لوسمی یا سرطان خون، نوعی از انواع سرطان است که بر خون و مغز استخوان است. به بیانی ساده، سرطان به عنوان رشد کنترل‌نشده سلول‌های غیر طبیعی بدن تعریف می‌شود و می‌تواند در هر جایی از بدن بروز پیدا کند. در سرطان خون، این رشد سریع و خارج از کنترل سلول‌های غیر طبیعی، در مغز استخوان رخ می‌دهد و سپس این سلول‌های غیر عادی به درون جریان خون می‌ریزند و باعث بروز علائم سرطان خون میشوند. به طور کلی و برخلاف دیگر سرطان‌ها، سرطان خون تبدیل به یک توده (تومور) که در تست‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس دیده می‌شود، نمی‌شود.
انواع مختلفی از سرطان خون وجود دارد که بعضی از آن‌ها در کودکان شایع‌تر هستند و برخی دیگر نیز در بزرگسالان شیوع بیشتری دارند. درمان سرطان خون، به نوع سرطان و برخی عوامل دیگر بستگی دارد.
مغز استخوان چیست؟
مغز استخوان، بافت نرم و اسفنجی در مرکز حفره تمام استخوان‌ها است. مغز استخوان یک فضای محدود است که در آن همه انواع سلول‌های خونی ساخته میشوند و مواد مغذی و منابع دیگر برای کمک به رشد این سلول‌ها تامین میشوند. سلول‌های خونی بدن ما را سالم نگه می‌دارند و باعث عملکرد صحیح قسمت‌های بدن میشوند. به طور خاص‌تر، انواع مختلف سلول‌های خونی تولید شده در مغز استخوان عبارتند از:
- گلبول‌های قرمز: این سلول‌ها اکسیژن و مواد دیگر را به تمام بافت‌ها و اندام‌ها در بدن حمل می‌کنند.
- گلوبولهای سفید: این سلول‌ها به جنگ عفونت‌ها می‌روند.
- پلاکت‌ها: که به لخته شدن خون کمک می‌کنند.
روزانه صدها میلیارد سلول خونی جدید در مغز استخوان تولید میشوند و منابع دائمی سلول‌های جوان و سالم را برای بدن فراهم می‌کنند.
سرطان خون چگونه رشد می‌کند و بر بدن تاثیر می‌گذارد؟
سرطان خون از سلول‌های خونی در حال رشد در مغز استخوان آغاز می‌شود. کار تمام سلول‌های خونی، به عنوان سلول‌های بنیادی خونساز شروع می‌شود. این سلول‌ها تا زمانی که به شکل بالغ خود برسند، مراحل متعددی از رشد را تجربه می‌کنند.
اول، سلول‌های بنیادی خون به سلول‌های میلوئید و یا سلول‌های لنفوئیدی تبدیل میشوند. اگر قرار باشد سلول‌های خون به طور کامل به رشد خود ادامه دهند، اشکال بالغ این سلول‌ها به شرح زیر است:
- سلول‌های میلوئید به گلبول‌های قرمز خون، پلاکت‌ها و انواع خاصی از گلبول‌های سفید خون (بازوفیل، ائوزینوفیل و نوتروفیل) تبدیل میشوند.
- سلول‌های لنفوئیدی به انواع خاصی از گلبول‌های سفید خون (لنفوسیت‌ها و سلول‌های کشنده طبیعی) تبدی میشوند.
همانطور که سلول‌های بنیادی در مغز استخوان شروع به تقسیم و تکثیر می‌کنند، به تمام انواع سلول‌های خونی مورد نیاز تبدیل میشوند. در بیماران مبتلا به سرطان خون، رشد سلول بلااستفاده است و رشد سریعی در سلول‌های غیر طبیعی گلبول سفید خون وجود دارد.
پس درون مغز استخوان، سلول‌های خون شروع به تکثیر و تقسیم به گلبول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید خون و پلاکت‌ها می‌کنند. با این حال، اگر سرطان خون وجود داشته باشد، یکی از این انواع سلول‌های خونی، به شیوه‌ای خارج از کنترل، به سرعت شروع به تکثیر می‌کند. این سلول‌های غیر طبیعی به نام سلول‌های سرطان خون، فضای داخل مغز استخوان را اشغال می‌کنند و سلول‌های معمولی دیگر را که در تلاش برای رشد هستند، بیرون می‌رانند. این اتفاق، از چند منظر اتفاق خوبی نیست:
- برخلاف انواع دیگر سلول‌های خونی، سلول‌های سرطانی خون، غیر طبیعی هستند و هیچ هدف مفیدی ندارند.
- سلول‌های دیگر (گلبول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید خون و پلاکت‌ها) فضای بسیار کمی دارند و از رشد و تکثیر در مغز استخوان حمایت می‌کنند.
- این امر منجر به این می‌شود که سلول‌های خون طبیعی کمتری تولید و در خون آزاد شوند و سلول‌های سرطانی بیشتری تولید و در خون آزاد شوند. بدون وجود داشتن مقدار کافی از سلول‌های خون طبیعی، اندام‌ها و بافت‌های بدن، اکسیژن مورد نیاز برای کار کردن را به درستی دریافت نخواهند کرد و بدن قادر نخواهد بود با عفونت‌ها مقابله کند و یا در صورت نیاز خون را لخته کند.
سلول‌های سرطانی خون، معمولا گلبول‌های سفید نابالغ (در حال رشد) هستند. در واقع، واژه لوسمی از واژه یونانی «سفید» (لوکوز) و «خون» (هایما) گرفته شده‌است. وقتی از طریق میکروسکوپ به خون نگاه می‌کنیم، تعداد زیادی از گلبول‌های سفید خون دیده میشوند و ظاهر واقعی خون برای چشم غیر مسلح، روشن‌تر است.
آیا انواع مختلفی از سرطان خون وجود دارد؟
بله، پزشکان سرطان خون را براساس سرعت وخامت بیماری و نوع سلول خونی درگیر طبقه‌بندی می‌کنند.
بر اساس سرعت پیشرفت بیماری:
- سرطان خون حاد: سلول‌های لوسمی به سرعت در حال تقسیم شدن هستند و بیماری به سرعت پیشرفت می‌کند. اگر شما مبتلا به سرطان خون حاد باشید، ظرف چند هفته از شکل‌گیری سلول‌های سرطان خون احساس کسالت خواهید کرد. سرطان خون حاد، شایع‌ترین سرطان کودکان است.
- سرطان خون مزمن: اغلب، این سلول‌های لوسمی ویژگی‌های سلول‌های نابالغ و بالغ را دارا هستند. برخی از این سلول‌ها ممکن است تا جایی پیشرفت کرده باشند که در آن به عنوان سلول‌هایی که قرار بود به آن‌ها تبدیل شوند، عمل می‌کنند، اما نه تا حدی که همتایان طبیعی آن‌ها این کار را انجام می‌دهند. این بیماری معمولا در مقایسه با لوسمی حاد به آرامی وخیم‌تر می‌شود. اگر شما سرطان خون مزمن دارید، ممکن است سال‌ها علائم قابل‌توجهی نداشته باشید. سرطان خون مزمن در مقایسه با کودکان، بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود.
بر اساس نوع سلول:
- سرطان خون میلوژنی یا میلوئید، به این معنی است که لوسمی از رده سلولی میلوئید توسعه یافته است. سلول‌های میلوئید عادی به گلبول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید خون و پلاکت‌ها تبدیل میشوند.
- سرطان خون لنفوسیتی، به این معنی است که سرطان خون از رده سلول‌های لنفوئیدی توسعه یافته است. سلول‌های لنفوئیدی معمولی به سلول‌های سفید خون تبدیل میشوند که بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن هستند.
چهار نوع اصلی از سرطان خون وجود دارد:
سرطان خون میلوئید حاد (AML): این رایج‌ترین نوع از لوسمی حاد است. این بیماری در افراد مسن (افراد بالای ۶۵ سال) و در مردان در مقایسه با زنان شایع‌تر است. حدود ۴.۳ مورد در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر، یا سالانه ۲۱۴۰۰ مورد جدید AML در ایالات‌متحده شناسایی میشوند.
سرطان خون لنفوسیتی حاد (ALL): این مورد شایع‌ترین نوع سرطان خون در کودکان، نوجوانان، جوانان و افراد زیر ۳۹ سال است. حدود ۵۴ درصد از موارد جدید در افراد زیر ۲۰ سال رخ می‌دهد. این بیماری در افراد با اصلیت اسپانیایی و سفیدپوست شایع‌تر است. حدود ۱.۷ نفر در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر، یا سالانه ۵۹۰۰ مورد جدید در ایالات متحده شناسایی میشوند.
سرطان خون میلوئیدی مزمن (CML): این نوع از سرطان خون، در افراد مسن (در افراد بالای ۶۵ سال شایع‌تر است) و مردان شایع‌تر است. این بیماری به ندرت در کودکان رخ می‌دهد. حدود ۱.۹ نفر در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر، یا سالانه ۸۹۰۰ مورد جدید CML در ایالات‌متحده شناسایی میشوند.
سرطان خوت لنفوسیتی مزمن (CLL): این نوع از سرطان خون، شایع‌ترین سرطان خون مزمن در بزرگسالان است (که در افراد بالای ۶۵ سال شایع‌تر است) و در مردان و به خصوص در مردان سفید پوست شایع‌تر است. حدود ۴.۹ نفر در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر، یا سالانه ۲۰۷۰۰ مورد جدید CLL در ایالات متحده شناسایی میشوند.
سرطان خون تا چه حد شایع است؟
تعداد موارد جدید سرطان خون که هر ساله در ایالات‌متحده تشخیص داده می‌شود حدود ۱۴ مورد در هر ۱۰۰،۰۰۰ نفر یا ۶۱،۰۰۰ مورد جدید در هر سال است. با توجه به موارد جدید تشخیص‌داده‌شده در هر سال، این دهمین سرطان شایع در این کشور است. سرطان خون ۳.۵ درصد از تمام موارد جدید سرطان در ایالات‌متحده را شامل می‌شود.
سرطان خون اغلب به عنوان یک بیماری کودکان در نظر گرفته می‌شود، با این حال در واقع بر بزرگسالان بسیار بیشتری تاثیر می‌گذارد. در واقع، احتمال گسترش این سرطان با افزایش سن افزایش می‌یابد. در افراد ۶۵ تا ۷۴ ساله، بیشتر از دیگر افراد، سرطان خون تشخیص داده می‌شود. سرطان خون در مردان شایع‌تر از زنان و در سفید پوستان شایع‌تر از آفریقایی-آمریکایی‌ها است. اگر چه سرطان خون در کودکان نادر است، اما ۳۰ درصد از کودکان یا نوجوانان مبتلا به هر نوع سرطان، مبتلا به نوعی از سرطان خون میشوند.
چه چیزی باعث ایجاد سرطان خون و علائم آن می‌شود؟
سرطان خون زمانی شروع می‌شود که DNA یک سلول واحد در مغز استخوان تغییر می‌کند (جهش می‌کند) و نمی‌تواند به طور معمول رشد و عمل کند. (DNA کد دستوری” برای رشد و عملکرد سلول است که روی ساختار بزرگ‌تری به نام کروموزوم قرار می‌گیرد). هر سلولی که از این سلول جهش یافته تشکیل شود؛ دارای جهش خواهد بود.
آنچه که در وهله اول باعث آسیب به DNA می‌شود هنوز در همه موارد ناشناخته است. دانشمندان توانسته‌اند تغییراتی را در کروموزوم‌های خاصی از بیمارانی که با انواع مختلفی از سرطان خون تشخیص‌داده شده‌اند، بیابند.
چه کسانی به سرطان خون مبتلا میشوند؟ آیا افراد خاصی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان خون هستند؟
اگر چه علت دقیق جهش DNA که منجر به سرطان خون می‌شود کاملا مشخص نیست، دانشمندان عوامل خطر خاصی را کشف کرده‌اند که ممکن است خطر ابتلا به سرطان خون را افزایش دهند. این عوامل خطر عبارتند از:
- درمان قبلی سرطان با پرتو درمانی یا شیمی‌درمانی.
- سابقه مصرف دخانیات و یا کار کردن با مواد شیمیایی صنعتی. بنزن و فرمالدهید به عنوان مواد شیمیایی سرطان‌زا شناخته میشوند که در دود تنباکو و مواد ساختمانی و مواد شیمیایی خانگی یافت میشوند. بنزن در ساخت پلاستیک‌ها، لاستیک‌ها، رنگ‌ها، آفت‌کش‌ها، داروها و پاک‌کننده‌ها استفاده می‌شود. فرمالدئید در مواد ساختمانی و بسیاری از محصولات خانگی مانند صابون‌ها، شامپوها و محصولات تمیز کننده یافت می‌شود.
- داشتن یک اختلال ژنتیکی، مانند نوروفیبروماتوز، سندروم کلینفلتر، سندروم شوچمن-دایموند یا سندروم داون.
سرطان خون می‌تواند برای هر کسی اتفاق بیفتد. شما ممکن است به سرطان خون مبتلا شوید ولی در معرض هیچ کدام از این عوامل خطر قرار نگرفته باشید. افراد دیگری نیز هستند که درمعرض یک یا چند مورد از این عوامل خطر قرار دارند ولی هرگز دچار سرطان خون نمی‌شوند. سرطان خون مسری نیست و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.
آیا ممکن است سرطان خون یک بیماری ارثی باشد؟
بله، اما به هر حال، چنین چیزی غیر معمول است. اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون می‌توانند خطر سرطان خون را افزایش دهند. دانشمندان همچنین جهش‌های ژنتیکی دیگری را یافته‌اند که می‌توانند این خطر را افزایش دهند. میزان افزایش خطر دقیقا مشخص نیست. داشتن فردی در اقوام که سرطان خون دارد، به این معنی نیست که شما و یا اعضای خانواده‌تان نیز به سرطان خون مبتلا خواهید شد. در واقع، در بیشتر موارد، هیچ سابقه فامیلی از سرطان خون وجود ندارد. با این حال، اگر شما و یا یکی از اعضای خانواده یک بیماری ژنتیکی دارید، آن را با پزشک خود در میان بگذارید. پزشک شما ممکن است تست ژنتیک و یا مشاوره را توصیه کند.
علائم سرطان خون چیست؟
علائم سرطان خون بستگی به این دارد که فرد به چه نوعی از سرطان خون مبتلا شده است. با این حال، علائم و نشانه‌های معمول سرطان خون عبارتند از:
- خسته شدن به راحتی، انرژی کم، ضعف
- پوست کم‌رنگ
- تب
- کبودی و خونریزی آسان (خونریزی بینی و لثه، خال‌های قرمز کوچک در پوست، لکه‌های خون روی پوست)
- درد زانو و یا درد مفاصل و یا حساسیت
- تورم غدد لنفاوی در گردن، زیر بغل، کشاله ران و یا شکم و بزرگ شدن کبد یا طحال
- عفونت‌های مکرر
- کاهش وزن برنامه‌ریزی نشده
- تعرق شبانه
- تنگی نفس
- درد یا احساس پری زیر دنده ها در سمت چپ
به خاطر داشته باشید که اگر شما نوع مزمنی از سرطان خون داشته باشید، ممکن است در مراحل اولیه این سرطان علائم قابل‌توجه سرطان خون را نداشته باشید.
سرطان خون چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک شما یک معاینه فیزیکی، دستور انجام آزمایش‌های خون و در صورت مشکوک بودن نتایج، دستور انجام آزمایش‌های تصویربرداری و بیوپسی مغز استخوان را خواهد داد.
- معاینه فیزیکی: پزشک، در مورد هر گونه علائمی که شما با آن مواجه هستید سوال خواهد کرد و غدد لنفاوی متورم شما را معاینه خواهد کرد. (غدد لنفاوی در تمام بدن وجود دارند اما برخی از آن‌ها راحت‌تر احساس میشوند، مانند آن‌هایی که در گردن و یا زیر بغل‌ها هستند). همچنین ممکن است که پزشک به لثه‌ها نگاه کند تا وجود ورم یا خونریزی آن‌ها را بررسی کند یا به دنبال کبودی و یا خارش کوچک و قرمزی پوست و علائم طحال بزرگ‌شده بگردد. اگر مبتلا به سرطان خون مزمن در مراحل اولیه باشید، ممکن است نشانه‌های واضحی نداشته باشید. علائم می‌توانند برای بسیاری از بیماری‌های دیگر نیز نسبتا شایع باشند، مانند احساس خستگی و یا علائم شبه آنفولانزا که بهبود نمی‌یابند.
- شمارش کامل خون (CBC): این آزمایش خون جزئیاتی در مورد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها می‌دهد. اگر مبتلا به سرطان خون باشید، تعداد گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها کم‌تر از حد نرمال و تعداد گلبول‌های سفید بیشتر از حد نرمال است. برخی از سلول‌های سرطانی خون نیز ممکن است یافت شوند. (سلول‌های سرطانی خون، همچنان در حال رشد دادن سلول‌های نابالغ هستند که معمولا گلبول‌های سفید خون هستند که به سرعت در مغز استخوان تکثیر میشوند و به درون جریان خون می‌ریزند.)
- آزمایش سلولی خون: نمونه‌های دیگر خون ممکن است برای نوع و شکل سلول‌های خونی گرفته و بررسی شوند و برای دیگر مواد آزاد شده توسط اندام‌ها و بافت‌های بدن که ممکن است نشانه‌ای از بیماری باشند، آزمایش شوند. تست‌های دیگر ممکن است به شناسایی ناهنجاری‌های کروموزومی و مارکرهای دیگر بر روی سلول‌هایی که به شناسایی نوع سرطان خون کمک می‌کنند، کمک کنند.
منبع: ClevelandClinic
