شاید اختلال اوتیسم را شنیده باشید و معنای دقیق آن را ندانید. در این مقاله از تریتا به طور مفصل پاسخ میدهیم که اوتیسم چیست؟ طیف اختلالات اوتیسم به معنی مجموعهای پیچیده از اختلالات عصبی رشدی است که شامل چالشهای مداوم در تعامل اجتماعی، گفتار و ارتباطات غیر کلامی و رفتارهای محدود یا تکراری است. اثرات ASD و شدت علائم در هر فرد متفاوت است. در ادامه به صورت کامل در مورد این بیماری، علائم و روشهای درمان آن اشاره میکنیم.
معنی کلمه اوتیسم چیست؟
معنی این کلمه از عبات یونانی (auto) به معنی «خود» نشات گرفته که اشاره به درونگرایی افراد مبتلا به اوتیسم دارد. افردی که این اختلال عصبی را تجربه میکنند نمیتوانند احساسات درونی خود را به راحتی به دیگران ابراز کنند. به همین دلیل این افراد بیشتر در ذهن خود کاوش میکنند و مفهوم نامگذاری اوتیسم یا درخودماندگی نیز همین مطلب میباشد. عبارت ASD یا Autism Spectrum Disorder به معنی طیف اختلال اوتیسم است که شامل طیف گستردهای از اختلالات و سندرومهای عصبی رشدی در زیرمجموعه اوتیسم است. در ادامه به انواع اختلالات و دستهبندیهای اوتیسم میپردازیم.
اوتیسم یک بیماری نیست!
مبتلا به اوتیسم بودن به معنای ابتلا به بیماری یا مریضی نیست. این بدان معناست که مغز شما به روشی متفاوت از افراد دیگر کار میکند. این شرایط چیزی است که شما با آن متولد شدهاید یا برای اولین بار در سنین خیلی کم ظاهر میشود. اگر مبتلا به اوتیسم هستید، تمام زندگی خود اوتیسم هستید! اوتیسم یک بیماری پزشکی است که در حال حاضر قابل تمام شدن یا «درمان قطعی» نیست. اما در برخی از افراد مبتلا به اوتیسم برای کمک به آنها نیاز به پشتیبانی وجود داند.
انواع دستهبندیهای اوتیسم چیست؟
دستهبندیهای مختلفی برای بیماری اوتیسم ارائه شده که برخی جدیدتر و برخی قدیمیتر هستند و همچنین هرکدام از جنبههای مختلف اوتیسم را دستهبندی کردهاند. این دستهبندیها شامل موارد زیر است که به صورت مجزا بررسی خواهند شد:
- ریشههای بیماری
- انواع اختلال
- سطوح بیماری
انواع اوتیسم | ریشههای بیماری
این دستهبندی که یکی از جدیدترین دستهبندیهای طیف اختلال اوتیسم است، اثرات مختلف اوتیسم در قسمتهای مجزای شناختی و رفتاری، و ریشههای گوناگون این بیماری را عامل دستهبندی قرار میدهد. در ادامه این دستهبندی را مشاهده میکنید:
• اختلال در زبان
• اختلال در هوش
• اختلال رفتاری، ذهنی، عصبی
• همراه با عوامل ژنتیکی و محیطی
• همراه با روان گسیختگی کاتاتونیا
ممکن است اوتیسم باعث اختلال در زبان و تکلم شود و فرد برخی از عملکرهای زبانی خود را از دست بدهد یا دچار اختلال در آن عملکردها شود. اختلال در هوش یا intellectual disorders میتواند عامل دوم در افراد مبتلا به اوتیسم باشد و عملکردهای شناختی و هوشی آنها را تحت تاثیر قرار دهد. مرحلهی بعدی میتواند در نابهسامانیهای ذهنی و عصبی رخ دهد که خود را در رفتارهای نامتعادل و الگوهای رفتاری تکرارشونده نشان میدهد. در سطح بعدی، اوتیسم میتواند همراه با عوامل ژنتیکی و محیطی بروز کند. در بخش آخر نیز اوتیسم میتواند به همراه روان گسیختگی کاتاتونیا طاهر شود که نوعی تاخیر و اختلال در پاسخ به محرکهای فیزیکی است.
انواع اوتیسم | نوع اختلال
یکی از دستهبندیهای قدیمیتر اوتیسم، سعی در پاسخ به این سوال داشت که انواع اختلالات اوتیسم چیست؟ به این منظور اوتیسم را به دستههای مختلفی تقسیمبندی کردند که در ادامه به هریک از آنها به صورت مختصر میپردازیم.
- درخودماندگی | اوتیسم کلاس
- سندروم اسپرگر
- اختلال فراگیر رشد PDD
- اختلال فروپاشی دوران کودکی CDD
در خودماندگی | اوتیسم کلاسیک
اوتیسم کلاسیک همان چیزی است که با شنیدن اوتیسم برای اولین بار به ذهن ماخطور میکند. در دستهبندیهای جدید بسیاری از اختلالات مربوط به اوتیسم در همین دسته قرار میگیرند. توانایی پایین در برقراری ارتباط در اجتماع و وجود رفتارهای تکرارشونده از علائم مهم اوتیسم است.
سندروم اسپرگر | Asperger syndrome
سندرم آسپرگر (AS)، همچنین به عنوان آسپرگر شناخته میشود، نوعی اختلال رشدی عصبی است که با مشکلات قابل توجهی در تعامل اجتماعی و ارتباط غیر کلامی همراه با الگوهای رفتاری و علایق محدود و تکراری مشخص میشود. این یک اختلال طیف اوتیسم (ASD) است، اما با زبان و هوش آسیب دیده از سایر اختلالات اوتیسم متفاوت است. این کودکان مشکل زبانی ندارند و میانگین هوشی بالاتری نیز دارند اما همچنان در تعامل برقرار کردن با جامعه دچار مشکل هستند. علائم آن معمولا قبل از دو سالگی شروع میشوند و در بسیاری از موارد هرگز برطرف نمیشوند.
اختلال فراگیر رشد
گروه تشخیصی اختلالات رشد فراگیر یا (PDD)، برخلاف اختلالات خاص رشد (SDD)، گروهی از اختلالات است که با تأخیر در توسعه چندین عملکرد اساسی از جمله اجتماعیشدن و ارتباطات مشخص میشود. اختلالات رشد فراگیر شامل اوتیسم، سندرم آسپرگر، اختلال رشد فراگیر است. آخرین اختلال بسیار نادرتر است و گاهی اوقات در طیف اوتیسم قرار میگیرد.
انواع اوتیسم | سطوح بیماری
انواع سطوح اوتیسم را مشاهده میکنید. هرچه از سطح ۱ به سطح ۳ نزدیک شویم، مشکلات بیشتری در ارتباطات شخص ایجاد میشود و بیشتر نیاز به پشیبانی دارد. سطح ۱ تقریبا نوع بیخطر اوتیسم است که فرد از پس اکثر کارهای خود بر میآید و سطح ۳ حتما نیاز به کمک و پشتیبانی بسیار زیاد دارد.
- سطح ۱: نیاز به پشتیبانی
- سطح ۲: نیاز به پشتیبانی قابل توجه
- سطح ۳: نیاز به پشتیبانی حداکثری
آمار مربوط به اوتیسم چیست؟
ضرورت پرداختن به آمار اوتیسم چیست؟ اگر دید کلی از میزان مبتلایان به این بیماری داشته باشیم به میزان اهمیت آن در سراسر دنیا و ضرورت مطالعه در مورد اوتیسم پیمیبریم. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تقریبا از هر ۱۶۰ کودک در جهان ۱ نفر مبتلا به اوتیسم هستند. در بیشتر موارد، علائم اوتیسم قبل از ۵ سالگی آشکار میشود و تا بزرگسالی ادامه دارد. سایر شرایط ممکن است در کنار اوتیسم رخ دهد. با این که این شرایط اغلب مشکلات اضافی را برای کودکان و خانواده ها ایجاد میکند، برخی از آنها میتوانند مفید باشند؛ مانند استعدادهای فکری بالاتر در زمینه های خاص.
بسیاری از کارشناسان معتقدند شیوع ASD در سراسر جهان بسیار بیشتر از میزان گزارش شده از ۱ در ۱۶۰ است. فراوانی اوتیسم در بسیاری از کشورهای با درآمد کم و متوسط به طور گسترده ای ناشناخته است و برخی از مطالعات جهانی آمار شیوع بسیار بیشتری را گزارش کردهاند. صرف نظر از میزان فعلی اوتیسم در سراسر جهان، داده ها نشان میدهد که شیوع اوتیسم در دنیا در سال ۲۰۲۱ در حال افزایش است.
دلایل افزایش شیوع ASD در جهان در سال ۲۰۲۱ شامل موارد زیر است:
- افزایش آگاهی نسبت به این بیماری (و افزایش تشخیص)
- گسترش معیارهای تشخیصی طی ۵۰ سال گذشته.
- ابزارهای تشخیصی بهتر
- بهبود روش های گزارشدهی
تغییرات آمار اوتیسم در طی زمان
طی دو دهه گذشته، تعداد تشخیصهای اوتیسم بیش از دو برابر شده است. در سال ۲۰۰۰، از هر ۱۵۰ کودک، ۱ مورد مبتلا به ASD تشخیص داده شد؛ در حالی که از سال ۲۰۱۶، ۱ مورد از ۵۴ کودک تشخیص داده میشدند. مطالعات بیشتری در مورد ناتوانیهای رشدی در کودکان در ایالات متحده روند مشابهی را تشخیص داده است. از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۷، درصد کودکان مبتلا به اوتیسم از ۱.۱ درصد به ۲.۵ درصد افزایش یافته است. طبق آمار انجمن اوتیسم، شیوع ASD از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۰ هر ساله بین ۶ تا ۱۵ درصد افزایش یافته است و احتمالا با این سرعت همچنان ادامه خواهد داشت. در حال حاضر، بیش از ۳.۵ میلیون نفر در ایالات متحده تشخیص اوتیسم دارند. تقریباً ۱٪ از جمعیت جهان مبتلا به ASD هستند.
آمار حوادث مربوط به اوتیسم
افراد مبتلا به اوتیسم با عوارض خاصی روبرو هستند که آنها را در معرض خطرات خاصی قرار میدهد. به دلیل ماهیت اوتیسم، افراد در این طیف اغلب با مشکلات اجتماعی و همچنین چالشهای بهداشتی و ایمنی روبرو میشوند که افراد دیگر معمولا کمتر با آن روبرو خواهند شد. افراد اوتیسم در معرض خطر بسیار بالاتری قرار دارند که در ادامه به بررسی عوامل خطا و مقایسه آنها در افراد مبتلا به اوتیسم میپردازیم:
- محدودیت در تواناییهای کلامی: تقریبا یک سوم افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم غیرکلامی هستند.
- مورد قلدری قرار گرفتن: تقریبا دو سوم کودکان مبتلا به ASD بین ۶ تا ۱۵ سال توسط همسالان خود مورد آزار و اذیت قرار گرفتهاند.
- بروز خودآزاری: تقریباً ۲۸٪ کودکان ۸ ساله مبتلا به اوتیسم رفتارهای خودآزاری از قبیل ضربه سر به سطوح سخت، گاز گرفتن بازوها یا خاراندن پوست از خود نشان میدهند.
- غرق شدن: غرق شدن یکی از دلایل اصلی مرگ کودکان مبتلا به اوتیسم است.
- دارای ناتوانی ذهنی: بیش از ۳۰ درصد از افراد مبتلا به ASD دارای ناتوانی ذهنی هستند.
- تشخیص ابتلا به ADHD: تقریباً ۳۰ تا ۶۰ درصد از کودکان مبتلا به ASD، مبتلا به اختلال بیش فعالی با نقص توجه (ADHD) هستند.
- مشکلات خواب را تجربه میکنند: بیش از ۵۰٪ کودکان مبتلا به ASD دچار یک اختلال خواب مزمن هستند.
- افسردگی داشتن: حدود ۷٪ کودکان و ۲۶٪ بزرگسالان مبتلا به اوتیسم افسردگی را تجربه میکنند.
- ابتلا به صرع: حدود یک سوم افراد مبتلا به ASD، مبتلا به صرع نیز هستند.
- تشخیص ابتلا به اسکیزوفرنی: بین ۴ تا ۳۵ درصد از بزرگسالان مبتلا به اوتیسم مبتلا به اسکیزوفرنی نیز هستند، در حالی که این آمار در افراد معمولی نزدیک یک درصد است.
- مسائل مربوط به وزن: در میان کودکان ۲ تا ۵ سال مبتلا به اوتیسم، ۳۲٪ دارای اضافه وزن و ۱۶٪ چاق هستند.
در نتیجه اوتیسم نوعی اختلال پیچیده با پیامدهای گسترده بهداشت روانی، عاطفی و جسمی است.
علائم اوتیسم چیست؟
علائم اوتیسم به دو دسته اصلی تقسیم بندی میشوند که با شناسایی این دو دسته علائم و زیرمجموعههای آنها به راحتی میتوانید با مشاهده این علائم با دقت خوبی حدس بزنید فرد مبتلا به اوتیسم است. این دو دسته از علائم اوتیسم چیست؟
- ارتباطات و تعاملات اجتماعی محدود
- الگوهای محدود یا تکراری در رفتار آنها
در ادامه به هر یک از این دسته رفتارها و زیرمجموعههای آنها به صورت کامل میپردازیم. افراد در هر گروه ارزیابی می شوند و شدت علائم آنها مشخص می شود. برای دریافت تشخیص ASD، فرد باید هر سه نشانه را در دسته اول و حداقل دو نشانه را در دسته دوم نشان دهد.
ارتباطات و تعاملات اجتماعی
مشکلات ارتباطی و تعامل اجتماعی عبارتند از:
- به اشتراک گذاری احساسات و علائق
- نگه داشتن مکالمه ادامه دار
- ارتباطات غیرکلامی مانند:
• برقراری ارتباط چشمی
• خواندن زبان بدن
• حفظ رابطه
الگوهای محدود یا تکراری
الگوهای محدود یا تکراری رفتار یا فعالیتها عبارتند از:
- حرکات یا الگوهای کلامی تکراری
- پیروی سخت گیرانه از روال های روزمره یا رفتارهای خاص
- افزایش یا کاهش حساسیت به بعضی از اطلاعات حسی
- علاقه ها یا مشغله های ثابت
سایر علائم عمومی اوتیسم چیست؟
- از دست دادن توانایی درست صحبت کردن، من من کردن و از دست دادن مهارتهای اجتماعی
- پرهیز از تماس چشمی
- ترجیح مداوم بر تنها بودن
- مشکل در درک احساسات دیگران
- تاخیر در پیشرفتهای زبانی
- تکرار مداوم کلمات و عبارات
- مقاومت در برابر تغییرات کوچک در محیط و روتینهای زندگی
- علایق محدود
- رفتارهای تکراری (تاب خوردن، چرخیدن، بالبال زدن)
- واکنشهای غیر معمول و شدید به صدا، بو، طعم، بافت، نور و یا رنگ که در خردسالی شروع میشود ( هرچند ممکن است تشخیص داده نشود)
- اصرار ورزیدن زیاد
- در امور زندگی روزمره دچار مشکل و اختلال میشوند.
همچنین بسیار از افراد مبتلا به اوتیسم دارای مشکلات حسی هستند که شامل حساسیت بیش از حد یا حساسیت بسیار کم نسبت به صدا، نور و لمس و مزه و سایر محرکها میباشد.
منشا ابتلا به اوتیسم چیست؟
محققان معتقدند اوتیسم به دلیل وجود اختلالاتی در بخشهایی از مغز رخ می دهد که تفسیر پیامهای دریافتی از اندامهای حسی و پردازش گفتار در مغز را بر عهده دارند. همان طور که اشاره شد اوتیسم یک اختلال عصبی است و منشا همهی اختلالات عصبی، مغز و سیستم عصبی پیچیدهی ماست. به دلیل پیچیدگی بالای مغز که از نورونها و شبکههای عصبی زیادی به همراه اتصالات زیاد و پتانسیلعملهای بیشمار در انتقال پیامهای عصبی تشکیل شده است، در نتیجه مطالعهی ریشهای اوتیسم و درمان آن نیاز به بررسی مغز و نوروساینس آن دارد. پیچیدگی بالای مغز باعث میشود درمان این بیماری نیز بسیار پیچیده شود و در عمل تنها راه قطعی درمان آن دستکاری شبکههای عصبی در مغز افراد است که به صورت مستقیم تا کنون چنین کاری عملی نشده و درمان قطعی برای اوتیسم وجود ندارد. اما میتوان با روشهای غیر مستقیم این بیماری را کنترل کرد که در بخش درمان اوتیسم جلوتر در همین مقاله به آن میپردازیم.
عوامل موثر در ابتلا به اوتیسم
علت دقیق ASD ناشناخته است. جدیدترین تحقیقات نشان میدهد که هیچ علت یکتایی یافت نشده است. برخی از عوامل خطر مشکوک برای اوتیسم عبارتند از:
ابتلای یکی از اقوام درجه یک به اوتیسم (این بیماری ۸۰ درصد ژنتیکی است)
▪ جهش ژنتیکی
▪ سندروم ایکس شکننده و دیگر اختلالات ژنتیکی
▪ بارداری در سن بالا
▪ وزن کم هنگام تولد
▪ عدم تعادل متابولیک
▪ قرار داشتن در معرض فلزات سنگین و مواد سمی محیط زیست
▪ سابقه عفونت ویروسی
▪ قرارگرفتن در معرض والپروئیک اسید (دپاکین) یا تالیدومید (تالومید)
به گفته موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی (NINDS)، هم ژنتیک و هم محیط ممکن است تعیین کنند که آیا فرد مبتلا به اوتیسم میشود یا خیر. چندین منبع نتیجه گرفته اند که این اختلال توسط واکسنها ایجاد نمیشود. یک مطالعه جنجالی در سال ۱۹۹۸ ارتباط بین اوتیسم و واکسن سرخک، اوریون و سرخجه (MMR) را پیشنهاد کرد. با این حال، این مطالعه با تحقیقات دیگر رد شده و سرانجام در سال ۲۰۱۰ پس گرفته شد.
مراحل سنی تشخیص اوتیسم چیست؟
سن تشخیص اوتیسم و علائم اولیه آن بسیار متفاوت اند. برخی از نوزادان در ماههای اولیه و در دیگران از اواخر ۲ تا ۳ سالگی علائم بروز پیدا میکند. همه کودکان اوتیسم همه علائم را با هم نشان نمیدهند. به همین دلیل ارزیابی قبل از درمان بسیار مهم است. در ادامه به این سوال پاسخ میدهیم که مراحل سنی تشخیص اوتیسم چیست؟
در ۶ ماهگی:
- لبخند بزرگ یا سایر رفتارهای صمیمی و جذاب کودکانه یا دیده نمیشود یا کمتر دیده میشود
- تماس چشمی محدود یا فاقد تماس چشمی
در ۹ ماهگی:
- علائم مشابه ۶ ماهگی است، بروز احساسات در صورت و لبخند کمتر یا اصلا دیده نمیشود.
در ۱۲ ماهگی:
- میزان پایین یا عدم زمزمه کردن کودک
- میزان پایین حرکاتی مانند اشاره کردن، نشان دادن، گرفتن اشیا یا تکان دادن دست
- پاسخ کم یا عدم پاسخ به صدا زدن اسم
در ۱۶ ماهگی:
- کلمات محدود یا فاقد توانایی حرف زدن
در ۲۴ ماهگی:
- کلمات معنا دار بسیار کم، فاقد توانایی گفتن عبارت دو یا چند کلمهای
اهمیت تشخیص در سنین پایین بسیار زیاد است و به همین دلیل نشانههایی برای شناسایی در سنین مختلف کودک بیان شد. در صورتی که ممکن است در هر سنی فرد به اوتیسم مشکوک باشد و در سنین بالا نیز مبتلا به اوتیسم تشخیص داده شود.
روشهای تشخیص اوتیسم
روشهای تشخیص اوتیسم چیست؟ تشخیص اوتیسم روشهای گوناگونی دارد که در ادامه به ۶ تا از مهمترین آنها میپردازیم:
- غربالگری رشد:
معمولا چک لیستی وجود دارد که توسط والدین پر میشود و سپس متخصص کودکان میتوانند با استفاده از پاسخهای کودک، اختلال را تشخیص دهند. آکادمی اطفال آمریکا (AAP) توصیه میکند که همه کودکان در سن ۱۸ و ۲۴ ماهگی تحت غربالگری ASD قرار گیرند. غربالگری میتواند به شناسایی زودهنگام کودکانی که دارای ASD هستند کمک کند. این کودکان ممکن است از تشخیص و مداخله به موقع بهرهمند شوند. چک لیست اصلاح شده برای اوتیسم در کودکان نوپا (M-CHAT) یک ابزار غربالگری رایج است که توسط بسیاری از مطبهای کودکان مورد استفاده قرار میگیرد. در این نظرسنجی ۲۳ سوال توسط والدین پر میشود و سپس متخصصان اطفال می توانند از پاسخ های ارائه شده برای شناسایی کودکانی که ممکن است در معرض خطر ASD باشند استفاده کنند. این تست در ایران نیز از سال ۹۵ در مهد کودکها شروع به انجام شد. همچنین سامانه آنلاین غربالگری رشد برای اوتیسم به صورت آنلاین شکل گرفته که توصیه میشود پدر و مادرها کودکان خود را تست کنند.
مهم است که توجه داشته باشید که غربالگری یک تشخیص نیست. کودکانی که از نظر ASD مثبت تشخیص داده میشوند، لزوما این اختلال را ندارند. علاوه بر این، گاهی اوقات کودکی مبتلا به اوتیسم است ولی غربالگری آن را تشخیص نمیدهد.
روشهای دیگری نیز برای تشخیص اوتیسم وجود دارد که مشاهده میکنید:
- آزمایش DNA
- ارزیابی رفتاری
- آزمایشهای دیداری و شنیداری
- غربالگری کاردرمانی
- ADOS (مشاهده برنامه ریزی شده برای تشخیص اوتیسم)
تشخیص به طور معمول توسط تیمی از متخصصان انجام میشود. این تیم ممکن است شامل روانشناسان کودک، متخصصین کار درمانی، یا آسیب شناسان گفتار و زبان باشد.
روشهای درمان اوتیسم چیست؟
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای اوتیسم وجود ندارد، اما روشهای درمانی کنترلی و سایر موارد درمانی میتوانند به افراد کمک کنند تا احساس بهتری داشته باشند یا علائم خود را کاهش دهند. بسیاری از روشهای درمانی برای اوتیسم پیشنهاد شدهاند. یکی این روشها به دو دسته روشهای توانبخشی و روشهای جایگزین یا دارویی تقسیم بندی میشوند. که در ادامه به هریک از آنها میپردازیم:
درمانهای توان بخشی اوتیسم:
- تحلیل رفتار کاربردی ABA
- ESDM
- گفتاردرمانی
- فلورتایم
- کاردردمانی
- PRT
- RDI
- نوروفیدبک
- هیدروتراپی
- TEACCH
درمانهای جایگزین و دارویی اوتیسم:
- ویتامینهای با دوز بالا
- شیمی درمانی، که شامل دفع فلزات از بدن است (Chelation therapy) که ممکن است عوارض خطرناکی داشته باشد.
- اکسیژن درمانی هایپرباریک
- ملاتونین برای رفع مشکلات خواب
- استفاده از انواع روشهای مراقبه و مدیتیشن
تحلیل رفتار کاربردی ABA
روشهای تحلیل رفتار برای دههها مورد استفاده و مطالعه قرار گرفته است. این روشها به بسیاری از مبتلایان کمک کردهاند تا مهارتهای مختلفی را کسب کنند؛ از شیوه زندگی سالمتر گرفته تا یادگیری زبانهای جدید. درمانگران از دهه ۱۹۶۰ تاکنون برای کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم و اختلالات مربوط به رشد از ABA استفاده کردهاند. تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی (Applied Behavior Analysis) یک درمان مبتنی بر علم یادگیری و رفتار است. تجزیه و تحلیل رفتار به ما کمک می کند تا درک کنیم:
- رفتار چگونه کار میکند.
- چگونه رفتار تحت تأثیر محیط قرار میگیرد.
- چگونه یادگیری صورت میگیرد.
ABA درمانی درک ما از نحوه عملکرد را در موقعیتهای واقعی ارزیابی میکند. هدف، افزایش رفتارهای مفید و کاهش رفتارهای مضر یا تاثیر بر یادگیری است. برنامههای درمانی ABA میتوانند به موارد زیر کمک کنند:
- مهارتهای زبانی و ارتباطی را افزایش دهد.
- توجه، تمرکز، مهارت های اجتماعی و حافظه را افزایش دهد.
- رفتارهای مشکل ساز را کاهش دهد.
- می تواند برای رفع نیازهای هر فرد منحصر به فرد سازگار شود.
- در مکانهای مختلف – در خانه ، مدرسه و در جامعه ارائه شود.
- مهارتهایی را آموزش میدهد که در زندگی روزمره مفید است.
- میتواند شامل آموزش فردی یا گروهی باشد.
انواع روشهای تحلیل رفتار کاربردی برای درمان اوتیسم چیست؟
- تقویت مثبت (reinforcement learning)
- تکنیک ABC
تقویت مثبت چیست؟
تقویت مثبت یکی از استراتژی های اصلی مورد استفاده در ABA است. مبنای این هدف استفاده از جایزه برای بهبود عملکرد است. وقتی رفتاری به دنبال پاداشی ارزش گذاری میشود، شخص احتمالا آن رفتار را تکرار میکند. با گذشت زمان، این باعث تغییر رفتار به رفتارهای مثبت میشود. ابتدا درمانگر یک رفتار هدف را مشخص میکند. هر بار که فرد از رفتار یا مهارت خود با موفقیت استفاده میکند، پاداشی دریافت میکند. این پاداش برای فرد، معنی دار است، مثالهایی از پاداش شامل تشویق، اسباب بازی یا کتاب، تماشای فیلم، دسترسی به زمین بازی یا موارد دیگر است. پاداش های مثبت فرد را تشویق میکند تا از این مهارت استفاده کند. با گذشت زمان این امر منجر به تغییر معنادار رفتار میشود.
تکنیک ABC چیست؟
درک نشانهها (آنچه قبل از وقوع یک رفتار اتفاق می افتد) و عواقب رفتار (آنچه بعد از رفتار اتفاق میافتد) بخشهای مهم دیگری از هر برنامه ABA است.
سه مرحله زیر (که هر کدام مخفف یکی از حروف ABC است) به ما در آموزش و درک رفتار کمک میکند:
- نشانههای بروز رفتار (Antecedent): این همان چیزی است که درست قبل از رفتار هدف اتفاق میافتد. میتواند شفاهی باشد، مانند دستور یا درخواست و همچنین میتواند فیزیکی باشد، مانند یک اسباب بازی یا شی، یا نور، صدا یا چیز دیگری در محیط باشد. یک نشانه یا محرک ممکن است از محیط باشد، از طرف شخص دیگری آمده باشد، یا درونی باشد (مانند یک فکر یا احساس). وجود این نشانهها به شما این هشدار را میدهد که احتمالا این رفتار به زودی به وقوع میپیوندد.
- رفتار حاصله (Behavior): رفتار، پاسخ شخص یا عدم پاسخ به محرک یا نشانهها است. رفتار میتواند یک عمل، یک پاسخ کلامی یا موارد دیگری باشد.
- پیامد (Consequences): پیامد چیزی است که مستقیما بعد از رفتار ظاهر میشود. رفتار میتواند شامل تقویت مثبت رفتار مورد نظر، یا عدم واکنش برای پاسخهای نادرست یا نامناسب باشد.
توجه به تکنیک A-B-C به ما کمک میکند تا درک کنیم چرا ممکن است رفتاری در حال رخ دادن باشد و چگونه پیامدهای متفاوتی میتواند بر احتمال تکرار رفتار تأثیر بگذارد. شاید برایتان سوال باشد کاربرد این روش در درمان اوتیسم چیست؟ در ادامه با یک مثال به طور کامل این تکنیک را یاد خواهید گرفت:
مرحله اول:
نشانه: معلم میگوید: «وقت آن است که اسباب بازی های خود را تمیز کنید.»
رفتار: دانش آموز فریاد میزند «نه!»
پیامد: معلم اسباببازیها را برمیدارد و میگوید: «خوب، همه اسباببازیها تمام شد.»
چگونه ABA می تواند به دانش آموز در یادگیری رفتار مناسب تر در این شرایط کمک کند؟
مرحله دوم:
نشانه: معلم در پایان روز میگوید «زمان مرتب کردن است.»
رفتار: به دانش آموز تعیلم میشود که بپرسد «آیا میتوانم ۵ دقیقه دیگر وقت داشته باشم؟»
پیامد: معلم میگوید، «مطمئنا میتوانید ۵ دقیقه بیشتر وقت داشته باشید!»
با ادامه تمرین، دانش آموز میتواند رفتار نامناسب را جایگزین رفتار مفیدتر کند. این یک روش سادهتر برای دانش آموز برای رسیدن به نیازهای خود است!
روش ESDM یا Early Start Denver Model
هدف اصلی روش این است که از طریق بازی و فعالیتهای تعاملی کودک ترغیب شود مهارتهای زبانی، اجتماعی و شناختی خود را تقویت کند (بر پایه روش ABA). در ادامه به برخی از ویژگیهای این روش میپردازیم:
• برای کودکان ۱۲ تا ۴۸ ماه استفاده میشود.
• والدین یا درمانگر از بازی کردن برای ایجاد یک رابطه مثبت و سرگرم کننده استفاده میکنند.
• در تقریبا هر جایی مانند خانه، کلینیک یا مدرسه و به صورت فردی یا گروهی انجام میشود.
درمانگر ESDM ممکن است یکی از موارد زیر باشد:
▪ فیزیزولوژيست
▪ متخصص رفتار شناسی
▪ کاردرمانگر
▪ گفتار درمانگر
گفتاردرمانی
در گفتاردرمانی هدف برخورد با چالشهای زبانی و ارتباطی است و میخواهیم به افراد کمک کنیم مفیدتر ارتباط برقرار کنند. چون مشکلات کلامی در افراد متفاوت است، نیاز داریم ابتدا به دقت ارزیابی انجام دهیم و سپس هدف گذاری کنیم. اهداف رایج گفتار درمانی بهبود گفتار، یادگیری زبان بدن و یادگیری یک روش رایج جایگزین برای برقراری ارتباطات غیرکلامی (مانند تصاویر و …) است.
گفتار درمانگر روی چه مهارتهایی کار میکند؟ کاربرد آن در درمان اوتیسم چیست؟
- تقویت عضلات زبان، فک و گردن
- ساختن یک صدای گفتاری تمیزتر
- مطابقت دادن احساسات با حالات صورت
- درک زبان بدن
- پاسخ به سوالات
- مطابقت دادن یک تصویر با معنای آن
- استفاده از یک اپ گفتاری برای تولید صدای صحیح
- تنظیم تن صدا
فلورتایم Floortime
فلورتایم به معنی «زمان نشستن روی زمین» است و هدف از آن این است که والدین یا درمانگران در کنار کودکان روی زمین بنشینند و وارد دنیای کودکان شوند. هر بازهی درمانی از یک تا ۵ ساعت میتواند به طول انجامد. در فلورتایم والدین باید وارد دنیای کودک شده و تمرکز بر تقویت رشد عاطفی کودک و افزایش تعامل میان پدر و مادر و کودک است. در این روش بهتر است با یک دوربین عملکرد کودک را زیر نظر داشته باشید و در هر جلسهی درمانی مشاهده کنید کودک درگیر چه مسائلی است و به صبوری به همکاری با او بپردازید.
شش هدف اساسی در رشد احساسی و عاطفی کودک نقش دارد که در فلورتایم به دنبال آن هستیم:
- خودتنظیمی و علاقهمندی به دنیای پیرامون
- صمیمیت یا تعامل در ارتباطات
- ارتقای رابطههای دو طرفه
- ارتقای رابطههای پیچیده
- بروز ایدههای احساسی
- تقویت تفکرات احساسی
کاردردمانی
کاردرمانی (Occupational Therapy) به افراد کمک میکند تا بر روی مهارتهای شناختی، جسمی، اجتماعی و حرکتی کار کنند. هدف بهبود مهارتهای روزمره است که به افراد اجازه میدهد مستقلتر شوند و در طیف گسترده ای از فعالیتها شرکت کنند. در کاردرمانی تمرکز ما بر روی مهارتهای بازی کردن، استراتژیهای یادگیری، مدیریت مسائل احساسی و خودمراقبتی است. مانند گفتاردرمانی نیاز است ابتدا نیاز است وضعیت فعلی را به دقت ارزیابی کنیم و بر اساس آن هدفگذاری کنیم.
PRT
درمانهای پاسخمحور یا Pivotal Response Treatment نوعی روش درمانی بر پایهی ABA است. هدف PRT پیشرفت در مهارتهای ارتباطی و زبانی، افزایش رفتارهای مثبت اجتماعی و رهایی از رفتارهای خودتحریکی مخرب است. در این روش برخلاف سایر روشهای ذکر شده تا به اینجا، برنامهی از پیش تعیین شدهای در کار نیست و کودک خودش به برنامه جهت میدهد. در این روش کودک و مربی آزادی عمل خیلی زیادی دارند و مربی از وضعیتهای گوناگون کودک، و با توجه به پاسخهایی که کودک میدهد، موقعیتهای آموزشی و توانبخشی جدیدی را طراحی میکند و فیالبداهه آن را پیادهسازی میکند.
RDI
در روش مداخله با توسعه روابط یا Relationship Development Intervention، سعی بر این است با بهرهگیری حداکثری از عناصر خانواده، هوش پویای کودک را افزایش دهند. در این روش والدین درمانگرهای اساسی هستند که باید هوش پویا در کودک را زیاد کنند. هوش پویا یعنی توانایی داشتن تفکری منعطف که در شرایط مختلف بتواند به بهترین شکل ممکن خودش را وفق دهد. از ویژگیهای هوش پویا میتوان به درک دیدگاههای مختلف، انطباق با تغییرات و ادغام دادهها و اطلاعات منابع مختلف اشاره کرد. یکی دیگر از اهداف روش RDI ایجاد هماهنگی اجمتماعی در کودک و همچنین دوراندیشی و واپسنگری کودک است. مانند سایر روشهای درمانی موقعیت ارزیابی شده و برنامههایی برای رسیدن به موقعیت هدف طراحی خواهند شد.
مثال: در ابتدا میزان استفاده خود از زبان گفتاری را محدود کنید. این موضوع کودک و والدین را تشویق میکند تا بر روی ارتباطات چشمی و غیرکلامی تمرکز کنند. به هرمیزان که تواناییهای کودک افزایش میابد، اهداف و برنامه آموزشی نیز با توجه به نیازهای کودک تغییر میکند.
نوروفیدبک
همانطور که اشاره شد، بیماری اوتیسم مستقیما به مغز مربوط میشود و برای درمان قطعی آن باید از سیستمهای درمانی استفاده کنیم که به طور مستقیم مغز را تحریک میکنند. رابط مغز و رایانه (BCI) و سیستمهای نوروفیدبک درمانی یکی از این راهکارهای پیشرفته و موثر برای درمان بیماریهای مربوط به روانشناسی و عصبشناسی هستند.
در نوروفیدبک درمانی امواج مغزی بیمار تنظیم میشود و بر اساس ارزیابی و هدف و برنامهای که برای بیمار تنظیم شده مداخلاتی روی پتانسیلهای عمل و نورونهای بیمار انجام میشود که در نهایت کارکرد مغز در آن بخش مورد نظر را طی چندین جلسه درمانی بهبود میبخشد. همچنین ممکن است از تحریک الکتریکی عمیق مغز نیز برای نوروفیدبک درمانی استفاده شود.
برخی اهداف فیدبک درمانی برای درمان اوتیسم چیست؟
• بروز احساسات
• مشکلات گفتاری
• رفتارهای تکراری و تیک ها
• کنار آمدن با شرایط
• بیش فعالی
• اضطراب
• فعالیت های اجتماعی
هیدروتراپی
در هیدروتراپی با استفاده از آب و در محیطی امن و آرام برای تعامل، تمرینات فیزیکی مناسبی انجام میگیرد. فشار هیدرواستاتیکی آب باعث بروز بازخوردهای حسی عمیق میشوند و از آن برای حل اختلالات پردازش حسی استفاده میشود.
TEACCH
این نوع درمان، برای معلمان مدارس است که چگونه باید با بچههای مبتلا به اوتیسم برخورد کنند و آنها را بهبود دهند. این روش بر موارد زیر تمرکز دارد:
- پشتیبانی سازمانی برای چالشهای توجه و عملکردهای اجرایی
- کار روی اطلاعات بصری و یا نوشتاری برای تکمیل ارتباطات کلامی ناقص
- بهبود از ارتباطات اجتماعی
تاثیر رژیم غذایی بر اوتیسم چیست؟
هیچ رژیم منحصر به فردی برای افراد مبتلا به ASD طراحی نشده است. با این وجود، برخی از طرفداران اوتیسم در حال بررسی تغییرات رژیم غذایی به عنوان راهی برای به حداقل رساندن مسائل رفتاری و افزایش کیفیت زندگی این افراد هستند. پایه و اساس رژیم اوتیسم پرهیز از مواد افزودنی مصنوعی است. اینها شامل مواد نگهدارنده، رنگ و شیرین کننده است. استفاده از اسیدهای چرب امگا ۳ به دلیل تاثیر بر بهبود عملکردی و رشدی مغز توصیه میشود. فرد دارای اوتیسم میتواند برای رژیم اوتیسم میتواند روی غذاهای کامل متمرکز شود، مانند:
- میوه و سبزیجات تازه
- مرغ بدون چربی
- ماهی
- چربی اشباع نشده
- مقدار زیادی آب
برخی از طرفداران اوتیسم رژیم غذایی بدون گلوتن را نیز تأیید میکنند. پروتئین گلوتن در گندم، جو و سایر غلات یافت میشود. این مدافعان معتقدند که گلوتن در برخی افراد مبتلا به ASD التهاب و واکنشهای بد در بدن ایجاد میکند. با این حال، تحقیقات علمی در مورد رابطه بین اوتیسم، گلوتن و پروتئین دیگری که به عنوان کازئین شناخته میشود، فعلا نتیجهی واحدی ندارد. برخی مطالعات و شواهد حاکی از آن است که رژیم غذایی میتواند به بهبود علائم اختلال بیش فعالی با کمبود توجه (ADHD) کمک کند، وضعیتی مشابه اوتیسم.
تاثیر اوتیسم بر کودکان
كودكان مبتلا به اوتیسم ممكن است به نقاط عطف رشد مانند همسالان خود نرسند یا مهارتهای اجتماعی یا زبانی خود را با مشکل بروز دهند. به عنوان مثال، یک کودک ۲ ساله بدون اوتیسم ممکن است به بازیهای ساده علاقه نشان دهد. کودک ۴ ساله بدون اوتیسم ممکن است از انجام فعالیت با کودکان دیگر لذت ببرد. کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است در تعامل با دیگران مشکل داشته باشد یا به طور کلی از آن متنفر باشد.
كودكان مبتلا به اوتیسم ممكن است رفتارهای مكرر داشته باشند، در خوابیدن مشكل داشته باشند یا با اصرا از مواد غیرخوراکی استفاده کنند. ممکن است پیشرفت آنها بدون یک محیط ساختاریافته یا روال همیشگی دشوار باشد. اگر فرزند شما مبتلا به اوتیسم است، ممکن است مجبور باشید با معلمان آنها همکاری نزدیک کنید تا اطمینان حاصل کنید که آنها در کلاس موفق میشوند.
تاریخچه اوتیسم چیست؟
چند نمونه از علائم و درمانهای اوتیسم مدتها قبل از نامگذاری اوتیسم شرح داده شد. گفتگوی میز مارتین لوتر، تهیه شده توسط یادداشت نویس وی، ماتسیوس، حاوی داستان پسری ۱۲ ساله است که ممکن است به شدت اوتیسم داشته باشد. اولین مورد مستند اوتیسم، پرونده هیو بلر از بورگو است، که در یک دادگاه در سال ۱۷۴۷ برادرش با موفقیت خواستار لغو ازدواج بلر برای به دست آوردن وراثت بلر شد.
کلمه لاتین جدید اوتیسم توسط روانپزشک سوئیسی، اوژن بلوئر، در سال ۱۹۱۰ در حالی که علائم اسکیزوفرنی را تعریف میکرد، ابداع شد. او آن را از کلمه یونانی autós (αὐτός ، به معنای «خود») گرفته، و آن را به معنای تحسین بیمارگونه استفاده کرد، با اشاره به «عقب نشینی اوتیستیک بیمار از تخیلات خویش، که در برابر آن هرگونه تأثیر از خارج به یک مزاحمت غیر قابل تحمل تبدیل می شود». یک روانپزشک کودک شوروی، گرونیا سوخاروا، یک سندرم مشابه را توصیف کرد که در سال ۱۹۲۵ به زبان روسی و در سال ۱۹۲۶ به زبان آلمانی منتشر شد. اصطلاح اوتیسم برای اولین بار در سال ۱۹۴۳ برای توصیف کودکانی که رفتارهای منزوی از خود نشان میدادند، مطرح شد. کودکانی که تشخیص اوتیسم گرفتند احتمالا رفتارهای شدیدتری از خود نشان دادند و کودکان با علائم خفیفتر مورد توجه قرار نمیگرفتند.
از سال ۱۹۴۳ تا کنون، معیارهای تعریف و تشخیص اوتیسم بسیار تکامل یافته است:
- ۱۹۶۶: اعتقاد بر این بود که آمار ابتلایان به اوتیسم تقریبا از هر ۲۵۰۰ کودک ۱ نفر است.
- ۱۹۸۰: اختلال طیف اوتیسم برای اولین بار در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) گنجانده شد.
- ۱۹۸۷: نسخه جدید DSM معیارهای تشخیصی را گسترش داد به طوری که ۸ معیار از ۱۶ معیار برای دریافت تشخیص به جای همه ۶ معیار قبلی ذکر شده، باید رعایت شوند.
- ۱۹۹۴: DSM-IV تحت تعریف ASD، سندرم آسپرگر را اضافه کرد و دوباره معیارهای تشخیصی را گسترش داد.
- ۲۰۱۳: DSM-5 اوتیسم، سندرم آسپرگر و اختلال رشد فراگیر را تحت برچسب اوتیسم ترکیب کرد.
گسترش معیارهای تعریف و تشخیص اوتیسم به افزایش مداوم تشخیص ASD در دهه های گذشته کمک کرده است. همراه با آگاهی بیشتر از این اختلال، افراد بیشتری در اوایل زندگی مبتلا به اوتیسم تشخیص داده میشوند و از خدمات مورد نیاز بهرهمند میشوند.
تفاوت مغز افراد مبتلا به اوتیسم
هیچ تحقیقی ساختار ثابت و مشخصی برای مغز افراد مبتلا به اوتیسم را نشان نداده است؛ بدین معنی که هیچ الگوی واحدی از تغییرات در هر فرد مبتلا به اوتیسم ظاهر نمیشود. مطالعات در مورد ساختار مغز اغلب نتایج متفاوتی را نشان میدهد. به طور کلی تنوع زیادی در بین افراد وجود دارد. اما برخی از ویژگیهای متغییر مشترک برای زیر مجموعه افراد مبتلا به اوتیسم شروع به ظهور کرده است. این تفاوتها ممکن است روزی بینشی در مورد عملکرد مغز برخی افراد اوتیسم ارائه دهد. آنها همچنین ممکن است به درمانهای سفارشی برای زیرگونه های خاصی از اوتیسم پیشنهادهای خوبی ارائه کنند.
مطالعات متعدد روی تصاویر MRI و سیتی اسکن نشان میدهد که کودکان و نوجوانان مبتلا به اوتیسم اغلب دارای هیپوکامپ بزرگ هستند، ناحیهای از مغز که مسئول شکل گیری و ذخیره خاطرات است، اما هنوز مشخص نیست که این تفاوت در نوجوانی و بزرگسالی ادامه دارد یا خیر. شاید به طور کلی بشنوید که سایز مغز افراد مبتلا به اوتیسم کمی بزرگتر از مغز سایر افراد است. اندازه آمیگدال نیز بین افراد مبتلا به اوتیسم و بدون اوتیسم متفاوت است، اگرچه محققان از آزمایشگاههای مختلف نتایج متناقضی به دست آوردهاند. بر اساس بررسی ۱۷ مطالعه تصویربرداری پزشکی، افراد مقداری از بافت مغز را در قسمتهای مخچه از دست دادهاند. دانشمندان مدتها تصور میکردند مخچه بیشتر حرکات را هماهنگ میکند، اما اکنون متوجه شدهاند که در شناخت و تعامل اجتماعی نیز نقش دارد.
محدودیت فعالیتهای ورزشی در اوتیسم چیست؟
در کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است برخی از ورزشها در کاهش ناامیدی و ارتقا سطح رفاه عمومی آنها نقش داشته باشند. هر نوع ورزشی که کودک شما از آن لذت ببرد میتواند مفید باشد. پیاده روی و سرگرمی ساده در زمین بازی هر دو ایده آل هستند.
شنا و قرار گرفتن در آب میتواند هم به عنوان یک ورزش و هم یک فعالیت حسی مفید باشد. فعالیتهای بازی حسی میتواند به افراد مبتلا به اوتیسم که ممکن است در پردازش سیگنالهای حواس خود مشکل داشته باشند کمک کند. بعضی اوقات ورزشهای تماسی برای کودکان اوتیسم دشوار است. در عوض میتوانید سایر اشکال تمرینات چالش برانگیز و در عین حال تقویت کننده را پیشنهاد کنید. با این اوصاف میتوانید با حلقه بازو، پرش با ستاره و سایر تمرینات اوتیسم برای کودکان شروع کنید.
تفاوت اوتیسم در زنان و مردان
به دلیل شیوع خاص جنسیتی، اوتیسم اغلب به عنوان بیماری پسران نام برده میشود. طبق منابع آماری، اوتیسم در پسرها ۴ برابر بیشتر از دختران است. با این حال، این بدان معنا نیست که اوتیسم در دختران رخ نمیدهد. در حقیقت CDC تخمین میزند که ۰.۶۶ درصد یا تقریبا از هر ۱۵۲ دختر ۱ نفر مبتلا به اوتیسم باشد. اوتیسم حتی ممکن است در زنان متفاوت باشد. در مقایسه با دهههای اخیر، اوتیسم زودتر و بیشتر در حال حاضر آزمایش و بررسی میشود. این امر منجر به نرخ بالاتر گزارش شده در دختران و پسران میشود.
تفاوت ADHD و اوتیسم چیست؟
اوتیسم و ADHD گاهی اوقات با یکدیگر اشتباه گرفته میشوند. در كودكان مبتلا به ADHD به طور مداوم مشكلاتي مانند کمبود تمركز و مشکل در حفظ ارتباط چشمي با ديگران وجود دارد. این علائم در برخی از افراد اوتیسم نیز دیده میشود. با وحود برخی شباهتها، ADHD به عنوان یک اختلال طیفی اوتیسم در نظر گرفته نمیشود. یک تفاوت عمده بین این دو مورد این است که افراد مبتلا به ADHD تمایل به فقدان مهارتهای ارتباطی اجتماعی ندارند. اگر فکر میکنید فرزند شما علائم بیش فعالی دارد، درمورد آزمایش احتمالی ADHD با پزشک وی صحبت کنید. برای اطمینان از اینکه کودک شما درمان صحیح را انجام میدهد، دریافت یک تشخیص واضح ضروری است. همچنین ممکن است یک فرد هم مبتلا به اوتیسم و هم بیش فعالی باشد.
منابع: HealthLIne و AutismSpeaks و SpectrumNews