لوزالمعده یا پانکراس چیست؟ پانکراس یک عضو غده‌ای است و در شکم قرار گرفته است. پانکراس بخشی از سیستم گوارشی است و انسولین و آنزیم‌ها و هورمون‌های مهم دیگر را تولید می‌کند که به تجزیه غذا کمک می‌کنند. پانکراس یک عملکرد اندوکرینی (درون‌ریز) دارد، چون مستقیما هورمون‌ها و آنزیم‌ها را درون جریان خون می‌ریزد. بع غیر از این، یک عملکرد اگزوکرینی (برون‌ریز) هم دارد و آن‌ها را درون مجراها هم آزاد می‌کند. آنزیم‌ها و یا عصارههای گوارشی، توسط لوزالمعده درون روده کوچک ترشح می‌شوند و آنجا، به تجزیه غذاهایی که معده را ترک کرده‌اند می‌پردازند.
پانکراس هورمون انسولین را هم تولید می‌کند و آن را به درون جریان خون ترشح می‌کند. این هورمون، سطح گلوکز یا قند بدن را تنظیم می‌کند. مشکلات مربوط به کنترل انسولین می‌تواند منجر به دیابت شود. دیگر مشکلات احتمالی که ممن است برای پانکراس به وجود بیاید، پانکراتیت و سرطان لوزالمعده است.
خلاصه‌ای در مورد پانکراس | پانکراس چیست؟
در اینجا چند نکته کلیدی در مورد پانکراس آورده شده است. جزئیات بیشتر نیز در ادامه توضیح داده می‌شود.
- لوزالمعده یک عضو غده‌ای با نقش کلیدی در هضم و کنترل گلوکز است.
- مشکلات مربوط به پانکراس شامل دیابت و سرطان است.
- داشتن یک رژیم غذایی سالم می‌تواند به حفظ پانکراس سالم کمک کند.
ویژگی‌های پانکراس چیست؟
لوزالمعده اندامی به طول ۶ تا ۸ اینچ (۱۵.۲ تا ۲۰.۳ سانتی‌متر) است و به طور افقی در عرض شکم گسترش می‌یابد. بزرگ‌ترین بخش آن در سمت راست شکم قرار می‌گیرد که در آن معده به اولین بخش روده باریک یعنی دوازدهه متصل می‌شود.
در این نقطه، غذای نیمه هضم شده از معده به روده باریک منتقل می‌شود و با ترشحات پانکراس مخلوط می‌شود. بخش باریک پانکراس به سمت چپ شکم در کنار طحال قرار می‌گیرد. یک مجرا نیز طول مسیر لوزالمعده را اداره می‌کند و چندین شاخه کوچک از بافت غده‌ای به آن متصل می‌شوند. انتهای این مجرا به مجرای مشابهی که از کبد می‌آید و صفرا را به دوازدهه می‌رساند، متصل می‌شود.
حدود ۹۵ درصد از لوزالمعده، بافت برون‌ریز است و آنزیم‌های لوزالمعده را برای کمک به هضم غذا تولید می‌کند. لوزالمعده سالم روزانه در حدود ۲.۲ پینت (۱ لیتر) از این آنزیم‌ها می‌سازد. ۵ درصد باقی مانده از بخش‌های پانکراس، شامل صدها هزار سلول درون‌ریز به نام جزایر لانگرهانس است. این خوشه‌های سلولی انگور مانند، هورمون‌های مهمی را تولید می‌کنند که ترشحات لوزالمعده را تنظیم می‌کنند و قند خون را کنترل می‌کنند.
وظایف پانکراس چیست؟
لوزالمعده سالم مواد شیمیایی را برای هضم غذایی‌ای که می‌خوریم تولید می‌کند.
بافت‌های برون‌ریز یک مایع شفاف، آبکی و قلیایی ترشح می‌کنند که شامل چندین آنزیم است. این ترکیبات، مواد غذایی را به مولکول‌های کوچکی تجزیه می‌کنند و روده می‌تواند آن‌ها را جذب کند.
آنزیم‌های تولید شده عبارتند از:
- تریپسین و کیموتریپسین، برای هضم پروتئین‌ها
- آمیلاز برای تجزیه کربوهیدرات‌ها
- لیپاز، برای تجزیه‌ی چربی‌ها به کلسترول و اسیدهای چرب
بخش درون‌ریز یا جزایر لانگرهانس نیز، انسولین و هورمون‌های دیگر را ترشح می‌کنند. وقتی که سطح قند خون بالا می‌رود سلول‌های بتای پانکریتیک، انسولین را آزاد می‌کنند. وظایف آنسولین به شرح زیر است:
- گلوکز را از خون به عضلات و بافت‌های دیگر منتقل می‌کند تا به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرد.
- کبد به جذب گلوکز کمک می‌کند و در صورت نیاز بدن به انرژی در زمان استرس یا ورزش، آن را به صورت گلیکوژن ذخیره می‌کند.
وقتی قند خون کاهش می‌یابد، سلول‌های آلفای لوزالمعده هورمون گلوکاگون را آزاد می‌کنند. گلوکاگون باعث می‌شود که گلیکوژن موجود در کبد به گلوکز تجزیه شود. سپس گلوکز وارد جریان خون می‌شود و سطح قند خون را به حالت نرمال برمی گرداند.
اختلالات و بیماری‌های مربوط به پانکراس چیست؟
مشکلات مربوط به پانکراس می‌تواند تمام بدن را تحت تاثیر قرار دهد. برای مثال، اگر پانکراس به میزان کافی آنزیم‌های گوارشی تولید نکند، غذا به درستی جذب نخواهد شد و می‌تواند منجر به کاهش وزن و اسهال شود. جزایر لانگرهانس مسئول تنظیم کردن گلوکز خون هستند. تولید انسولین بسیار کم، خطر دیابت را افزایش می‌دهد و سطح گلوکز خون افزایش خواهد یافت.
پانکراتیت
پانکراتیت به التهاب حاد یا مزمن پانکراس اشاره می‌کند. این بیماری می‌تواند منجر به دیابت ثانویه شود. التهاب می‌تواند در صورتی رخ دهد که مجرای اصلی پانکراس با سنگ یا تومور کیسه صفرا مسدود شود. عصارههای پانکراتیک، در پانکراس جمع می‌شوند و باعث آسیب به پانکراس می‌شوند. پانکراس ممکن است شروع به هضم خود کند.
پانکراتیت می‌تواند در نتیجه اوریون، سنگ کیسه صفرا، تروما و استفاده از الکل، استروئید و مواد مخدر رخ دهد. هر چند پانکراتیت حاد وضعیتی نادر است اما نیاز فوری به مراقبت پزشکی دارد. علائم این بیماری عبارتند از:
- درد شدید شکمی، حساسیت به درد و تورم
- تهوع و استفراغ
- تب
- درد عضلانی
درمان فوری این بیماری، معمولا با مایعات و مسکن‌ها صورت می‌گیرد. بیماران اغلب میل ندارند که در ابتدا چیزی بخورند، اما اگر پانکراتیت خفیف باشد، نسبتا سریع غذا خوردن را از سر می‌گیرند. اگر عفونت ثانویه رخ داده باشد، ممکن است جراحی لازم باشد. در صورتی که پانکراتیت حاد به طور مکرر اتفاق بیفتد، ممکن است پانکراتیت مزمن ایجاد شود که منجر به آسیب دائمی به پانکراس می‌شود.
رایج‌ترین علت این بیماری، مصرف الکل است و عمدتا مردان میانسال را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. علائم پانکراتیت مزمن عبارتند از:
- درد مداوم در ناحیه فوقانی شکم و کمر
- کاهش وزن
- اسهال
- دیابت
- زردی ملایم
پانکراتیت ارثی نیز می‌تواند رخ دهد. اگر یک مشکل ارثی در پانکراس یا روده وجود داشته باشد. ممکن است یک فرد زیر ۳۰ سال، پانکراتیت حاد را مکررا تجربه کند.این مشکل نهایتا منجر به یک بیماری مزمن می‌شود. پانکراتیت وضعیت پیشرونده است که می‌تواند منجر به آسیب دائمی به بدن شود و ممکن است فرد مورد نظر، درد، اسهال، سوءتغذیه و یا دیابت را تجربه کند. آزمایش ژنتیکی نیز برای بیمارانی که ممکن است در معرض خطر باشند، در دسترس است.
سرطان لوزالمعده
سرطان می‌تواند در پانکراس رشد کند. علت اصلی این سرطان اغلب ناشناخته است اما بیشتر اوقات با سیگار کشیدن و یا نوشیدن مشروبات الکلی زیاد مرتبط است.
عوامل خطر دیگر برای سطان عبارتند از:
- دیابت
- پانکراتیت مزمن
- مشکلات کبد
- عفونت معده
علائم سرطان لوزالمعده عبارتند از:
- درد در قسمت فوقانی شکم که در آن تومور بر روی اعصاب فشار می‌آورد.
- یرقان، زرد شدن پوست و چشم‌ها. همچنین، همانطور که سرطان بر مجرای صفرا و کبد نیز اثر می‌گذارد، رنگ ادرار تیره‌تر می‌شود.
- ضعف و کاهش وزن به حد قابل توحه
- تهوع و استفراغ و کاهش اشتها
- بی‌رنگ شدن یا خاکستری شدن مدفوع و وجود چربی اضافی در آن
ممکن است علائم این سرطان، تا زمانی که سرطان در مراحل پیشرفته قرار بگیرد ظاهر نشوند. تا آن زمان، ممکن است برای درمان موفق خیلی دیر باشد. پیش‌آگهی سرطان پانکراس نیزمعمولا ضعیف است. درمان سطران لوزالمعده، معمولا شامل جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و یا ترکیبی از این موارد است. درمان تسکینی هم بر کاهش درد تمرکز خواهد کرد. سرطان لوزالمعده، چهارمین علت شایع سرطان در مردان ایالات‌متحده آمریکا و پنجمین علت شایع در زنان است. هر ساله بیش از ۳۷۰۰۰ مورد جدید این سرطان تشخیص داده می‌شود.
دیابت
دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است. این بیماری وقتی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی به سلول‌های بتا در پانکراس حمله کند و آن‌ها را از بین ببرد تا دیگر نتوانند انسولین تولید کنند. هرچند هنوز علت دقیق آن ناشناخته باقی مانده است اما ممکن است به دلیل عوامل ژنتیکی و محیطی از جمله ویروس‌ها این اتفاق رخ دهد.
دیابت نوع ۲ نیز زمانی آغاز می‌شود که عضلات ، چربی و سلول‌های کبد قادر به پردازش گلوکز نباشند. پانکراس با تولید انسولین اضافی واکنش به وجود گلوکز می‌دهد اما به مرور زمان نمی‌تواند انسولین کافی تولید کند و در نتیجه، بدن دیگر نمی‌تواند سطح گلوکز خون را کنترل کند.
مشکلات دیگری که ممکن است رخ دهند عبارتند از:
- نارسایی پانکراس برون‌ریز(EPI): پانکراس آنزیم‌های کافی تولید نمی‌کند.
- کیست‌های پانکریتیک: اگر خطر سرطان وجود داشته باشد، می توان با عمل جراحی این کیست‌ها را از بین برد.
- تجمع مایعات پانکراس: این مشکل که به سبب عوامل مختلفی ایجاد می‌شود، می‌تواند باعث درد و تب شود.
- سندروم زولینگر-الیسون: توموری به نام گاسترینوما در لوزالمعده یا دوازدهه رشد می‌کند.
راه سالم نگه داشتن پانکراس چیست؟
پیروی از رژیم غذایی متعادل و اجتناب از سیگار کشیدن و نوشیدن مشروبات، به سالم نگه داشتن پانکراس کمک خواهد کرد. توصیه‌های زیر مربوط به حفظ سلامت پانکراس هستند:
- روزانه بیش از ۲۰ گرم چربی مصرف نکنید.
- از مصرف الکل اجتناب کنید.
- مقدار زیادی آب بنوشید تا آب بدن خود را به میزان کافی حفظ کنید.
با توجه به نتایج یک مطالعه حیوانی که در فوریه ۲۰۱۷ منتشر شد، یک رژیم غذایی ناشتا (fasting diet) می‌تواند پانکراس را تحریک کند تا خود را احیا کند و می‌تواند به افراد مبتلا به دیابت کمک کند.
سخن نهایی
پانکراس یکی از اعضای بدن است که در ناحیه شکمی قرار گرفته است. وظیفه‌ی این عضو تولید موادی است که بر هضم غذا و تنظیم قند خون اثرگذار هستند. اگر پانکراس نتواند کار خود را به خوبی انجام دهد، ممکن ست عارضه‌‌هایی به وجود آیند. این بیماری‌های می‌توانند بیماری‌هایی مانند دیابت نوع یک و دیابت نوع دو، پانکراتیت و سرطان لوزالمعده باشند. برای حفظ سلامت پانکراس می‌توان گام‌هایی مانند داشتن رژیم غذایی مناسب و کاهش وزن و اجتناب از الکل را انجام داد.
منبع: MedicalNewsToday، ClevelandClinic
ممنون از نگارنده محترم اطلاعات خوب و زیادی از این سایت دریافت کردم.