سروتونین چیست؟ | آشنایی با سروتونین و آثار آن بر فعالیت‌های بدنزمان مطالعه ۱۳ دقیقه

سروتونین یک انتقال دهنده عصبی است که به انتقال پیام بین نورون‌ها در سیستم عصبی کمک می‌کند. این مقاله از تریتا، بررسی می‌کند سروتونین چیست؟ و چه نقش‌هایی را در بدن ایفا می‌کند. همچنین راه‌هایی پیشنهاد می‌شود که طی آن‌ها سطح سروتونین به میزان نرمال خود برسد و تنظیم شود. با ما همراه باشید.

سروتونین چیست؟

سروتونین (‏که با نام ۵-هیدروکسی تریپتامین یا ۵-HT نیز شناخته می‌شود) ‏یک ماده طبیعی است که به عنوان انتقال‌دهنده عصبی عمل می‌کند تا سیگنال‌ها را بین سلول‌های عصبی (‏که نورون نامیده می‌شوند) ‏در سراسر بدن حمل کند. اغلب مردم از نقش سروتونین در سیستم عصبی مرکزی  ‏آگاه هستند.

در مغز، سروتونین به تنظیم خلق و خو و حافظه کمک می‌کند اما این انتقال‌دهنده عصبی، کارهای مهمی در بخش‌های دیگر بدن نیز انجام می‌دهد. در واقع، بیشتر سروتونین در بدن نه در مغز، بلکه در روده یافت می‌شود. نه تنها روده‌ها تقریبا تمام سروتونین بدن را تولید می‌کنند بلکه سروتونین برای بهبود هضم درست نیز مورد نیاز است. در جاهای دیگر بدن، سروتونین به خواب، عملکرد جنسی، سلامت استخوان و لخته شدن خون نیز کمک می‌کند.​

سروتونین چه چیزی را تنظیم می‌کند؟ ​

سروتونین در بسیاری از عملکردهای بدن، از تنظیم خلق و خو گرفته تا هضم غذا، دخیل است.

خلق و خو

اثرات سروتونین در مغز می‌تواند به عنوان نقش اصلی آن در بدن در نظر گرفته شود. به این دلیل که سروتونین به تنظیم کردن خلق و خو کمک می‌کند، به این ماده شیمیایی طبیعیِ «احساس خوب» نیز می‌گویند. تاثیر سروتونین بر خلق و خو، آن را به یکی از چندین ماده شیمیایی مغز تبدیل می‌کند که برای احساس کلی سلامتی ما ضروری هستند.

اثر این انتقال‌دهنده‌ی عصبی بر خلق و خو نیز به همین دلیل است که اغلب هدف داروهایی است که برای درمان افسردگی، اضطراب و دیگر اختلالات خلقی به کار می‌روند. برای مثال، افزایش سطح سروتونین، هدف داروهای ضد افسردگی است که به عنوان بازدارنده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (‏SSRI) ‏شناخته می‌شوند.

هضم

سروتونین به عملکرد طبیعی روده کمک می‌کند و وقتی غذا می‌خورید، اشتها را کاهش می‌دهد تا به شما کمک کند تا از موقعی که سیر می‌شوید، آگاهی پیدا کنید. همچنین، سروتونین نقش حفاظتی نیز در روده ایفا می‌کند.​ برای مثال، اگر شما چیزی آزار دهنده و یا سمی بخورید، روده شما با تولید سروتونین بیشتر به آن پاسخ می‌دهد. دوز اضافی این ماده شیمیایی، غذای ناخواسته را با سرعت بیشتری از بدن شما خارج می‌کند. ​این پاسخ به این دلیل است که افزایش سروتونین می‌تواند حالت تهوع ایجاد کند و داروهایی که گیرنده‌های خاص سروتونین را هدف قرار می‌دهند می‌توانند برای کاهش تهوع و استفراغ استفاده شوند.

خواب

ماهیت دقیق نقش سروتونین در خواب توسط محققان مورد بحث قرار گرفته‌ است اما اعتقاد بر این است که آن سروتونین بر زمان، میزان و نحوه خواب افراد تاثیر می‌گذارد. سروتونین به تنهایی این کارها را انجام نمی‌دهد، بلکه انتقال‌دهنده‌های عصبی دیگر مثل دوپامین نیز نقش کلیدی در این کارها دارند.

هورمونی به نام ملاتونین نیز برای عملکرد مناسب چرخه خواب حیاتی است. بدن شما به سروتونین نیاز دارد تا ملاتونین بسازد، بنابراین نداشتن انتقال‌دهنده عصبی کافی (‏و یا داشتن مقدار زیادی از آن) ‏می‌تواند بر الگو و کیفیت خواب شما تاثیر بگذارد. همچنین، مغز مناطق خاصی دارد که هنگام خواب، شما را کنترل می‌کند، الگوهای خواب شما را تنظیم می‌کند و شما را بیدار می‌کند. بخش‌هایی از مغز که مسئول تنظیم خواب هستند نیز گیرنده‌های سروتونین دارند. رابطه سروتونین – ملاتونین نیز ممکن است به اختلالات خواب مانند بی‌خوابی که در افراد مبتلا به افسردگی شایع است، کمک کند.​

لخته شدن خون

زمانی که بدن هر گونه آسیب بافتی مانند بریدن یا زخم شدن را تجربه می‌کند، سلول‌های پلاکت خون، سروتونین را آزاد می‌کنند تا به التیام زخم کمک کنند. افزایش سطح سروتونین باعث می‌شود که شریان‌های کوچک (‏که به عنوان آرتریول ها شناخته می‌شوند) ‏سیستم گردش خون، باریک شوند. وقتی آن‌ها کوچک‌تر می‌شوند، جریان خون کند می‌شود. این باریک شدن (‏که به انقباض عروق مشهور است) ‏و کند شدن جریان خون، دو عنصر مهم لخته شدن خون در فرآیند التیام زخم هستند.

تراکم استخوان

مطالعات نشان داده‌اند که سطح سروتونین ممکن است بر تراکم استخوان (‏استحکام استخوان‌ها)‏ تاثیر بگذارد. تحقیقات نشان می‌دهند که گردش سطح بالای سروتونین در روده، ممکن است با تراکم استخوان و شرایطی مانند پوکی استخوان مرتبط باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که داروهای SSRI با کاهش تراکم مواد معدنی استخوان در ارتباط هستند. تراکم پایین استخوان، استخوان را در معرض خطر شکستگی بیشتری قرار می‌دهد.

اگر نگران این هستید که مصرف داروهای ضد افسردگی چطور می‌تواند بر تراکم استخوان تاثیر بگذارد، مصرف داروهای خود را متوقف نکنید. ابتدا با پزشک خود در مورد سایر عوامل خطر از جمله داشتن سابقه خانوادگی پوکی استخوان و یا مصرف سیگار صحبت کنید.

عملکرد جنسی

علاوه بر تغییر حالت روحی، سروتونین می‌تواند بر میزان و شدت احساسات جنسی نیز تاثیر بگذارد. برخی داروهای ضد افسردگی که سطح سروتونین را افزایش می‌دهند می‌توانند بر میل جنسی تاثیر بگذارند، چون افزایش سطح سروتونین با کاهش میل جنسی در ارتباط است. تاثیر سروتونین بر میل جنسی نیز تا حدودی به رابطه‌ی این انتقال‌دهنده‌ی عصبی با یک ماده شیمیایی دیگر در مغز، یعنی دوپامین مربوط است. به عنوان مثال، یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ روی زنان مبتلا به اختلال میل جنسی هیپو اکتیو (‏HSDD) نشان داد که علائم این بیماری با افزایش فعالیت سروتونین و کاهش فعالیت دوپامین همراه است.

علل پایین بودن سروتونین چیست؟

افسردگی و دیگر اختلالات خلقی که با سروتونین در ارتباط هستند، چند عاملی می‌باشند. یعنی بیش از یک دلیل برای آن‌ها وجود دارد. پایین بودن سطوح سروتونین، به تنهایی برای ایجاد افسردگی کافی نیست. با این حال، پایین بودن سطح سروتونین می‌توانند در وضعیت خلق و خو، خواب، گوارش و مسائل دیگر دخالت کند.

هیچ دلیل خاصی برای کاهش سروتونین وجود ندارد، اما به طور معمول، این کاهش به دو دلیل اتفاق می‌افتد:

• وجود نداشتن کافی سروتونین
• استفاده ناکارآمد از سروتونین

در سناریوی اول، شما سطوح پایینی از سروتونین دارید چون بدن شما به اندازه کافی آن را تولید نمی‌کند تا سطوح نرمال سروتونین را حفظ کند. بدن ممکن است به خاطر عوامل دیگری مثل کمبود مواد مغذی و ویتامین نیز، قادر به تولید سروتونین کافی نباشد. برای مثال، پایین بودن سطوح ویتامین B۶ و ویتامین D هر دو با پایین آمدن سطوح سروتونین در ارتباط هستند. تریپتوفان، یک آمینو اسید ضروری درگیر در تولید سروتونین نیز، تنها می‌تواند از طریق رژیم غذایی به دست آید.

دلیل دیگری که ممکن است به سبب آن سطح سروتونین پایین باشد، این است که در حالی که بدن شما سروتونین تولید می‌کند، اما به طور موثر از آن استفاده نمی‌کند. این اتفاق زمانی می‌افتد که شما گیرنده‌های سروتونین کافی در مغز خود نداشته باشید و یا گیرنده‌هایی هم که وجود دارند، خوب کار نمی‌کنند. برای مثال، آن‌ها سروتونین را خیلی سریع جذب و تجزیه می‌کنند.

راه افرایش دادن میزان سروتونین چیست؟

افسردگی با اختلالات شیمیایی در مغز در ارتباط است. اگر چه نقش سروتونین در افسردگی پیچیده‌تر از عدم تعادل آن است اما اعتقاد بر این است که این عدم تعادل، در بروز افسردگی نقش کلیدی دارد. به نظر می‌رسد که افزایش مقدار سروتونین در مغز، ارتباط بین سلول‌های مغز را بهبود می‌بخشد که به نوبه خود خلق و خو را بهبود می‌بخشد و علائم افسردگی را کاهش می‌دهد. به همین دلیل است که داروهای ضد افسردگی تجویزی برای درمان افسردگی بالینی و دیگر اختلالات خلقی به کار می‌روند. همچنین راه‌های طبیعی برای افزایش میزان سروتونین وجود دارد. هر چیزی از غذایی که می‌خورید تا میزان نوری از خورشید که دریافت می‌کنید، می‌تواند بر میزان سروتونین بدن تاثیر بگذارد.

بازدارنده انتخابی بازجذب سروتونین (‏SSRI) چیست؟ ​

SSRIها رایج‌ترین داروهای ضد افسردگی تجویز شده در سراسر جهان هستند. این داروها برای کاهش علائم افسردگی متوسط تا شدید، از طریق افزایش مقدار سروتونین در مغز به کار می‌روند. وقتی سلول‌های مغز سیگنال‌هایی را به یکدیگر می‌فرستند، انتقال‌دهنده‌های عصبی از جمله سروتونین را آزاد می‌کنند. قبل از این که آن‌ها بتوانند سیگنال بعدی را بفرستند، سلول‌ها باید انتقال‌دهنده‌های عصبی آزاد شده را دوباره جذب و بازیافت کنند. این فرآیند بازجذب نامیده می‌شود. ​

SSRIها با مسدود کردن فرآیند باز جذب سروتونین، سروتونین بیشتری را در مغز، در دسترس قرار می‌دهند. نمونه‌هایی از SSRIهایی که معمولا برای درمان افسردگی و دیگر اختلالات خلقی تجویز می‌شوند عبارتند از:

• سلکسا (‏سیتالوپرام)‏
• لکساپرو (‏اسیتالوپرام)‏
• لووکس (‏فلووکسامین)‏
• پاکسیل (‏پاروکستین)‏
• پرازاک (‏فلوکستین)‏
• زولفت (‏سرترالین)‏

داروهایی مانند Viibride (‏ویلکاکسون)‏ نه تنها SSRI بلکه آگونیست جزئی ۵ HT۱a نیز هستند. داروهایی که در این دسته قرار می‌گیرند، تنها به عنوان SSRI ها طبقه‌بندی نمی‌شوند، بلکه به عنوان داروهای ضد افسردگی سروتونرژیک طبقه‌بندی می‌شوند.

​بازدارنده بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (‏SNRI) چیست؟

گروه دیگری از داروهای مبتنی بر سروتونین برای درمان افسردگیT به عنوان بازدارنده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (‏SNRIها) ‏شناخته می‌شوند. این داروها به طور مشابه باSSRIها کار می‌کنند، زیرا مانع از بازجذب سروتونین می‌شوند، اما همچنین بر روی نوراپی‌نفرین، کهیک انتقال‌دهنده عصبی دیگر است و بر خلق و خوی تاثیر می‌گذارد، اثر می‌گذارند. داروهایی که هم بر روی سروتونین و هم بر روی نوراپی‌نفرین اثر می‌گذارند، گاهی اوقات به عنوان داروهای ضد افسردگی دوگانه شناخته می‌شوند. ​SNRIهای مشهور عبارتند از:

• سیمبالتا (‏دولوکستین)‏
• افکسور (‏ونلافاکسین)‏
• فتزیما (‏لومیلناسیپران)‏
• Pristiq (‏دسونلافاکسین)‏

سه حلقه‌ای‌ها (‏TCAs)‏ و بازدارنده‌های مونوآمین اکسیدازی (‏MAOIs)

دو گروه قدیمی‌تر از داروهای ضد افسردگی نیز بر سطح سروتونین تاثیر می‌گذارند:

• داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (‏TCAs)‏
• ​داروهای بازدارنده مونوآمین اکسیداز (‏MAOIs)‏

به نظر می‌رسد که سه‌حلقه‌ای‌ها، مانع از بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین می‌شوند که به طور موثر مقادیر در دسترس آن در مغز را افزایش می‌دهد. نمونه‌هایی از داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای عبارتند از:

• آنافرانیل (‏کلومی پرامین)‏
• آسندین (‏آموکساپین)‏
• الاویل (آمی‌تریپتیلین) ​
• نورپرامین (دسیپرامین)‏
• پاملر (نورتریپتیلین)
• سینکوان (‏دوکسپین)‏
• سورمونتیل (‏تریمیپرامین)‏
• توفرانیل (‏ایمیپرامین)
• ویواکتیل (پروتریپتیلین)

از سوی دیگر، MAOIها اثرات آنزیم مونوآمین اکسیداز را مسدود می‌کنند که سروتونین، اپی‌نفرین و دوپامین را تجزیه می‌کند. جلوگیری از تجزیه این انتقال‌دهنده‌های عصبی، می‌تواند به طور موثری مقادیر موجود آن‌ها در مغز را افزایش می‌دهد. ​نمونه‌هایی از MAOIها عبارتند از:

• امسام (‏سلژیلین)‏
• مارپلان (‏ایزوکاربازید)‏
• ناردل (‏فنلزین)‏ ​
• ​پارنات (‏ترانیل سیپرومین)‏

با این حال، سه‌حلقه‌ای‌ها و MAOIها اغلب به عنوان داروهای ضد افسردگی تجویز نمی‌شوند چون عوارض جانبی بیشتری نسبت به SSRI ها و SNRI ها دارند.

منابع غذایی برای تامین سروتونین

بسیاری از غذاها به طور طبیعی شامل سروتونین هستند اما بدن به مواد مغذی دیگری مثل تریپتوفان، ویتامین B۶، ویتامین D و اسیدهای چرب امگا ۳ برای تولید این انتقال‌دهنده عصبی احتیاج دارد. غذاهایی که منابع خوبی برای این مواد مغذی کلیدی هستند عبارتند از:

• موز
• حبوبات (‏مانند نخود، کلیه، لوبیا چیتی، لوبیا سیاه)‏
• تخم مرغ
• سبزیجات برگ‌دار (‏مانند اسفناج و کلم‌پیچ)‏
• دانه‌ها و مغزی‌جات(‏مانند گردو و کتان)
• ​​​​​​​ماهی چرب (‏مانند سالمون، ماهی تن، ماهی ماهی خال‌خالی)
• غذاهای پروبیوتیک / تخمیری (‏مانند کفیر، ماست، توفو)‏
• بوقلمون

داشتن رژیم غذایی با فیبر بالا که سرشار از میوه‌ها و سبزیجات است به سالم نگه داشتن باکتری‌های روده کمک خواهد کرد. وجود تعادل مناسب بین باکتری‌های مفید در روده‌، با وجود مقدار کافی سروتونین مرتبط است (‏چون روده‌های شما حدود ۹۵ درصد از منبع انتقال‌دهنده عصبی بدن شما را تشکیل می‌دهند)‏.

نقش ورزش در تنظیم سروتونین

ثابت شده‌ است که فعالیت فیزیکی منظم (‏به ویژه ورزش هوازی)‏ میزان سروتونین را افزایش می‌دهد. با این حال، فواید ورزش منظم از مغز شما فراتر می‌رود. ورزش کردن می‌تواند با ارتقا سلامت قلبی عروقی، بهبود قدرت و استقامت و کمک به حفظ وزن سالم به افراد در مدیریت افسردگی و دیگر اختلالات خلقی کمک کند.

دپارتمان بهداشت و خدمات انسانی امریکا توصیه می‌کند که بزرگسالان حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی با شدت متوسط را به اضافه دو روز تمرین قدرتی در هر هفته انجام دهند. قبل از شروع یک برنامه ورزشی با پزشک مشورت کنید. مطمئن شوید که فعالیت‌هایی که از آن‌ها لذت می‌برید را انتخاب می‌کنید، زیرا احتمالا تمایل دارید که به آن‌ها پایبند باشید و سازگاری کلید به دست آوردن تمام مزایای آن است.

نقش قرارگیری در معرض نور در تنظیم سروتونین چیست؟

اگر به طور مرتب در در معرض آفتاب قرار نگیرید، ممکن است میزان سروتونین بدنتان پایین بیاید. یک نظریه وجود دارد که که بیان می‌کند چرا بعضی از افراد در طول روزهای کوتاه و تاریک پاییز و زمستان دچار افسردگی می‌شوند (‏یک اختلال خلقی به نام اختلال عاطفی فصلی)‏.​ این نظریه، منشا این اختلال خلقی را، کاهش میزان قرارگیری در معرض نور آفتاب می‌داند.

لذا سعی کنید هر روز ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بیرون از منزل در معرض آفتاب قرار بگیرید. نور خورشید سطح ویتامین D را نیز افزایش می‌دهد که برای تولید سروتونین مورد نیاز است. اگر شما در جایی زندگی می‌کنید که نور خورشید در آن وجود ندارد، می‌توانید از «نور درمانی» نیز استفاده کنید تا مطمئن شوید که میزان نور خورشید که لازم دارید را دریافت می‌کنید.

نقش ماساژ در تنظیم سروتونین

مشخص شده‌است که ماساژ درمانی، میزان آزادسازی سروتونین را افزایش می‌دهد و هورمون استرس، یعنی کورتیزول را کاهش می‌دهد. همین موضوع، ماساژ را به یک مکمل غیر دارویی جذاب برای برنامه‌های درمانی افسردگی و اضطراب تبدیل می‌کند. برای بهره‌مند شدن از فواید ماساژ، الزاما به یک ماساژ دهنده‌ی حرفه‌ای نیاز نیست.

مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۴ بر روی زنان باردار مبتلا به افسردگی در مجله بین‌المللی Neuroscience منتشر شد، نشان داد که ماساژ (حتی زمانی که توسط ماساژ دهنده‌ای که آموزش لازم را ندیده است)، می‌تواند برای افراد مفید باشد. پس از اینکه شرکت کنندگان در این مطالعه دو جلسه ۲۰ دقیقه‌ای ماساژ توسط همسران خود را سپری کردند، سطح سروتونین آن‌ها ۲۸ درصد و سطح دوپامین آن‌ها ۳۱ درصد افزایش یافت.​

خطرات بالا بودن سروتونین بیش از حد

​قبل از مصرف هر دارو یا مکملی برای افزایش دادن میزان سروتونین، با پزشک مشورت کنید. برخی داروها و مکمل‌ها می‌توانند سروتونین را به میزان زیادی افزایش دهند، که این امر می‌تواند منجر به سندروم سروتونین شود. علائم سندرم سروتونین متغیر است و می‌تواند شامل نوسانات ناگهانی در فشار خون، تشنج و از دست دادن هوشیاری باشد.​ ​موارد جدی سندرم سروتونین در صورت عدم درمان، می‌تواند کشنده باشد.

سندروم سروتونین چیست؟

داروهایی که باعث افزایش و کاهش سروتونین در بدن می‌شوند می‌توانند منجر به سندروم سروتونین شوند. این سندروم معمولا بعد از شروع مصرف یک داروی جدید و یا افزایش دوز داروهای موجود رخ می‌دهد. ​علائم سندرم سروتونین عبارتند از:

• لرزیدن (احساس سرما داشتن)
• اسهال
• سردرد
• سردرگمی
• گشاد شدن مردمک چشم
• سیخ شدن مو به تن

علائم شدید سندروم سروتونین می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• گرفتگی عضلات
• از دست دادن چابکی عضله
• سفت شدن عضلات تب بالا
• تپش قلب بالا
• فشار خون بالا
• ضربان نامنظم
• صرع

تست مشخصی وجود ندارد که بتواند سندرم سروتونین را تشخیص دهد. در عوض، معمولا برای تشخیص این سندروم، پزشک یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. ​اغلب اوقات، اگر دارویی مصرف کنید که سروتونین را مسدود کند و یا دارویی که باعث به وجود آمدن این وضعیت شده را با دارویی دیگر جایگزین کنید، علائم سندرم سروتونین در عرض یک روز از بین می‌روند. ​سندروم سروتونین در صورت عدم درمان، می‌تواند عاملی برای تهدید زندگی باشد. ​

​سخن نهایی

​​​​​​​​زمانی که در بدن سروتونین کافی وجود ندارد و یا بدن از سروتونین به طور موثر استفاده نمی‌کند، ممکن است فرد، بیشتر مستعد علائم افسردگی و دیگر اختلالات خلقی باشد. در حالی که پایین بودن سطح سروتونین می‌تواند مشکلاتی را ایجاد کند، بالا بودن مقدار سروتونین نیز می‌تواند یک مساله باشد. اگر در مورد علائمی که تجربه می‌کنید نگران هستید، با پزشک مشورت کنید. اگر عامل وضعیت موجود، تنظیم نبودن میزان سروتونین است، راهکارهای درمانی از دارو‌ها تا تغییراتی در سبک زندگی وجود دارند که می‌توانید از آن‌ها کمک بگیرید.

منبع: VeryWellMind، Healthline