مغز انسان یک عضو خارق‌العاده است که قادر به انجام کارهای شگفت‌انگیز مربوط به حافظه، همچنین مستعد آسیب، و در عین حال به طور قابل‌ملاحظه‌ای سازگار با تغییر است. اگر چه مغز انسان ساختاری شبیه به مغز پستانداران دیگر دارد اما چیزی که آن را بسیار متفاوت می‌کند، اندازه آن در ارتباط با اندازه بدن است. در مقایسه با اندازه بدن، انسان‌ها مغز بسیار بزرگتری نسبت به بسیاری از پستانداران دیگر دارند. اندازه و وزن مغز انسان ممکن است همیشه نشان‌دهنده میزان هوش نباشد.
مغز از دو نوع سلول فراگیر به نام گلیا و نورون‌ها تشکیل شده است و شامل میلیاردها سلول از هر نوع است. نورون‌ها به سبب انشعاب‌های شاخه مانند خود به نام آکسون‌ها و دندریت ها مورد توجه هستند و سیگنال‌های الکتروشیمیایی را جمع‌آوری و انتقال می‌دهند. انواع مختلف سلول‌های گلیال نیز، حفاظت فیزیکی از نورون‌ها را انجام می‌دهند و به حفظ آن‌ها و سلامت مغز کمک می‌کنند. این شبکه پیچیده از سلول‌ها، در کنار هم، جنبه‌های مختلفی زندگی ما را شکل می‌دهند. در واقع بدون مغز، امکان تنفس، بازی کردن، عشق ورزیدن یا به خاطر آوردن چیزها ممکن نبود.
اندازه و وزن مغز انسان چقدر است؟
- از نظر وزن، مغز انسان بالغ به طور متوسط در حدود ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ گرم یا حدود ۳ پوند وزن دارد.
- از نظر طول، مغز متوسط در حدود ۱۵ سانتی متر طول دارد. برای مقایسه، مغز نوزاد انسان تقریبا ۳۵۰ تا ۴۰۰ گرم یا سه چهارم پوند وزن دارد.
- مردان مغز بزرگتری نسبت به زنان دارند. بعد از در نظر گرفتن وزن کلی بدن، مغز مردان تقریبا ۱۰۰ گرم بیشتر از مغز زنان است.
- در زنان، بخش‌هایی از لوب پیشانی و قشر لیمبیک (نواحی مرتبط با حل مساله و تنظیم هیجان) بزرگ‌تر از مردان هستند.
- در مردان، قشر آهیانه‌ای (مرتبط با درک فضایی) و آمیگدال (درگیر در پردازش حافظه و پاسخ‌های هیجانی) بزرگ‌تر از زنان هستند.
- نورون‌ها ساختارهایی هستند که به عنوان بلوک‌های سازنده مغز و سیستم عصبی عمل می‌کنند. آن‌ها اطلاعات را انتقال می‌دهند و حمل می‌کنند و به بخش‌های مختلف مغز اجازه می‌دهند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و همچنین به مغز اجازه می‌دهند تا با بخش‌های مختلف بدن ارتباط برقرار کند.
آیا اندازه مغز با هوش در ارتباط است؟
پاسخ به این سوال تا حد زیادی به این بستگی دارد که در مورد چه کسی آن را مطرح می‌کنید. با توجه به یکی از چندین مطالعه‌ای که در این حوزه انجام شده است، مایکل مک‌دانیل از ویرجینیا به این نتیجه رسیده است که داشتن مغز بزرگ‌تر با هوش بالاتر در ارتباط است.
لزوما همه محققان با نتایج پژوه مک‌دانیل موافق نیستند. چنین مطالعاتی، سوالات مهمی را نیز، در مورد چگونگی تعریف و اندازه‌گیری هوش، اینکه آیا ما باید اندازه نسبی بدن را در هنگام ایجاد چنین روابطی را چگونه در نظر بگیریم، و چه بخش‌هایی از مغز را باید در هنگام ایجاد چنین مشخصاتی در نظر بگیریم، مطرح می‌کند. همچنین، مهم است که توجه داشته باشید که هنگام بررسی کردن تفاوت‌های فردی میان افراد، تغییرات اندازه مغز نسبتا کوچک است.
عوامل دیگری که ممکن است یک نقش محوری را تحت‌تاثیر قرار دهند یا ایفا کنند عبارتند از:
- تراکم نورون‌ها در مغز
- عوامل اجتماعی و فرهنگی
- دیگر تفاوت‌های ساختاری در داخل مغز
آیا اندازه مغز مهم است؟
واضح است که اندازه مغز همه افراد یکسان نیست. مغز برخی بزرگ‌تر و برخی کوچک‌تر است. ممکن است با خود فکر کنید که آیا ممکن است اندازه مغز با ویژگی‌هایی مانند ناتوانی و یا هوش مرتبط باشد.
محققان دریافته‌اند که در برخی موارد اندازه مغز می‌تواند با بیماری‌های خاص و یا شرایط رشد و نمو مرتبط باشد. برای مثال، کودکانی که دچار اوتیسم هستند، نسبت به دیگر کودکان، مغزهای بزرگتری (و رشد مغزی نامتناسب و زودهنگام) دارند. هیپوکامپ در افراد مسن مبتلا به بیماری آلزایمر کوچک‌تر است. این ناحیه از مغز به شدت با حافظه مرتبط است.
بخش‌های مغز انسان
قلب انسان خون را به کل بدن پمپ می‌کند اما در واقع ۲۰ درصد از کل خون خروجی به مغز پمپاژ می‌شود. پس مغز ۲۰ درصد از خونی را که به قلب ما پمپ شده را دریافت می‌کند، این مطلب، گواهی بر این است که این اندام تا چه حد مهم و قابل توجه است. مغز انسان شامل ۱۰۰ میلیارد نورون یا سلول مغزی است و یک اندام همیشه در حال تغییر است. شماری از عوامل، می‌توانند باعث مرگ یا بازسازی سلول‌های مغز شوند. به عنوان مثال، اگر کسی افسردگی درمان نشده و قابل توجهی داشته باشد، ممکن است سلول‌های مغز خود را از دست بدهد. نکته‌ی قابل توجه این است که وقتی افسردگی با موفقیت درمان می‌شود، آن سلول‌ها رشد می‌کنند و مغز به اندازه‌ای که باید باشد برمی‌گردد.
مخ
مخ، بزرگ‌ترین بخش مغز است و ۸۵ درصد وزن آن را تشکیل می‌دهد. سطح بیرونی متمایز و کاملا چروکیده‌ای که از مغز ملاحظه می‌شود، قشر مخ است. این مخ است که مغز انسان و در نتیجه انسان را بسیار نیرومند می‌سازد. حیواناتی مانند فیل‌ها، دلفین‌ها و نهنگ‌ها در واقع مغز بزرگتری دارند اما انسان‌ها توسعه‌یافته‌ترین مخ را دارند. مخ بخش بزرگی از فضای جمجمه را اشغال کرده و چین‌های عمیقی دارد که به طور هوشمندانه مساحت کل قشر مغز را به حداکثر می‌رساند. مخ دو نیمه و یا دو نیم‌کره دارد که خود آن‌ها به چهار منطقه و یا بخش تقسیم می‌شوند:
- بخش جلویی مغز، لوب فرونتال نامیده می‌شود. لوب فرونتال، برای چیزهایی مانند تمرکز و تمرکز، خودکنترلی و برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های چند مرحله‌ای مهم است. اگر کسی مبتلا به اختلال بیش‌فعالی باشد، احتمالا مشکلی در لوب فونتال وجود دارد که تمرکز را دشوار می‌کند.
- لوب بعدی، لوب آهیانه‌ای است. بخش آهیانه‌ای به حس کردن، توانایی احساس کردن چیزهاس مختلف و همچنین شنوایی و زبان مرتبط است.
- بخش گیجگاهی، ناحیه‌ای است که در هر دو طرف سر توسط گوشها احاطه شده‌است و به سبب وجود هیپوکامپ، در حافظه و همچنین در زبان نقش دارد.
- در نهایت، بخش پشتی مغز، بخش پس‌سری نامیده می‌شود. این بخش از مغز عمدتا در پردازش بصری دخیل است.
مخچه
دومین بخش بزرگ مغز مخچه است که زیر قسمت پشتی مخ قرار گرفته است. مخچه نقش مهمی در هماهنگی حرکت، حالت بدنی و تعادل بازی می‌کند.
دیانسفال
سومین بخش بزرگ دیانسفال است که در هسته مغز واقع شده است. این بخش، مجموعه‌ای از ساختارها که تقریبا به اندازه یک زردآلو است و دو بخش اصلی آن تالاموس و هیپوتالاموس هستند. تالاموس به عنوان ایستگاه رله برای ایمپالس‌های عصبی ورودی از اطراف بدن عمل می‌کند که برای پردازش به ناحیه مناسب مغز ارسال می‌شوند. هیپوتالاموس نیز هورمون سروتونین را که از غده هیپوفیز در همان نزدیک ترشح می‌شود، کنترل می‌کند. این هورمون‌ها رشد و رفتارهای غریزی را کنترل می‌کنند، مانند زمانی که یک تازه مادر شروع به شیر دادن به نوزادش می‌کند. هیپوتالاموس برای حفظ فرآیندهای بدنی مثل تعادل دما، گرسنگی و تشنگی نیز مهم است.
ساقه مغز
ساقه مغز که در پایه اندامک‌ها قرار دارد، رفلکس‌ها و وظایف اساسی مانند ضربان قلب، تنفس و فشار خون را کنترل می‌کند. همچنین این عضو، احساس خواب‌آلودگی یا بیداری را تنظیم می‌کند و مخ و مخچه را به نخاع متصل می‌کند.
مغز شدیدا حساس و ظریف است و بنابراین به حداکثر حفاظت نیاز دارد که این محافظت، توسط استخوان سخت جمجمه و سه غشای سخت به نام مننژ فراهم شده است. فضاهای بین این غشاها پر از مایعی است که مغز را نرم می‌کند و با تماس با داخل جمجمه، آن را از آسیب دیدن حفظ می‌کند.
منابع: MORGRIDGE، VeryWellMind، NationalGeographic
