آمبولی ریه چیست؟ | آشنایی با آمبولی ریه و راه‌های تشخیص و پیشگیری از آنزمان مطالعه ۱۵ دقیقه

آمبولی ریه، یکی از بیماری‌های خطرناک و اورژانسی است که حتی می‌تواند به مرگ منجر شود. در این مقاله از تریتا، به تشریح آمبولی ریه می‌پردازیم و بررسی می‌کنیم که آمبولی چیست؟ و علائم آمبولی ریه چیست؟ همچنین خواهیم دید چطور می‌توان از وقوع آمبولی ریه پیشگیری کرد. با ما همراه باشید.

آمبولی چیست؟ | آمبولی ریه چیست؟

خون به وسیله‌ی سرخرگ ریوی از قلب به درون شش‌ها می‌رود. داخل شش‌ها، اکسیژن مورد نیاز خون تامین می‌شود و سپس به قلب باز می‌گردد و قلب هم این خون غنی از اکسیژن را به بقیه نقاط بدن پمپاژ می‌کند. هنگامی که یک لخته خون در یکی از سرخرگ‌هایی که از قلب به ریه‌ها می‌روند، گیر می‌کند، به آن آمبولی ریه (‏Pulmonary Embolism) ‏گفته می‌شود. وجود این لخته خون، باعث مسدود شدن جریان عادی خون می‌شود. رخ دادن این انسداد می‌تواند باعث مشکلات جدی مثل آسیب به شش‌ها و پایین آمدن سطح اکسیژن در خون بشود. کمبود اکسیژن نیز می‌تواند به اندام‌های دیگر بدن آسیب برساند. اگر لخته‌ی مورد نظر بزرگ باشد و یا سرخرگ توسط تعداد زیادی از لخته‌های کوچک مسدود شود، آمبولی ریه می‌تواند کشنده هم باشد.

​آمبولی ریوی معمولا از یک سیاهرگ عمیق در پاها به ریه‌ها می‌رود که پزشکان به آن ترومبوز وریدهای عمقی (‏DVT) ‏می‌گویند. این لخته‌ها زمانی گسترش می‌یابند که بدن برای مدت طولانی مانند زمان پرواز یا رانندگی طولانی، بدون حرکت باقی بماند و خون نتواند آزادانه در میان پاها جریان پیدا کند. اگر بعد از عمل جراحی و یا بیماری در حال استراحت هستید، ممکن است دچار این اتفاق شوید.

چه عواملی خطر دچار شدن به آمبولی ریه را افزایش می‌دهد؟

عوامل خطرساز آمبولی ریه بسیار شبیه به عوامل خطرساز ترومبوز وریدهای عمقی است. پزشکان سه مورد زیر را سه‌گانه‌ ویرچو می‌نامند که عوامل ایجاد ترومبوز هستند و عبارتند از:

• ​بی‌حرکت بودن برای مدت طولانی یا تغییر در جریان عادی خون. این مورد اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که شما برای مدت طولانی در بیمارستان و یا روی تخت استراحت می‌کنید یا یک رانندگی یا پرواز طولانی‌مدت را پشت سر می‌گذارید.​
• وجود خونی که احتمال لخته شدن در آن بیشتر است. پزشکان چنین حالتی را Hypercoagulability می‌نامند و به وضعیتی اشاره دارد که میل به تشکیل لخته خونی افزایش می‌یابد. چیزهایی که می‌تواند احتمال بروز این اتفاق را افزایش دهد، مصرف برخی از داروها مانند قرص‌های ضدبارداری، مصرف دخانیات، مبتلا بودن به سرطان، داشتن عمل جراحی در بازه‌ی اخیر و بارداری است.
• وجود آسیب به دیواره‌ی یک سیاهرگ. بروز آسیب در قسمت‌های پایینی پا می‌تواند منجر به چنین اتفاقی شود.

در برخی از موارد نادر، این احتمال وجود دارد که سرخرگی در ریه، توسط چیزی غیر از یک لخته مانند حبابی از هوا یا قسمتی از یک تومور مسدود شود. مثلا اگر یکی استخوان‌ها دچار شکستگی شود، ممکن است قسمتی از چربی موجود در مغز استخوان به درون خون بیاید و باعث بروز انسداد شود.

علائم آمبولی ریه چیست؟

می‌دانید علائم آمبولی ریه چیست؟ ​همانطور که گفته شد، هنگامی که یک لخته خون در یکی از سرخرگ‌هایی که از ریه به قلب می‌رود قرار گیرد، آمبولی ریه ایجاد می‌شود. علائم آمبولی ریه می‌توانند به صورت‌های مختلفی در افراد بروز پیدا کنند. تجربه هر بیمار از آمبولی ریه، بستگی به اندازه لخته خون تشکیل شده و حجمی از ریه که تحت تاثیر آن قرار گرفته است دارد. همچنین مبتلا بودن به بیماری‌های ریوی و یا قلبی، نقش متفاوتی در تجربه آمبولی ریه ایفا می‌کند. ​در هر حال نکته‌ی مهم این است که آمبولی ریه یک شرایط اورژانسی است و معمولا به طور ناگهانی به وقوع می‌پیوندد. در ادامه چند مورد از علائم آن ذکر شده است:

• تنگی نفس درد
• ​در قفسه سینه
• سرفه
• درد ناگهانی در ناحیه کمر
• تعرق بیش از حد عادی
• احساس گیجی و حواسپرتی یا بیهوش شدن
• ایجاد هاله‌ای از رنگ آبی در ناخن‌ها و لب‌ها

علائم خطرناک ترومبوز وریدهای عمقی چیست؟

وقتی یک لخته خونی در یک رگ عمقی در پاها شکل می‌گیرد، به آن ترومبوز ورید عمقی ‏می‌گویند. اگر این لخته از پا جدا شود و با جریان خون به سمت ریه بیاید، تبدیل به آمبولی ریه می‌شود. در صورتی که هر یک از علائم ترومبوز را دارید، سریعا به پزشک مراجعه کنید. زیرا در صورتی که ترومبوز به سرعت تشخیص داده شود، پزشکان می‌توانند از تبدیل شدن آن به آمبولی ریه جلوگیری کنند. نشانه‌های ترومبوز عبارتند از:

• ورم کردن دست یا بازو.
• احساس درد یا حساسیت به لمس در پا، هنگامی که فرد می‌ایستد یا راه می‌رود.
• ​دست یا بازوی ورم کرده‌ای که تصور می‌رود از حالت عادی گرم‌تر هستند.
• قرمز شدن یا بی‌رنگ شدن پوست در ناحیه درگیر.
• بزرگ شدن بیش از حد طبیعی سیاهرگ‌های سطحی پا یا بازو.

• 

راه تشخیص علائم آمبولی ریه چیست؟

هنگام مراجعه به پزشک، وی احتمالا کار خود را با معاینه فیزیکی بیمار شروع خواهد کرد. سپس از نزدیک پاهای بیمار را بررسی می‌کنند تا ببینند که آیا متورم، حساس به لمس، رنگ‌پریده و یا گرم‌تر از حالت عادی هستند یا خیر. وجود چنین نشانه‌هایی نشان از احتمال وجود یک لخته خونی در یکی از سیاهرگ‌ها دارد. در مرحله‌ی بعد، امکان دارد که نیاز به برخی آزمایش‌های تشخیصی مانند رادیولوژی، سونوگرافی و یا آزمایش خون وجود داشته باشد. هدف از این آزمایش‌ها اندازه‌گیری میزان اکسیژن و کربن دی‌اکسید خون بیمار است. همچنین نتایج این آزمایش‌ها می‌توانند به پزشک در تشخیص ماده‌ای به نام D dimer کمک کنند. این ماده یک قطعه پروتئین کوچک خونی است که پس از لخته شدن خون، تخریب شده است. دیگر تست‌های تشخیصی که ممکن است از بیمار گرفته شود عبارتند از:

• سی تی آنژیوگرافی ریه (CTPA): این تست، نوع خاصی از آزمایش اشعه ایکس است. و اصلی‌ترین آزمایشی است که برای تشخیص آمبولی ریه به کار می‌رود. برای انجام این آزمایش، یک ماده‌ی رنگی که «ماده‌‌ی حاجب» نامیده می‌شود، به بدن بیمار تزریق می‌شود تا کنتراست لازم را در تصویر پزشکی ایجاد کند. پس از آن رگ‌های خونی شش‌های بیمار در تصویر نهایی قابل رویت خواهند بود.
• اسکن تهویه/ پرفیوژن (‏V/Q Scan)‏:  در صورتی که سی تی آنژیوگرافی ریه در دسترس نباشد، از این تست برای ارزیابی استفاده می‌شود. این روش یکی از روش‌های تصوبربرداری پزشکی هسته‌ای است که درآن از یک ماده رادیواکتیو برای نشان دادن بخش‌هایی از شش‌ها که جریان هوا (‏تهویه) ‏و جریان خون (‏پرفیوژن) ‏را دریافت می‌کنند، استفاده می‌شود. اگر جریان خون کمی در بخشی از ریه وجود داشته باشد، اما جریان هوا طبیعی باشد، ممکن است یک لخته خونی به وجود آمده باشد.
• آنژیوگرافی ریه بر پایه کتتر (Catheter-based pulmonary angiography): این تست، دقیق‌ترین تست در تشخیص آمبولی ریه است و در صورتی که از روش‌های دیگر نتایج مطمئنی به دست نیامده باشد، ممکن است از این روش استفاده شود.​ در این روش متخصص رادیولوژی، یک لوله‌ی بلند و باریک که کتتر نامیده می‌شود را از طریق یک رگ بزرگ در کشاله ران، به داخل سرخرگ‌های ریه می‌فرستد. سپس ماده‌ی حاجب از طریق کتتر، تزریق می‌شود و پس از تصویربرداری، تصویر رگ‌های خونی داخل ریه در یک تصویر اشعه ایکس ظاهر خواهند شد. لازم به ذکر است که به دلیل وجود سی تی آنژیوگرافی ریه، این روش به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• ​MRI: هنگامی که از بابت روش‌هایی که با ایجاد کنتراست تصویربردای را انجام می‌دهند، نگرانی وجود دارد، MRI یکی از گزینه‌های مناسب تصویربرداری است. برای مثال برای خانم‌های باردار، MRI گزینه‌ی تصویربرداری مطمئنی است. ​مقاله مربوط به روش MRI در تریتا را از اینجا می‌توانید مطالعه کنید.
• اکوکاردیوگرافی (سونوگرافی قلب): این روش همان سونوگرافی قلب است. با اینکه این روش نمی‌تواند آمبولی ریه را تشخیص دهد، اما نشان می‌دهد که آیا فشار اضافه بر قلب تحمیل می‌شود یا خیر.

درمان آمبولی ریه چیست؟

آمبولی ریه شرایط بسیار خطرناکی است که می‌تواند به مرگ هم منجر شود. با این حال خبر خوب این است که اگر این بیماری زود تشخیص داده شود، پزشکان می‌توانند آن را درمان کنند. در موارد خطرناک آمبولی ریه، ممکن است پزشک معالج تصمیم بگیرد به بیمار داروهایی به نام ترومبولیتیک بدهد تا لخته خونی را از بین ببرد. حتی ممکن است لازم باشد که با استفاده از عمل جراحی لخته خونی از بدن خارج شود اما چنین اتفاقی بسیار نادر است. در اینجا نگاهی به برخی از رایج‌ترین روش‌هایی که با استفاده از آن‌ها با آمبولی ریه مقابله می‌شود، می‌اندازیم:

رقیق‌کننده‌های خون

این مواد که «ضدانعقاد» نامیده می‌شوند، رایج‌ترین درمان برای لخته‌های خونی موجود در ریه هستند. آن‌ها دو نقش کلیدی دارند: اول، از بزرگتر شدن لخته خونی جلوگیری می‌کنند. دوم، مانع تشکیل لخته‌های خونی جدید می‌شوند. ​در واقع این مواد لخته‌های خونی را از بین نمی‌برند؛ بلکه معمولا بدن در گذر زمان، خودش آن‌ها را نابود می‌سازد. رایج‌ترین رقیق‌کننده‌های خونی که برای بیماران تجویز می‌شوند، وارفارین (‏کومادین) ‏و هپارین هستند. وارفارین یک قرص است که می‌تواند لخته را درمان کرده و از آن جلوگیری کند. هپارین هم دارویی است که می‌تواند احتمال تشکیل لخته‌های اضافی را کاهش دهد. رقیق‌کننده‌های دیگر خون، به شکل قرص هم وجود دارند. تصمیم در مورد استفاده از کدام فرم از این مواد و نوع آن با توجه به شرایط بیمار تعیین می‌شود و بر عهده‌ی پزشک است.

عارضه جانبی اصلی رقیق‌کننده‌های خون، خونریزی داخلی است و هنگامی رخ می‌دهد که داروی ضدانعقاد، خون را بیش از ح​د رقیق سازد. خطر خونریزی داخلی، حتی در صورتی که داروهای ضدانعقاد در دوزهای درمانی کم هم استفاده شوند، باز هم وجود دارد. ​در شرایط بسیار خطرناک که احتمال مرگ بیمار وجود دارد، ممکن است پزشکان از چیزی به نام داروهای ترومبولیتیک استفاده کنند. این داروها به سرعت لخته‌های موجود را که باعث بروز علائم شدید آمبولی می‌شوند را از بین می‌برند. با این حال آن‌ها هم می‌توانند منجر به خونریزی ناگهانی شوند و تنها بعد از بررسی دقیق مورد استفاده قرار می‌گیرند.

امبولکتومی | Embolectomy

امبولکتومی، یک درمان اورژانسی دیگر است که پزشکان در برخی از کیس‌های خاص از آن استفاده می‌کنند. برای این منظور، آن‌ها یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر را به درون یک سیاهرگ در ران یا بازوی بیمار فرو می‌کنند. و آن را تا ریه امتداد می‌دهند؛ جایی که در آن لخته‌ی ایجاد شده را از بین می‌برند یا از دارو برای حل کردن آن استفاده می‌کنند. ​

فیلتر ورید اجوف تحتانی

اگر بیمار نتواند از داروهای ضدانعقاد استفاده کند، پزشکان می‌توانند از روش درمانی فیلتر ورید اجوف تحتانی برای از بین بردن لخته‌ی خون مزاحم استفاده کنند. ورید اجوف تحتانی یک سیاهرگ بزرگ است که خون را از قسمت پایینی بدن به سمت قلب حمل می‌کند.​ می‌توان قبل از این که لخته خون به ریه‌ها برسد آن را با قرار دادن یک فیلتر بر سر راهش متوقف کرد.​ ​​​​​​​ این کار از تشکیل لخته‌ها پیشگیری نمی‌کند. بلکه تنها آن‌ها را از رسیدن به ریه‌ها بار می‌دارد. این روش معمولا زمانی مورد نیاز است که بنا به دلایل گوناگون نظیر داشتن عمل جراحی اخیر، سکته ناشی از خونریزی و یا خونریزی قابل‌توجه در نواحی دیگری از بدن، نتوان از رقیق‌کننده‌های خون استفاده کرد. ​

ریکاوری از آمبولی ریه به چه صورت است؟

انسداد لخته خون ایجاد شده در ریه می‌تواند به ریه‌ها و دیگر اندام‌های بدن آسیب وارد کند. به این دلیل که مانع از رسیدن اکسیژن کافی به آن‌ها می‌شود. آمبولی ریه، یک بیماری جدی و خطرناک است و از این رو، بهبودی از آن می‌تواند هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد. ​نکته‌ی دیگر در مورد آمبولی ریه این است که اگر فردی به آن دچار شود، احتمال مبتلا شدن مجدد هم برای آن شخص وجود خواهد داشت. با این حال با انجام دادن برخی از دستورالعمل‌ها می‌توان جریان خون را در حالت طبیعی نگه داشت و از لخته شدن آن جلوگیری کرد. در هنگام ریکاوری از این بیماری باید پاهای بیمار بررسی شوند تا در صورت وجود نشانه‌هایی از لخته خون، سریعا به پزشک مراجعه شود. موارد زیر، علائمی هستند که در صورت بروز، مراجعه به پزشک را ضروری می‌سازند:

• ​ورم
• ​درد
• ​حساسیت به لمس
• گرم بودن بیش از حد پا و قرمز شدن پوست آن

رژیم غذایی و داروها

همانطور که در قسمت قبلی شرح داده شد، داروهایی که داروهای ضدانعقاد نامیده می‌شوند اولین ابزارهایی هستند که پزشکان در صورت شناسایی آمبولی ریه برای بیماران تجویز می‌کنند و از آن‌ها به عنوان «رقیق‌کننده‌ی خون» هم یاد می‌شود؛ زیرا لخته شدن خون را سخت‌تر می‌کنند. کار این دارو‌ها از بین بردن لخته‌ی خون نیست، بلکه تنها از بزرگ‌تر شدن لخته جلوگیری می‌کنند تا بدن لخته‌ی مورد نظر را حل کند. ​​​​​​​​هنگامی که فردی داروی ضدانعقاد مصرف می‌کند، نیاز است تا در مواد غذایی‌ای که مصرف می‌کند تغییراتی ایجاد کند. به طور مثال، مصرف غذاهای غنی از ویتامین K که به ساخت لخته‌های خون می‌شود، می‌تواند در روند کار داروهای ضدانعقاد اختلال ایجاد کنند.​ فردی که آمبولی ریه را پشت سر گذاشته، باید با پزشک خود در مورد هر نسخه و یا داروهای دیگری که مصرف می‌کند صحبت کند. برخی از داروهای معمول می‌توانند بر نحوه کار ضدانعقاد‌ها تاثیر بگذارند. این داروها عبارتند از:

• آسپرین
• داروهای سرماخوردگی
• داروهای مسکن
•  قرص‌ها خواب‌آور
•  آنتی‌بیوتیک‌ها

انتظار می‌رود که رقیق کننده‌های خون باید حداقل به مدت ۳ ماه و احتمالا بسیار طولانی‌تر توسط فرد مبتلا به آمبولی مصرف شوند تا از ایجاد لخته‌ی خونی جدید جلوگیری شود. برخی از افراد هم باید تا پایان عمر از این داروها استفاده کنند که این موضوع بنا بر نظر پزشک مشخص می‌شود. بسیاری از مردم می‌توانند بلافاصله بعد از آمبولی ریه راه بروند و کارهای سبک خانه را انجام دهند اما ممکن است به راحتی خسته شوند و یا احساس کمبود نفس داشته باشند. به همین سبب، معمولا پزشکان به افرادی که آمبولی ریه را پشت سر گذاشته‌اند، تمرین‌های ویژه‌ای را توصیه می‌کنند تا آن‌ها را به مدت چند هفته و یا چند ماه برای کمک به افزایش قدرت تنفس خود انجام دهند.

راه پیشگیری از وقوع علائم آمبولی ریه چیست؟

بهترین راه برای جلوگیری از وقوع آمبولی ریه، جلوگیری از تشکیل لخته خون در عمق سیاهرگ‌ها است. با این وجود اگر پس از عمل جراحی و یا به علت کسالت در حال استراحت هستید یا برای مدت طولانی رانندگی کرده‌اید یا پروازی را پشت سر می‌گذارید، پیشگیری از آمبولی، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. عوامل خطرساز آمبولی ریه شامل بی‌تحرکی طولانی‌مدت، داشتن سابقه خانوادگی ترومبوز وریدهای عمقی یا آمبولی ریه، سن بالاتر از ۶۰ سال، داشتن سرطان‌های خاص، مصرف دخانیات، استفاده از قرص‌های ضدبارداری و هورمون‌درمانی است. اگر مشکلاتی مثل دیابت و یا نارسایی قلبی دارید، داروهای خود را مصرف کنید، مراقب آنچه می‌خورید باشید و با پزشک خود در مورد هر گونه تغییر صحبت کنید. ​همچنین اگر سابقه بیماری کلیه، بیماری خود ایمنی و یا سابقه خانوادگی لخته خون دارید، این‌ موارد را هم با پزشک در میان بگذارید. در ادامه به مواردی اشاره می‌شود که می‌توانند امکان بروز آمبولی ریه را پایین بیاورند.

نقش رقیق‌کننده‌های خون در پیشگیری از آمبولی چیست؟

در پزشکی به این مواد، «ضدانعقاد» می‌گویند. هنگامی که فردی در بیمارستان بستری می‌شود و در نتیجه برای مدت طولانی، بدون حرکت باقی می‌ماند، ممکن است برای او ضدانعقاد تجویز شود و حتی توصیه شود که پس از مرخص شدن هم، برای چند روز از آن استفاده کند. مواد ضدانعقاد برای افرادی که به علت سکته قلبی در بیمارستان شده‌اند و یا از سرطان رنج می‌برند هم تجویز می‌شود.

نقش جوراب‌‌های فشاری در پیشگیری از آمبولی چیست؟

تاثیر ورزش کردن و تحرک داشتن در دفع خطر آمبولی ریه چیست؟

زمانی که لازم است برای مدت طولانی در بیمارستان بمانید و یا به علت بیماری مجبور به استراحت طولانی‌مدت هستید، هز از گاهی پیاده‌روی کنید.​ این کار باعث جاری شدن خون در پاها می‌شود و فرصتی برای لخته شدن به آن نمی‌دهد. همچنین پزشکان دانشگاه نیویورک توصیه می‌کنند که اگر کاری انجام می‌دهید که به سبب آن، ساعت‌های طولانی را، بی‌حرکت پشت میز می‌نشینید، هر از گاهی به طور مرتب بایستید، نرمش کنید، خم شوید و پاهای خود را هنگام نشستن حرکت دهید. این مراحل کوچک، جریان خون را افزایش می‌دهند و مانع از لخته شدن آن می‌شوند.

انجام نرمش در طول سفرها چه مزیتی دارد؟

اگر در یک پرواز طولانی هستید، سعی کنید هر چند ساعت یک‌ بار راه بروید. اگر نمی‌توانید از جای‌تان بلند شوید، قوزک پای خود را حرکت دهید. همچنین ​اگر مسافت زیادی را رانندگی می‌کنید، هر از گاهی توقف کنید و با پاهای خود نرمش کوتاهی انجام دهید. ​​​​​​​​علاوه بر این مایعات بیشتری بنوشید تا آب بدن‌تان حفظ شود.

کنترل کردن وزن چه اثری در پیشگیری از آمبولی ریه دارد؟

چاقی، باعث وارد شدن فشار اضافی بر رگ‌های پا می‌شود و می‌تواند باعث ضعیف شدن جریان خون و گسترش لخته خون شود. اگر اضافه‌وزن دارید، کم کردن حتی چند کیلوگرم از وزن‌تان هم می‌تواند فشار را کاهش دهد و باعث افزایش جریان خون در رگ‌ها شود.

تاثیر عدم مصرف دخانیات در پیشگیری از آمبولی ریه چیست؟

مواد شیمیایی سمی در سیگار به سلول‌های خونی و رگ‌های خونی آسیب می‌زنند و فرد را در معرض خطر بیشتری از ترومبوز وریدهای عمقی و آمبولی ریه قرار می‌دهند.

نقش هورمون درمانی در بروز آمبولی ریه چیست؟

درمان‌های جایگزینی هورمونی و قرص‌های ضدبارداری، خطر ایجاد لخته خون و آمبولی ریه را افزایش می‌دهند. استروژن، که اغلب در جایگزینی هورمونی و روش‌های پیش‌گیری از بارداری یافت می‌شود، خطر ترومبوز ورید عمقی را با افزایش تولید مواد شیمیایی ویژه‌ای که به لخته شدن خون کمک می‌کنند، افزایش می‌دهد. همچنین می‌تواند تعداد پلاکت‌ها را افزایش دهد. پلاکت‌ها سلول‌های خونی‌ای هستند که به هم می‌چسبند و لخته تشکیل می‌دهند. ​

​​​منابع: WebMd، NYU، ClevelandClinic، GothomFootcare، StVincent