اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک قلب | شرح اعصاب و تعاریف آن‌هازمان مطالعه ۸ دقیقه

سیستم عصبی مرکزی شامل مغز، نخاع و تمام اعصاب درون بدن ما است. سیستم عصبی خودمختار بخشی از سیستم عصبی مرکزی است که وظایف غیر ارادی بدن را تنظیم می‌کند. در سیستم عصبی خودمختار، ما سیستم‌های عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک را داریم که هر دو قسمت‌های یکسان بدن و وظایف کلی یکسان بدن را کنترل می‌کنند اما اثرات متضاد دارند. ​در این مقاله از تریتا، به توضیح اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک و بویژه اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک قلب می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

سیستم عصبی خودمختار چیست؟

سیستم عصبی خودمختار، برخی از فرایندهای خاص بدن مانند گردش خون، گوارش، تنفس، ادرار کردن، ضربان قلب و غیره را کنترل می‌کند. این سیستم به طور مستقل کار می‌کند و برای عملکرد خود نیازی به تلاش آگاهانه فرد ندارد. عملکرد اصلی سیستم عصبی خودمختار هموستاز است. علاوه بر پایدار نگه داشتن محیط داخلی بدن، در کنترل و حفظ فرآیندهای که زندگی را ممکن می‌کنند زیر نیز دخیل است. فرآیندهایی مانند:

• هضم
• متابولیسم
• دفع ادرار
• خروج مدفوع
• تنظیم فشار خون
• پاسخ جنسی
• تنظیم دمای بدن
• تنظیم ربان قلب
• تنظیم نرخ تنفس
• تتنظیم عادل سیال

دو نوع سیستم عصبی خودکار وجود دارد:

• ۱. سیستم عصبی خود مختار سمپاتیک
• ۲. سیستم عصبی خود مختار پاراسمپاتیک

تفاوت سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک چیست؟

سیستم عصبی سمپاتیک: پاسخ به ستیز و گریز

واکنش ستیز و گریز عموما شناخته شده‌ است اما آنچه کم‌تر شناخته شده‌ است، این است که این واکنش به محرک‌های خارجی کاملا براساس سیستم عصبی سمپاتیک است. هنگامی که ما با یک تهدید احساس شده از هر نوع مواجه می‌شویم، چه فیزیکی و چه احساسی، سیستم عصبی سمپاتیک ما وارد عمل می‌شود و پاسخ‌های خودکار و غیر ارادی مانند افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، آگاهی بالا، افزایش تعداد تنفس و تعریق بیشتر را به همراه می‌آورد. سیستم عصبی سمپاتیک همچنین بسیاری از پاسخ‌های پاراسمپاتیک را خاموش می‌کند تا از انرژی بیشتری برای ستیز یا گریز استفاده کند. ​

سیستم عصبی پاراسمپاتیک: استراحت و هضم

سیستم عصبی پاراسمپاتیک بر عملکرد همان عضو بدن، همانند سیستم عصبی سمپاتیک اما به شیوه‌ای کاملا متفاوت تاثیر می‌گذارد. این روش برای آرام کردن برخی از پاسخ‌ها کار می‌کند و حالت آرامش را برای بدن به ارمغان می‌آورد و به آن اجازه می‌دهد تا استراحت کرده و خود را ترمیم کند. وظیفه اصلی سیستم عصبی پاراسمپاتیک حفظ سلامتی در طولانی‌مدت و حفظ تعادل در تمام وظایف بدن است. پاسخ‌های پاراسمپاتیک شامل افزایش آنزیم‌های گوارشی، کاهش ضربان قلب، تنگی لوله‌های تنفسی در ریه‌ها و آرام‌تر کردن ماهیچه‌ها است.

هم سیستم عصبی سمپاتیک و هم سیستم عصبی پاراسمپاتیک برای سلامتی و بقای ما حیاتی هستند. با این حال، برای اینکه بدن ما با سلامت مطلوب و عملکرد مناسب تا آنجا که ممکن است زندگی کند، باید تعادلی بین این دو وجود داشته باشد. اگر ارتباط اشتباهی بین مغز و محرک‌هایی که پاسخ‌های سمپاتیک را افزایش می‌دهند وجود داشته باشد، بدن  بیش از حد و برای مدت طولانی در حالت ستیز و گریز کار خواهد کرد و این می‌تواند عواقب منفی بر روی سلامتی کلی بدن داشته باشد. آنچه ما نیاز داریم، تعادل در عملکرد سیستم عصبی خودمختار است و این زمانی اتفاق می‌افتد که نخاع و اعصاب به درستی کار می‌کنند.​

شرح کامل‌تری از تفاوت‌ها در جدول زیر آمده است:

هورمون‌های آزاد شده توسط سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک چه هستند؟ ​

سیستم عصبی سمپاتیک، هورمون‌های اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین را آزاد می‌کند که ضربان قلب را سرعت می‌بخشد. سیستم عصبی پاراسمپاتیک استیل کولین را آزاد می‌کند، هورمونی که ضربان قلب را کاهش می‌دهد. ​

سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک از چه چیزی تشکیل شده‌است؟ ​

سیستم عصبی پاراسمپاتیک از اعصاب جمجمه و نخاع تشکیل شده‌ است. سیستم عصبی سمپاتیک شامل جسم سلولی است که درون ستون خاکستری نخاع قرار گرفته‌ است.

سیستم پاراسمپاتیک و قلب

تعدادی گیرنده‌های ویژه برای سیستم پاراسمپاتیک در قلب وجود دارد که گیرنده‌های موسکارینی (muscarinic) نامیده می‌شوند. این گیرنده‌ها فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک را مهار می‌کنند. این به این معنی است که آن‌ها مسئول کمک به فرد برای حفظ ضربان قلب نرمال در حال استراحت هستند. برای بیشتر افراد ضربان قلب استراحت بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربان در دقیقه است. ​

از سوی دیگر، سیستم عصبی سمپاتیک، ضربان قلب را افزایش می‌دهد. ضربان قلب سریع‌تر، (‏معمولا) ‏خون غنی از اکسیژن بیشتری را به مغز و ریه‌ها پمپ می‌کند. ​این اتفاق می‌تواند به شما انرژی لازم را بدهد تا از خطر فرار کنید و یا شما را نسبت به وضعیت‌های خطرناک حساس‌تر کند. ​براساس مقاله‌ای که در مجله Circulation از سوی انجمن قلب آمریکا منتشر شده‌ است، ضربان قلب در حال استراحت فرد می‌تواند شاخصی از میزان خوب کار کردن سیستم پراسمپاتیک فرد، به ویژه عصب واگ باشد. معمولا این حالت تنها زمانی اتفاق می‌افتد که فرد داروهایی که بر ضربان قلب تاثیر می‌گذارند را مصرف نکند، مانند بتا بلوکرها و یا دچار بیماری‌هایی نباشد که بر قلب تاثیر می‌گذارند. ​برای مثال، نارسایی قلبی پاسخ سیستم عصبی پاراسمپاتیک را کاهش می‌دهد و می‌تواند باعث افزایش ضربان قلب شود. این افزایش ضربان، راهکار بدن برای افزایش مقدار خونی است که به سراسر بدن پمپ می‌کند.

بررسی اعصاب قلب

قلب توسط فیبرهای سمپاتیک و پاراسمپاتیک از شاخه اتونومیک سیستم عصبی محیطی، عصب‌رسانی می‌شود. ​شبکه اعصابی که قلب را عصب‌دهی می‌کنند، شبکه قلبی (Cardiac Plexus) نامیده می‌شود. این شبکه از اعصاب واگ راست و چپ و همچنین از شاخه سمپاتیک کمک می‌گیرد. این اعصاب، مسئول تاثیر گذاری بر ضربان قلب، خروجی قلب و نیروهای انقباضی قلب هستند.

شبکه قلبی

شبکه قلبی شبکه‌ای از اعصاب، متشکل از هر دو اعصاب سیستم‌های سمپاتیک و پاراسمپاتیک است و به دو بخش تقسیم می‌شود. بخش سطحی، زیر قوس آئورت و بین قوس و تنه ریوی واقع شده‌ است. بخش عمقی نیز، بین قوس آئورت و انشعاب نای قرار گرفته‌ است. فیبرهای ترکیبی کوچکی (‏حاوی هر دو الیاف سمپاتیک و پاراسمپاتیک)‏ از شبکه قلبی منشعب می‌شوند قسمت‌هایی از قلب را عصب‌رسانی می‌کنند که عبارتند از:

• سیستم هدایت الکتریکی قلب
• عروق کرونری
• ماهیچه‌های بطنی و دهلیزی

عصب‌دهی پاراسمپاتیک

بخش‌های پاراسمپاتیک شبکه قلبی تنها از عصب واگ کمک می‌گیرند. فیبرهای پیش‌گانگلیونی (preganglionic fibres) که از اعصاب واگ راست و چپ منشعب می‌شوند به قلب می‌رسند و از طریق سیناپس با گانگلیون‌های داخل این شبکه و دیواره‌ای دهلیز وارد شبکه قلبی می‌شوند. ​عصب‌دهی پاراسمپاتیک مسئول موارد زیر است:

• کاهش ضربان قلب
• کاهش نیروی انقباضی قلب
• انقباض عروق کرونری

عصب‌دهی سمپاتیک

بخش سمپاتیک شبکه قلبی از الیافی از تنه سمپاتیک تشکیل شده‌ است که از بخش‌های بالایی نخاع قفسه‌ سینه نشات می‌گیرد. فیبرهای تنه سمپاتیک از طریق اعصاب قلبی به شبکه قلبی می‌رسند. الیاف پیش‌گانگلیونی از قسمت بالایی نخاع در ناحیه قفسه‌ سینه منشعب می‌شوند و در گانگلیون‌های گردنی و بالایی قفسه‌سینه به هم متصل می‌شوند. فیبرهای پساگانگلیونی نیز از گانگلیون به شبکه قلبی امتداد می‌یابند.

اعصاب سمپاتیک مسئول موارد زیر هستند:

• افزایش ضربان قلب
• افزایش نیروی انقباضی عضله قلبی
• واکنش ستیز و گریز که باعث می‌شود قلب ما سریع‌تر بتپد.

الیاف عصبی آوران قلب

الیاف آوران (حسی) نیز بخشی از شبکه قلب را تشکیل می‌دهند. آن‌ها از طریق شاخه‌های قلبی سمپاتیک و اعصاب قلبی از اعصاب واگ راست و چپ به سیستم عصبی مرکزی باز می‌گردند. شاخه‌هایی که از اعصاب قلبی واگ عبور می‌کنند به عصب واگ مربوطه باز می‌گردند. این نورون‌ها، بازخوردهایی در مورد فشار خون و وضعیت شیمیایی آن را فراهم می‌کنند.

در شاخه سمپاتیک، آورانهای احشایی به گانگلیون‌های بالایی قفسه‌سینه و پایینی گردن باز می‌گردند. فیبرهای وارد شده به منطقه گردنی بالایی به طور معمول به سمت بخش‌های بالایی قفسه‌سینه تنه سمپاتیک هدایت می‌شوند، که در آن آن‌ها دوباره وارد مناطق بالایی قفسه‌سینه نخاع قفسه‌سینه می‌شوند و به آوررنده‌ها از گانگلیون‌های قفسه‌سینه متصل می‌شوند. آوران‌های سمپاتیک احساس درد را از قلب منتقل می‌کنند.

آسیب به اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک قلب چه مشکلاتی به وجود می‌آورد؟

وارد شدن آسیب به شبکه قلبی یا هر یک از عوامل که به شبکه قلبی کمک می‌کنند، می‌تواند در عملکرد صحیح قلب اختلال ایجاد کند. آسیب به اعصاب واگ که عصب‌رسانی پاراسمپاتیک قلب را انجام می‌دهند، توانایی کاهش ضربان قلب را تضعیف می‌کند و منجر به تاکیکاردی (tachycardia) می‌شود. به طور مشابه، آسیب به فیبرهای سمپاتیک که به شبکه قلبی کمک می‌کنند، می‌تواند توانایی افزایش ضربان قلب را تضعیف کند و باعث برادیکاردی (bradycardia) شود.

نتیجه‌گیری

سیستم عصبی خودمختار شامل دو بخش سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک است. سیستم عصبی سمپاتیک واکنش ستیز و گریز را در طی قرار گرفتن در معرض یک تهدید و یا خطر احساس شده فعال می‌کند و سیستم عصبی پاراسمپاتیک بدن را به حالت آرامش باز می‌گرداند.

منابع: ​BYJUS، EFCHealth، Healthline، Kenhub