌توانند دیدگاه‌های مهمی را در مورد عملکرد مغز ارائه کنند.​

چطور برای تست EEG آماده شویم؟

برای آماده شدن برای نوار مغزی، باید:

• شب قبل از نوار رفتن به آزمایش، موهای خود را بشویید.
• از خوردن یا نوشیدن مواد غذایی کافئین‌درا، مانند قهوه، چای سیاه یا نوشیدنی‌های انرژی‌زا، به مدت ۸ ساعت قبل از تست خودداری کنید. ​
• از دستورهای پزشک مربوطه، پیروی کنید.

در طول ثبت نوار مغزی باید انتظار چه چیزی را داشته باشم؟

برای ثبت نوار مغز، در ابتدا روی یک تخت راحت دراز می‌کشید. سپس یک تکنسین، حدود ۲۳ الکترود را بر روی پوست سر شما قرار می‌دهد و به استراحت می‌پردازید (با چشمان باز یا بسته). ممکن است از شما خواسته شود به یک نور روشن نگاه کنید و یا به طرز متفاوتی نفس بکشید تا بررسی شود آیا مغز شما در حین انجام موارد تغییری کرده‌ است یا خیر. اگر دچار تشنج شوید، این متخصص به فعالیت شما در این زمینه توجه خواهد کرد. در طول دوره‌های روتین ثبت EEG، تکنسین برای ۲۳ دقیقه به ثبت سیگنال‌ها خواهد پرداخت و تلاش خواهد کرد که حداقل بخشی از خواب‌آلودگی یا خواب را هم ثبت کند. در طی EEG که چندین ساعت طول می‌کشد، آن‌ها تلاش می‌کنند تا خواب طولانی‌تری را ثبت کنند و مطالعه را به مدت یک ساعت و ۱۵ دقیقه طول می‌دهند. در طی ثبت EEG سیار هم، شما معمولا به خانه می‌روید و به فعالیت‌های معمول خود مشغول می‌شوید و دستگاه قابل حملی هم، برای یک تا سه روز، سیگنال‌های مغز را ثبت می‌کند.

نتیجه‌ی نوار مغز چه مفهومی دارد؟

ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی، الگوهای موج مغزی که در نوار مغز شما شناسایی کرده‌‌اند را بررسی می‌کنند. نتایج تست نوار مغز، این الگوها را به صورت نرمال یا غیرنرمال توصیف می‌کنند. ​الگوهای غیرعادی علل مختلفی دارند، از جمله:

• اعتیاد به الکل یا اختلالات مصرف مواد (‏سوءمصرف مواد مخدر)‏
• ​​​​​​​​خونریزی مغزی
• تورم مغز
• تومور مغزی
• آسیب به سر
• میگرن
• اختلال تشنجی مانند صرع
• اختلال خواب مثل بی‌خوابی
• سکته

تفسیر نتایج نوار مغز

تست‌های EEG نشان می‌دهد که در زمان آزمایش چه اتفاقی در مغز می‌افتد. اگر فردی در طی ثبت EEG دچار تشنج شود، این موضوع باعث اختلال در فعالیت طبیعی مغز می‌شود و تکنسین می‌تواند امواج غیرطبیعی مغز را ببیند. در طی فرایند ثبت سیگنال‌های مغزی، تکنسین الکترودها را در یک آرایش خاص به نام سیستم ۱۰ – ۲۰ قرار می‌دهد. آن‌ها هر الکترود را با ۱۰ درصد یا ۲۰ درصد فاصله بین نقاط خاص روی سر قرار می‌دهند. هر الکترود یک عدد دارد و تکنسین، الکترودهای با اعداد فرد را در سمت چپ سر و آن‌هایی که اعداد زوج دارند را در سمت راست سر قرار می‌دهد.

همچنین هر الکترود یک حرف اختصاص‌ داده‌ شده دارد، که F برای لوب پیشانی (Frontal)، P برای لوب آهیانه‌ای (Parietal)، O برای لوب پس‌سر (Occipital)، T برای لوب گیجگاهی (Temporal) و Z برای خط میانی سر خواهد بود. بخش‌های مختلف مغز مسئول اعمال خاصی از جمله زبان، حافظه و گفتار هستند. ​بنابراین، هنگامی که پزشک به نتایج نوار مغز نگاه می‌کند، می‌تواند بخشی از مغز را که در آن فعالیت الکتریکی غیر طبیعی رخ می‌دهد، شناسایی کند.

در یک حمله صرعی موضعی، تنها برخی از الکترودها، فعالیت غیر طبیعی را تشخیص می‌دهند. در یک حمله عمومی، هر فعالیت غیر معمول در تمام الکترودها ظاهر خواهد شد. ​انواع مختلف موج مغزی بر روی EEG نام‌های مختلفی دارند و پزشکان آن‌ها را با فرکانس خود، که تعداد نوسانات در هر ثانیه است، طبقه‌بندی می‌کنند. انواع خاصی از موج در زمان‌های خاص و یا در مناطق خاصی از مغز رخ می‌دهد. ​روی هم رفته، تمام اطلاعات در مورد امواج مغزی غیر طبیعی که آزمایش EEG آن ها را فراهم می‌کند، می‌تواند به پزشکان کمک کند تا اختلال تشنجی یا اختلالات دیگر مغز را تشخیص دهند.

کاربردهای پزشکی نوار مغز چیست؟

بیماری صرع

از آنجا که EEG فعالیت مغز را در لحظه ثبت می‌کند، این تکنیک می‌تواند در تشخیص برخی شرایط عصبی خاص مفید باشد. به طور خاص، پزشکان از نوار مغز برای ارزیابی موارد مشکوک به صرع و دیگر اختلالات تشنجی استفاده کرده‌اند. تست‌های تشخیصی می‌تواند به صورت نشان دادن چراغ‌های چشمک‌زن به بیمار باشند که می‌توانند باعث تشنج در افراد مبتلا به صرع حساس به نور شوند. علاوه بر تشخیص و طبقه‌بندی انواع تشنج، می‌توان از نوار مغز برای نظارت بر بیماران مبتلا به صرع بین دوره‌های تشنج آن‌ها، یا برای پیش‌بینی و کنترل تشنج استفاده کرد.

خواب

تشخیص اختلالات خواب، یکی دیگر از کاربردهای عمده نوار مغز را نشان می‌دهد. هر مرحله از خواب با ظهور الگوهای امواج مغزی مشخص می‌شود و امواج دلتا نشان‌دهنده عمیق‌ترین بخش خواب هستند. با ارزیابی نتایج آزمایش نوار مغز، محققان می‌توانند کیفیت خواب را تعیین و اختلالات مرتبط با آن را تشخیص دهند.

می‌توانید از این جا به مقاله‌ی تریتا در مورد اهمیت خواب کافی داشته باشید.

ADHD

پزشکان معمولا ADHD را مانند دیگر اختلالات روان‌پزشکی از طریق مصاحبه بالینی تشخیص می‌دهند. این فرآیند ممکن است با بررسی نوار مغز تکمیل شود. البته باید توجه داشت که نوار مغز به تنهایی نمی‌تواند ADHD را تشخیص دهد و چنین آزمون‌هایی باید همواره با ارزیابی جامع تری همراه باشند. در آینده، ممکن است از نوار مغز برای کمک به تشخیص اختلالات دیگر، از جمله افسردگی، بیماری آلزایمر و اسکیزوفرنی نیز استفاده شود، اگرچه در حال حاضر، کار در این زمینه در حد آزمایشگاه باقی مانده‌ است.

می‌توانید از این جا به مقاله‌ی تریتا در مورد ADHD دسترسی داشته باشید.

کاربردهای تحقیقاتی نوار مغز چیست؟

نواز مغز علاوه بر پتانسیل در تشخیص اختلالات، ارزش تحقیقاتی زیادی هم دارد. در واقع، حدود یک قرن است که این تکنولوژی برای کشف عملکرد مغز مورد استفاده قرار گرفته‌ است و در حوزه‌های مختلف روان‌شناسی و علوم اعصاب به کار گرفته شده‌ است. برای مثال، روانشناسان شناختی، اغلب از نوار مغز برای بررسی هم‌بسته‌های عصبی توابع شناختی پایه، مانند احساس، زبان، توجه، و یادگیری استفاده می‌کنند. به همین ترتیب، برخی روانشناسان اجتماعی از نتایج نوار مغز برای تقویت تحلیل رفتار گروهی و شناخت اجتماعی بهره می‌گیرند. ​

امروزه به طور فزاینده‌ای، محققان نه تنها برای تشخیص اختلالات از نوار مغز استفاده می‌کنند، بلکه به دنبال راهی برای بازگرداندن عملکرد در افرادی هست که فلج شده‌اند یا از بیماری‌های تحلیل برنده‌ی عصبی رنج می‌برند. همچنین به دنیال راهی برای تقویت کردن توانایی‌های موجود انسان هستند. این امر را می توان از طریق آنچه که به عنوان رابط مغز-کامپیوتر (BCI) شناخته می‌شود، که سیگنال‌های الکتریکی مغز را به عمل تبدیل می‌کند، به دست آورد. نوار مغزهای یک رابط مغز-کامپیوتر یک ارتباط مستقیم بین مغز و برخی از دستگاه‌های خارجی، مانند یک کامپیوتر یا یک بازوی رباتیکی ایجاد می‌کنند که سطوح جدیدی از عملکرد را به افراد از کار افتاده اعطا می‌کند.

می‌توانید از این جا به مقاله‌ی تریتا در مورد BCI دسترسی داشته باشید.

منابع: BitBrain، MedicalNewsToday، ClevelandClinic