اندوسکوپی روشی است که به پزشکان این امکان را می‌دهد تا اندام‌های داخلی بدن را به وسیله وارد کردن ابزار پزشکی که از طریق یک سوراخ طبیعی در بدن و یا از طریق برش کوچک به آن وارد می‌شود، بررسی کنند. ابزار مورد استفاده این کار اندوسکوپ است که یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر به همراه یک دوربین کوچک، چراغ و گاهی اوقات یک ابزار جراحی متصل به آن است. در اندوسکوپی، دوربین تصویری را که ضبط می‌کند به یک صفحه نمایش در اتاق معاینه منتقل می‌کند، و به پزشک، نگاهی دست اول نسبت به آنچه که در داخل بدن اتفاق می‌افتد می‌دهد. در این مقاله از تریتا، توضیح داده می‌شود که اندوسکوپی چیست و چگونه انجام می‌شود. همچنین در مورد انواع اندوسکوپی و خطرات آن نیز بحث می‌شود. با ما همراه باشید.
اندوسکوپی چیست ؟ | تعریف اندوسکوپی
انواع مختلفی از اندوسکوپی برای ارزیابی وضعیت مفاصل، سینه، شکم و روده بزرگ استفاده می‌شود. این روش معمولا برای کمک به تشخیص و برنامه‌ریزی برای درمان به کار می‌رود.
اندوسکوپی می‌تواند به عنوان یک ابزار مداخله مورد استفاده قرار گیرد. در این موارد، ابزارهایی را می‌توان به اندوسکوپ متصل کرد تا نمونه‌های بافتی را بردارد، تومورهای کوچک را از بین ببرد و بقایای آن را جمع‌آوری کند، خونریزی داخلی را متوقف کند و یا نواحی تنگ شده را گسترش دهد.
از آنجا که روش‌های اندوسکوپی معمولا شامل جراحی گسترده نیستند، و اغلب می‌توانند به سرعت و بدون بی‌هوشی عمومی انجام شوند، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که آن‌ها نسبت به روش‌های جراحی سنتی ریسک کمتری دارند. در واقع، آن‌ها به قدری مرسوم شده‌اند که تخمین زده می‌شود هر ساله ده‌ها میلیون اندوسکوپی انجام می‌شود.
چرا به اندوسکوپی نیاز است؟
اندوسکوپی به پزشک اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به ایجاد زخم بزرگ، یک عضو را به صورت بصری معاینه کند. یک صفحه نمایش در اتاق عمل به پزشک امکان می دهد دقیقا آنچه را که آندوسکوپ مشاهده می‌کند، ببیند.
اندوسکوپی معمولا برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- کمک به پزشک برای یافتن علت ایجاد علت غیر معمول بیمار
- نمونه‌گیری از قسمتی از بافت مورد نظر برای بررسی در آزمایشگاه که به آن نمونه‌گیری اندوسکوپیک گفته می‌شود.
- کمک به پزشک برای مشاهده درون بدن در یک روش جراحی، مانند ترمیم زخم معده، یا برداشتن سنگ کیسه صفرا یا تومور.
در صورت داشتن علائم یکی از شرایط زیر، پزشک ممکن است آندوسکوپی را تجویز کند:
بیماری های التهابی روده (IBD)، مانند کولیت اولسراتیو (UC) و بیماری کرون
- زخم معده
- یبوست مزمن
- پانکراتیت
- سنگ کیسه صفرا
- خونریزی غیر قابل توضیح در دستگاه گوارش
- تومورها
- عفونت‌ها
- انسداد مری
- بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD)
- فتق هیاتال
- خونریزی غیر معمول واژینال
- وجود خون در ادرار
- سایر مشکلات دستگاه گوارش
معمولا پیش از تجویز اندوسکوپی، پزشک علائم بیمار را بررسی می‌کند، معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و آزمایش‌های خون را تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا درک دقیق‌تری از علت احتمالی علائم بیمار به دست آورد. این آزمایشات می‌تواند به پزشکان کمک کند تا تشخیص دهند که آیا مشکلات بدون آندوسکوپی یا جراحی قابل درمان هستند یا خیر.
انواع اندوسکوپی چیست ؟
برخی از اندوسکوپی‌هایی که بیشتر انجام می‌شوند، اندوسکوپی فوقانی دستگاه گوارش (GI) برای مسائل مربوط به معده و کولونوسکوپی برای غربالگری سرطان روده بزرگ هستند که توسط متخصص گوارش انجام می‌شود، زیرا تخصص آن‌ها با سیستم گوارشی است.
در طی انجام اندوسکوپی فوقانی، پزشک می‌تواند برای ارزیابی نشانه‌هایی مانند درد بالای شکم، یافتن منشا خونریزی داخلی مشکوک و یا جستجوی تومور به بررسی مری، معده و بخش اولیه روده کوچک بپردازد. شاید برای این نوع اندوسکوپی، اندوسکوپ معمولا از طریق دهان به داخل شکم وادر می‌شود.
کولونوسکوپی نیز معمولا برای شناسایی و پایش هر گونه تغییر و یا ناهنجاری در روده بزرگ (کولون) به کار می‌رود. در این مورد، اندوسکوپ از طریق مقعد وارد بدن می‌شود. کولونوسکوپی‌ها معمولا به عنوان یک ابزار غربالگری توصیه شده برای افراد در گروه‌های سنی بالاتر و یا با عوامل خطر مشخص برای سرطان روده بزرگ به کار می‌روند.
برخی از انواع دیگر اندوسکوپی عبارتند از:
- آرتروسکوپی: این روش برای تشخیص و درمان بیماری‌های خاص مفصلی مانند انواع مختلف ورم مفاصل یا مشکلات درد زانو یا مچ دست استفاده می‌شود. اندوسکوپ از طریق یک برش کوچک که در پوست ایجاد می‌کند، وارد بدن می‌شود و به پزشک اجازه می‌دهد تا مستقیما به مفصل مورد نظر دسترسی داشته باشد.
- برونکوسکوپی: این روش ممکن است برای تشخیص (و گاهی درمان) بیماری‌های ریوی استفاده شود. در این روش، اندوسکوپ از طریق دهان به داخل مجاری هوایی ریه‌ها وارد می‌شود.
- سیستوسکوپی: این روش برای شناسایی هر گونه ناهنجاری، خونریزی و یا انسداد در مثانه استفاده می‌شود. در این روش، پزشک اندوسکوپ را از طریق مجرای ادرار، به درون بدن وارد خواهد کرد.
در صورت نیاز به بررسی، تایید یا درمان یک بیماری مشکوک در یک مکان خاص، پزشک تصمیم می گیرد که کدام نوع آندوسکوپی برای بیمار گزینه مناسبی است. برای مثال، اگر بیمار علائم غیرقابل‌توجیهی مانند درد شکم، استفراغ، یا مشکل تنفس و یا بلع را تجربه می‌کند، ممکن است پزشک وی تصمیم بگیرد که از اندوسکوپی برای تشخیص به ریشه این مشکلات استفاده کند.
به همین ترتیب، اگر نگرانی‌هایی وجود داشته باشد که ممکن است فرد بیماری‌هایی مانند سرطان داشته باشد، پزشک می‌تواند از اندوسکوپی برای نمونه‌برداری استفاده کند. علاوه بر این موارد، آندوسکوپی می‌تواند به طور مستقیم با از بین بردن پولیپ یا رفع مشکل مفصل، بیماری مربوط به آن‌ها را درمان کند.
فرایند انجام اندوسکوپی چیست؟
بعد از اینکه توسط پزشک تشخیص داده شود که بیمار به انجام اندوسکوپی نیاز دارد، روش دقیق انجام آن براساس نوع اندوسکوپی تا حد اندکی متفاوت خواهد بود. با این حال به طور معمول، می‌توان انتظار داشت که فرایند تقریبا یکسانی در انواع اندوسکوپی وجود داشته باشد.
اندوسکوپی در یک مطب ارائه‌دهنده خدمات درمانی، یک مرکز پزشکی سرپایی، یا گاهی در بیمارستان انجام می‌شود. به احتمال زیاد، محل انجام اندوسکوپی، با توجه وجود یا عدم وجود بیماری‌های زمینه‌ای در بیمار، توسط پزشک مشخص خواهد شد.
در راستای آماده شدن برای اندوسکوپی، دستورالعمل‌های دقیقی از سوی پزشک به بیمار ابلاغ می‌شود. به اغلب بیماران توصیه می‌شود که ۱۲ ساعت قبل از انجام اندوسکوپی از خوردن و نوشیدن خودداری کنند. علت چنین توصیه‌ای این است که غذا یا مایعات موجود در بدن می‌توانند در نحوه دید دستگاه اندوسکوپ تداخل ایجاد کنند.
اگر برای انجام اندوسکوپی آماده می‌شوید، حتما از پزشک خود در مورد چگونگی مصرف داروهای ضروری روزانه خود سوال کنید. زیرا ممکن است برخی از این داروها با داروهای مورد استفاده در طول اندوسکوپی تداخل داشته باشند یا بهبودی را پس از آن را به تاخیر بیندازند. 
اگر قرار است کولونوسکوپی انجام دهید، می‌توان انتظار داشت که یک داروی ضدیبوست قوی برای شما تجویز شود. این دارو می‌تواند روده‌ها را کاملا پاک و تمیز کند تا پزشک بتواند دید مناسبی از روده‌ها داشته باشد.
نحوه انجام اندوسکوپی
بعد از رسیدن به محل انجام اندوسکوپی، به بیمار داروهای آرام‌بخش داده خواهد شد. این داروها به وی کمک خواهد کرد در طی انجام اندوسکوپی احساس آرامش و خواب‌آلودگی داشته باشد. به همین دلیل، باید فردی همراه بیمار باشد پس از انجان اندوسکوپی وی را به خانه برساند.
اندوسکوپی به خودی خود می‌تواند ۱۵ تا ۲۰ دقیقه برای برخی از انواع اندوسکوپی طول بکشد. وقتی کار تمام شود، ممکن است بیمار تا چندین ساعت احساس خواب‌آلودگی داشته باشد (به سبب داروهای مسکن) و باید کمی استراحت کند تا اثرات این داروها از بین برود.
بهبودی کامل به نوع اندوسکوپی بستگی دارد اما نباید بیش از چند روز طول بکشد. نتایج اندوسکوپی نیز معمولا ظرف چند روز حاضر می‌شود.
آخرین تکنیک‌ها در تکنولوژی آندوسکوپی چیست
مانند بسیاری از فناوری‌ها، لندوسکوپی نیز به طور مداوم در حال پیشرفت است. نسل‌های جدیدتر اندوسکوپ‌ها از تصویربرداری با وضوح بالا برای ایجاد تصاویر با جزئیات بسیار خوب استفاده می‌کنند. تکنیک‌های نوآورانه اندوسکوپی را با فناوری تصویربرداری یا روش‌های جراحی ترکیب می‌کنند. در ادامه چند نمونه از آخرین فناوری های ندوسکوپی آورده شده است.
- اندوسکوپی کپسولی (Capsule endoscopy): روشی انقلابی به نام ندوسکوپی کپسولی می‌تواند زمانی مورد استفاده قرار گیرد که سایر آزمایشات نتیجه قطعی نداشته باشند. در حین اندوسکوپی کپسولی، یک قرص کوچک توسط بیمار بلعیده می‌شود که یک دوربین کوچک داخل آن قرار دارد. کپسول بدون هیچ ناراحتی از دستگاه گوارش عبور می کند و هنگام حرکت خود هزاران تصویر را از روده ثبت می‌کند.
- کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی Endoscopic retrograde cholangiopancreatography): این روش که به طور مخفف ERCP نیز گفته می‌شود، اشعه ایکس را با آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی برای تشخیص یا درمان مشکلات مجاری صفراوی و پانکراس ترکیب می‌کند.
- کروموندوسکوپی: کروموندوسکوپی تکنیکی است که در آن از یک لکه یا رنگ تخصصی روی پوشش روده در طی یک روش آندوسکوپی استفاده می‌شود. این رنگ به پزشک کمک می‌کند تا در صورت وجود جسم غیر طبیعی در پوشش روده، بهتر آن را تجسم کند.
- سونوگرافی آندوسکوپی (EUS): EUS از سونوگرافی همراه با آندوسکوپی استفاده می‌کند. این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا اندام‌ها و سایر ساختارهایی را که معمولا در طول یک اندوسکوپی معمولی قابل مشاهده نیستند، مشاهده کند. سپس یک سوزن نازک را می‌توان در اندام یا ساختار قرار داد تا مقداری از بافت را برای مشاهده زیر میکروسکوپ نمونه‌گیری کند. این روش آسپیراسیون با سوزن ظریف نامیده می‌شود.
- رزکسیون آندوسکوپی مخاط (EMR): EMR تکنیکی است که برای کمک به پزشکان برای برداشتن بافت سرطانی موجود در دستگاه گوارش استفاده می‌شود. در EMR، یک سوزن از داخل آندوسکوپ عبور داده می‌شود تا مایعی را در زیر بافت غیر طبیعی تزریق کند. این کار به جداسازی بافت سرطانی از لایه‌های دیگر کمک می‌کند تا بتوان آن را راحت‌تر برداشت.
- تصویربرداری باند باریک (NBI): NBI از یک فیلتر ویژه برای کمک به ایجاد کنتراست بیشتر بین عروق و مخاط استفاده می‌کند. مخاط پوشش داخلی دستگاه گوارش است.
خطرات اندوسکوپی چیست
به طور کلی اغلب روش‌های اندوسکوپی هستند و به ندرت عوارض جدی دارند، با این حال، این نکته را هم باید ذکر کرد که هر روش پزشکی، خطر عفونت ناشی از حضور در محیط پزشکی یا چیزی که در طول و یا بعد از عمل اتفاق می‌افتد را به همراه دارد.
به طور معمول، عوارض اغلب اندوسکوپی‌ها ملایم هستند. در هر صورت، هرگونه عارضه کوچکی در طول اندوسکوپی یا ظرف چند روز پس از آن مشاهده می‌شود، می‌تواند توسط تیم درمانی به سرعت رفع شود.
وقوع عوارض جدی اندوسکوپی، شیوع کمتری دارد. این عوارض می‌تواند شامل پارگی پوشش داخلی روده، ایجاد خونریزی یا سوراخ شدن روده باشند. هر موقع که داروی بی‌هوشی استفاده شده باشد، احتمال بروز خطر یا عوارض جانبی وجود دارد. برای اطمینان بیشتر قبل از انجام اندوسکوپی، حتما سابقه پزشکی و هرگونه نگرانی خاص خود را با پزشک در میان بگذارید.
اگر بعد از اندوسکوپی ناراحتی مداوم دارید و یا درد شما بدتر می‌شود، می‌توانید به پزشک مراجعه کنید. اگر عوارض غیر معمول و یا شدیدی مثل درد، خونریزی و یا استفراغ خون دارید، از اورژانس کمک بخواهید.
بعد از آندوسکوپی چه اتفاقی می‌افتد؟
روش انجام اکثر آندوسکوپی‌ها روش‌های سرپایی است. یعنی می‌توانید همان روز، پس از انجام آن‌ها به خانه بروید. پس از اتمام اندوسکوپی، پزشک زخم‌های ایجاد شده را با بخیه می‌بندد و بلافاصله آن‌ها را به درستی پانسمان می‌کند. سپس توصیه‌هایی را در مورد نحوه مراقبت از این زخم‌ها به بیمار ارائه می‌کند.
پس از آن، احتمالا بیمار باید یک تا دو ساعت در بیمارستان منتظر بماند تا اثرات داروی آرام بخش از بین برود و سپس یکی از دوستان یا اعضای خانواده بیمار، وی را به خانه می‌برد. هنگامی که بیمار به خانه می‌رسد، باید برنامه‌ریزی کند که بقیه روز را به استراحت بپردازد.
برخی از روش‌های اندوسکوپی ممکن است تا حدی باعث آزردگی بیمار شوند. از این رو ممکن است بیمار به مدتی زمان نیاز داشته باشد تا بتواند کارهای روزانه خود را انجام دهد. به عنوان مثال، پس از آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی، ممکن است گلودرد داشته باشد و برای چند روز نیاز به خوردن غذاهای نرم داشته باشد. ممکن است پس از سیستوسکوپی برای معاینه مثانه، خون در ادرار بیمار وجود داشته باشد. چنین چیزی باید ظرف ۲۴ ساعت از بین برود، اما در صورت تداوم باید با پزشک تماس برقرار شود.
اگر پزشک به رشد سرطان مشکوک باشد، در طی انجام آندوسکوپی از بافت مورد نظر خود نمونه‌برداری نیز خواهد کرد که حصول نتایج آن، چند روز طول می‌کشد. در نهایت پس از تکمیل مراحل آزمایش نمونه‌برداری، نتایج آن با بیمار در میان گذاشته می‌شود.
منبع: VeryWellHealth، Healthline
