سایکوسوماتیک چیست؟ | آشنایی با بیماری روان تنیزمان مطالعه ۱۰ دقیقه

درک بیماری‌های روان تنی یا سایکوسوماتیک (Psycosomatic)، ابتدا به درک معنای این اصطلاح نیاز دارد. تعریف روان‌تنی به نشانه‌های فیزیکی واقعی اشاره دارد که به جای یک علت طبیعی خاص در بدن (‏مانند جراحت یا عفونت)‏،​ از ذهن و احساسات ناشی می‌شوند یا تحت‌ تاثیر آن‌ها قرار می‌گیرند.

یک بیماری روان تنی از استرس هیجانی سرچشمه می‌گیرد و یا به سبب آن تشدید می‌شود و در بدن به عنوان درد روانی یا درد فیزیکی و دیگر علائم ظاهر می‌شود. افسردگی نیز می‌تواند به شدت بیماری‌های روان‌تنی کمک کند؛ به خصوص زمانی که سیستم ایمنی بدن به سبب استرس شدید و یا مزمن تضعیف شده باشد. ​

یک تصور غلط رایج این است که یک اختلال سایکوسوماتیک، صرفا موضوعی خیالی است که در ذهن فرد جریان دارد. اما در واقع، نشانه‌های روان‌تنی یا سایکوسوماتیک، واقعی هستند و درست مانند هر بیماری دیگری نیازمند درمان هستند. متاسفانه درمان موثر برای این بیماری، همیشه به موقع و به صورت موثر صورت نمی‌گیرد. ​

ننگ اجتماعی فراگیر مرتبط با بیماری روان‌تنی ممکن است مانع از درمان برخی شود. همچنین در جوامع تحقیقاتی و پزشکی، تا حدی به دلیل تجارب شخصی خود فرد در حرفه‌ی بهداشت و درمان و تجربه آن‌ها از اختلال روان‌تنی در واحد خانواده، این ننگ اجتماعی وجود دارد.

مقایسه درد روانی و درد روان‌تنی

هم درد روانی و هم درد روان‌تنی، اصطلاحاتی هستند که برای توصیف درد فیزیکی ناشی از عوامل روان‌شناختی، و یا دردی که بدون توضیح پزشکی فیزیکی رخ می‌دهد، به کار می‌روند. اما تحقیقات نشان می‌دهد که آن‌ها به معنای چیزهای کمی متفاوت‌تر نیز هستند.

• درد روانی، دردی است که از استرس عاطفی و یا استرس ذهنی ناشی می‌شود و یا نتیجه یک اختلال روانی است. با این حال، ممکن است که این درد تنها از طریق تست‌های فیزیکی شناسایی یا توضیح داده نشود. ​
• درد روان‌تنی، درد ناشی از یک بیماری جسمی است که از استرس روانی یا پریشانی است ناشی می‌شود یا به سبب آن بدتر می‌شود. نمونه‌هایی از بیماری‌های روان‌تنی شامل اختلالات غدد درون‌ریز، اختلالات خود ایمنی و یا دیگر انواع عفونت‌هایی است که می‌توانند منجر به علائم روانی شوند. ​

علائم بیماری روان تنی یا سایکوسوماتیک چیست؟

ممکن است در مورد نحوه بروز استرس به صورت فیزیکی، زیاد فکر نکرده باشید اما یادگیری نحوه تشخیص آن، در مواقعی که تحت استرس شدید قرار دارید، می‌تواند مفید باشد. ​هنگامی که علائم را شناسایی کردید، می‌توانید بر روی کاهش اثراتی که استرس بر روی سلامتی‌تان دارد، کار کنید. ​

اگرچه این کار پیچیده به نظر می‌رسد، اما در واقع راه‌های ساده‌ای وجود دارند که می‌توانید به وسیله‌ی آن‌ها تعیین کنید که آیا استرس بیش از حد دارید یا خیر. نشانه‌های فیزیکی معمول استرس عبارتند از:  ​

• افزایش ضربان قلب فشار خون
• درد عضلانی
• سردرد
• سرگیجه یا لرزش
• مسائل گوارشی

علائم روانی مبتنی بر جنسیت

نشانه‌های جسمانی استرس ممکن است بسته به این که شما از نظر بیولوژیکی مرد یا زن هستید، متفاوت باشند. برای مثال، زنانی که استرس دارند اغلب علائمی مانند خستگی (‏با وجود خواب کافی)‏، تحریک‌پذیری، نفخ شکم و تغییرات دوران قاعدگی خود را گزارش می‌کنند. علائم و نشانه‌های استرس در مردان به احتمال زیاد شامل درد سینه، افزایش فشار خون و تغییر در میل جنسی است.

علائم روانی مبتنی بر سن

علائم استرس، بسته به سن فرد نیز می‌تواند متفاوت باشد. کودکان اغلب استرس را از طریق بدن خود نشان می‌دهند، زیرا هنوز زبانی که نیاز دارند تا با آن ارتباط برقرار کنند، در آن‌ها رشد نکرده است. به عنوان مثال، کودکی که دوران سختی را در مدرسه سپری می‌کند، ممکن است به طور مکرر دچار دل‌درد و یا سردرد شود و یا بخواهد در خانه بماند و یا به خانه فرستاده شود. ​

استرس در سال‌های نوجوانی می‌تواند به ویژه در طول دوره‌های سازگاری اجتماعی و تغییرات هورمونی شدید  رخ بدهد. گاهی اوقات، ممکن است که نشانه‌های استرس در این گروه سنی نادیده گرفته شود و یا از آن به عنوان «اضطراب نوجوانان» یاد شود که در واقع نشانه‌ای از افسردگی نوجوانان است. ​

همچنین افراد مسن هم مستعد افسردگی هستند، چون اغلب در معرض عوامل متعددی از جمله انزوا، فقدان و اندوه و مشکلات سلامتی مزمن و یا جدی هستند. اگر در حال مراقبت از فرد مسنی هستید، مطمئن شوید که نسبت به علائم افسردگی در افراد مسن آگاه هستید.

علت وقوع بیماری روان تنی یا سایکوماتیک چیست؟

انواع مختلفی از استرس وجود دارد. استرس مثبت، که با نام ایوسترس (Eustress) نیز شناخته می‌شود، زندگی را روح‌افزا و جالب نگه می‌دارد و احساسی است که باعث می‌شود شما میل داشته باشید که صبح از خواب بیدار شوید و انگیزه خود را حفظ کنید. اگر تا به حال از هیجان یک ترن هوایی لذت برده‌اید یا هنگام تکمیل یک پروژه احساس هیجان و موفقیت کرده‌اید، استرس خوبی را تجربه کرده‌اید. ​

از طرف دیگر، اگر یک زیان عمده یا یک تغییر بزرگ در زندگی را تجربه کرده‌اید و یا عوامل استرس زای منفی دیگر را تحمل کرده‌اید، می‌دانید که استرس بد چه احساسی دارد. درست همانطور که شما می‌توانید گیجی و احساسات تعالی‌دهنده استرس خوب را احساس کنید، اثرات منفی استرس بد می‌تواند توسط ذهن و بدن شما احساس شود. ​

در حالی که مکانیسم‌های دقیق استرس به طور کامل درک نشده‌اند، محققان می‌دانند که استرس و افسردگی می‌توانند به عنوان درد و بیماری فیزیکی بیان شوند. این یک فرآیند پیچیده است، اما در این‌جا یک قیاس داریم که ممکن است به شما کمک کند. ​

بدن خود را با یک زودپز مقایسه کنید. اگر به آن اجازه داده شود که بخار خود را خالی کند، به طور موثر کار می‌کند. اگر نتواند بخار را بیرون بریزد، فشار ایجاد شده تا زمانی که درب زودپز برداشته نشود، به کار خود ادامه می‌دهد. حالا تصور کنید که در حال حاضر زودپز تحت فشار است و شما فشار بیشتری را برای نگه داشتن درب آن اعمال می‌کنید. زمانی که ظرف دیگر نتواند تمام فشار را تحمل کند، از ضعیف‌ترین نقطه خود می‌شکند. ​

همانند فشار زودپز که در ضعیف‌ترین نقطه ساختار خود راه را باز می‌کند، بیماری‌های مربوط به استرس به احتمال زیاد، در جایی که بدن شما در حال حاضر تضعیف شده‌ است گسترش می‌یابند. ​

فردی که تحت استرس است و نمی‌تواند احساسات خود را «بیرون بریزد» و یا سعی می‌کند «همه چیز را درون خود نگه دارد» در نهایت به نقطه شکست احساسی خواهد رسید. این وضعیت ممکن است به عنوان علائم فیزیکی ظاهر شود و یا باعث بروز بخشی از افسردگی شدید شود. ​

با نگاهی به گذشته، ممکن است متوجه شوید که برخی نشانه‌های هشدار دهنده یا «سرنخ‌هایی» وجود دارند که چنین وقفه‌ای به خصوص از نظر نشانه‌های فیزیکی تجربه شده‌ است. به طور مثال اگر گردن شما همیشه ضعف فیزیکی داشته باشد، ممکن است وقتی استرس دارید درد در این ناحیه افزایش یابد. کمر درد، ناراحتی‌های شکم و سردرد، نحوه‌های رایج دیگر برای بروز آثار استرس هستند که می‌توانند خود را نشان دهند.

همچنین استرس می‌تواند ایمنی بدن را به خطر بیاندازد. برخی افراد متوجه می‌شوند که وقتی دچار استرس می‌شوند، احتمال ابتلا به سرماخوردگی و یا آنفولانزا بیشتر است. همچنین ممکن است عفونت بیشتری داشته باشند و یا مدت بیشتری طول بکشند تا بهتر شوند. ​

بخشی از واکنش بدن به استرس، آزاد کردن مواد شیمیایی ویژه‌ای است که می‌توانند در شرایط مرگ و زندگی بسیار مفید باشند. با این حال، اگر بدن مقادیر زیادی از این مواد شیمیایی داشته باشد و یا آن‌ها به طور مداوم در طول یک دوره طولانی از زمان آزاد شوند (‏مانند استرس مزمن)‏، ممکن است آسیب بیشتری به بدن وارد کنند.

تشخیص بیماری روان تنی یا سایکوسوماتیک چگونه است؟

زمانی که با داشتن علائم فیزیکی به پزشک مراجعه می‌کنید، آن‌ها معمولا در ابتدا به دنبال توضیح فیزیکی برای درد شما خواهند بود. اگر هیچ دلیل فیزیکی واضحی وجود نداشته باشد که آن‌ها بتوانند به راحتی آن را پیدا و آزمایش کنند، تشخیص و طرح درمان می‌تواند دشوار باشد. ​

افراد مبتلا به اختلالات سایکوسوماتیک ممکن است احساس کنند که پزشک‌شان علائم آن‌ها را جدی نمی‌گیرد و فکر می‌کنند که همه چیز در ذهن آن‌هاست. وقتی پزشک نمی‌تواند دلیل فیزیکی روشنی برای درد پیدا کند (‏مانند جراحت یا عفونت)‏، ممکن است از بیمار در مورد احساسی که دارد سوال کنند. ​

امید این است که اگر یک منبع استرس را بتوان شناسایی کرد، آن را می‌توان همانند یک جراحت و یا بیماری درمان کرد. وقتی یک پزشک در مورد استرس در زندگی شما سوال می‌کند، این به معنای این نیست که درد شما واقعی نیست. علائم فیزیکی ناشی از استرس بسیار واقعی هستند. آن‌ها فقط از یک مکانیزم متفاوت ناشی می‌شوند.

درمان بیماری روان تنی یا سایکوسوماتیک چگونه است؟

ممکن است پزشک از شما بخواهد که با یک متخصص سلامت روانی صحبت کنید، اما این بدان معنی نیست که علائم فیزیکی شما تنها به درمان روانی نیاز دارند. اگرچه مهم است که یاد بگیریم چگونه به طور موثر استرس را مدیریت کنیم، اما این فرآیند می‌تواند زمان ببرد. در عین حال، شما ممکن است نیاز به درمان درد فیزیکی و دیگر علائم با گزینه‌های اضافی مانند دارو، ذهن‌آگاهی و یا درمان شناختی داشته باشید.

برای مثال، اگر دردی را در گردن خود احساس می‌کنید، یادگیری نحوه مقابله با محرک‌های استرس‌زا، قطعا می‌تواند به جلوگیری از وقوع آن کمک کند. اگر چه استرس ممکن است از مغز شما آغاز شود اما می‌تواند باعث ایجاد آبشاری از مواد شیمیایی در بدن شما شود (‏مانند کورتیزول)‏ که التهاب را در ماهیچه‌های گردن ایجاد می‌کند و به نوبه خود باعث درد می‌شود. ​

یکی دیگر از شباهت‌های جالب، فکر کردن به بیماری روان تنی یا سایکوسوماتیک به عنوان یک رودخانه سیلابی است که پس از شکستن سد رخ می‌دهد. مهم‌ترین گام برای جلوگیری از جاری شدن سیل بیشتر، تعمیر سد است. با این حال، مدیریت سیلی که در حال حاضر در حین تعمیر سد رخ داده‌است نیز ضروری است.

مقابله با استرس

پس از شناسایی موقعیت‌هایی که استرس دارید،‌ گام بعدی این است که مکانیزم‌های مقابله با آن را فرا بگیرید. یکی از اولین و مهم‌ترین کارها این است که از نگه داشتن احساسات خود اجتناب کنید.

همانند یک طرف زودپز، استرسی که در بدن شما محبوس است، ممکن است به طریقی به بیرون درز پیدا کند. سالم‌ترین کاری که در این مورد می‌توانید انجام دهید این است که به جای این که اجازه دهید استرس نقطه ضعفی پیدا کند و انفجار رخ دهد، یک راه کنترل‌شده برای تخلیه آن پیدا کنید. همانطور که بر روی توسعه مکانیزم‌های مقابله با استرس کار می‌کنید، بررسی کنید که آیا از هر مکانیزم مقابله ناسالم مانند استفاده بیش از حد از الکل استفاده کرده‌اید.

​​​​​​​​روش‌های بی‌شماری برای مقابله سالم با استرس وجود دارد؛ تنها چیزی که باید به آن توجه داشت، چه راهکاری برای شما بهتر جواب می‌دهد. در ا ​دامه چند راهکار معرفی می‌شود:

• با دیگران و خودتان صادق باشید.
• به یک دوست اعتماد کنید. ​
• یک کار خوب برای فرد دیگری انجام دهید (‏مطمئن شوید که کارهای خوبی نیز برای خودتان انجام می‌دهید.)
• رژیم غذایی متعادلی داشته باشید، به طور منظم ورزش کنید و یک فضای خواب آرامش‌بخش برای خود ایجاد کنید. ​
• راه‌های جالب و جدید برای مقابله با استرس را کشف کنید.
• تکنیک‌های تمدد اعصاب را یاد بگیرید. ​
• کینه، الگوهای فکری، یا روابطی که برای‌تان سالم و یا مفید نیستند را رها کنید. ​
• زمانی را برای فعالیت‌های تفریحی که از آن لذت می‌برید، اختصاص دهید.
• اگر در یک موقعیت پر استرس هستید، کمی استراحت کنید. ​

به خاطر داشته باشید که هر کس استرس را به روش خاص خودش کنترل می‌کند. دو نفر در شرایط استرس زای یکسان می‌توانند واکنش بسیار متفاوتی داشته باشند. زمانی که درک کردید که استرس چه از نظر عاطفی و چه از نظر فیزیکی بر شما تاثیر می‌گذارد، می‌توانید بر روی توسعه روش‌های سالم و موثر برای مدیریت آن کار کنید. ​

جمع‌بندی نهایی در مورد بیماری روان تنی یا سایکوسوماتیک

در یادگیری روش‌های مقابله با اثرات فیزیکی استرس و همچنین درک بیماری‌های روان‌تنی، مهم است که یاد بگیرید چیزی که برایتان مطلوب نیست را رها کنید. در درجه اول، قبول کنید که شما انسان هستید. سپس، باید مایل به انجام کاری باشید که ممکن است دشوار باشد، مانند این که به خودتان اجازه دهید احساساتی را احساس کنید که مقابله با آن‌ها ممکن است برای شما دشوار باشد. ​

همچنین ممکن است نیاز داشته باشید که انتظارات و احساسات گناه قدیمی که رفتار شما را هدایت می‌کنند را کنار بگذارید. به خود یادآوری کنید که اشکالی ندارد که زمانی که نهایت تلاش خود را به کار می‌گیرید، از رسیدن به اهداف خود باز بمانید. همانطور که شما استرس را در زندگی خود شناسایی می‌کنید، متوجه می‌شوید که رها شدن از یک منبع استرس بزرگ در دست شماست.

​منبع: VeryWellMind