دیالیز چیست؟ | هر آنچه که باید در مورد دیالیز بدانیدزمان مطالعه ۸ دقیقه

دیالیز چیست؟ افراد دارای کلیه‌های معیوب و یا آسیب‌دیده ممکن است در دفع زباله‌ها و آب نامطلوب از خون مشکل داشته باشند. دیالیز یک روش مصنوعی برای انجام این فرآیند است. ​دیالیز جایگزین کار طبیعی کلیه‌ها می‌شود، بنابراین به عنوان درمان جایگزینی کلیه (‏RRT یا renal replacement therapy) ‏نیز شناخته می‌شود. ​

کلیه‌های سالم سطح آب و مواد معدنی بدن را تنظیم می‌کنند و مواد زائد را از آن دفع می‌کنند. همچنین کلیه‌ها محصولات ویژه‌ای ترشح می‌کنند که در متابولیسم نقشی مهم دارند اما دیالیز نمی‌تواند این کار را انجام دهد. ​فردی که ۸۵ تا ۹۰ درصد عملکرد کلیه خود را از دست داده‌است، احتمالا کاندید دیالیز خواهد بود. گمان می‌رود حدود ۱۴ درصد از جمعیت ایالات‌ متحده مبتلا به بیماری مزمن کلیه (‏CKD یا Chronic Kidney Disease)‏ باشند. ​

دیالیز چیست؟

​​​​​​​​کلیه‌های یک فرد سالم هر روز حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ کوارت خون را فیلتر می‌کنند. اگر کلیه‌ها به درستی کار نکنند، ضایعات در خون ایجاد می‌شوند. در نهایت، این اتفاق می‌تواند منجر به کما و مرگ شود. ​علت مشکلات کلیه ممکن است یک بیماری مزمن، طولانی‌مدت، و یا یک مشکل حاد، مانند جراحت و یا بیماری کوتاه‌ مدت باشد که بر کلیه‌ها تاثیر می‌گذارد. ​ دیالیز از رسیدن محصولات زائد خون به سطوح خطرناک جلوگیری می‌کند. همچنین می‌تواند سموم و یا داروها را در شرایط اضطراری از خون حذف کند. ​

انواع دیالیز چیست؟

​​​​​​​​انواع مختلفی از دیالیز وجود دارد. سه رویکرد اصلی عبارتند از:

• ​​​​​​​​همودیالیز موقت (‏IHD)‏
• دیالیز صفاقی (‏PD)‏
• درمان‌های مداوم جایگزینی کلیه (‏CRRT)‏​

انتخاب رویکرد به عواملی مانند وضعیت بیمار، در دسترس بودن و هزینه بستگی دارد.

همودیالیز موقت چیست؟

در همودیالیز، خون در خارج از بدن جریان پیدا می‌کند و از درون یک ماشین با فیلترهای ویژه عبور می‌کند. ​خون از طریق یک لوله انعطاف‌پذیر به نام کاتتر از بدن بیمار خارج می‌شود. این لوله در رگ قرار داده می‌شود. ​همانند کلیه‌ها، فیلترها محصولات زائد را از خون حذف می‌کنند. سپس خون فیلتر شده از طریق کاتتر دیگری به بدن بیمار باز می‌گردد. این سیستم مثل یک کلیه مصنوعی عمل می‌کند. ​افرادی که می‌خواهند همودیالیز انجام دهند، به یک عمل جراحی برای بزرگ‌تر کردن یک رگ خونی نیاز دارند که معمولا در دست است. بزرگ کردن رگ، قرار دادن کاتترها را ممکن می‌سازد. ​

همودیالیز معمولا سه بار در هفته، به مدت ۳ تا ۴ ساعت در روز، بسته به اینکه کلیه‌ها چقدر خوب کار می‌کنند و وزن مایعاتی که بین درمان‌ها جمع‌آوری شده است، انجام می‌شود. ​همودیالیز می‌تواند در یک مرکز دیالیز ویژه در یک بیمارستان و یا در خانه انجام شود. افرادی که در منزل دیالیز می‌کنند و یا افرادی که مراقب آن‌ها هستند باید دقیقا بدانند که چه باید بکنند. اگر فرد از انجام دیالیز در منزل احساس اطمینان نمی‌کند، باید در جلسات دیالیز بیمارستان شرکت کند. ​

همودیالیز خانگی برای افرادی مناسب است که:

• در حین دیالیز وضعیت پایداری دارند.
• بیماری دیگری که همودیالیز خانگی را ناامن کند، نداشته باشند.
• دارای رگ های خونی مناسب برای قرار دادن کاتترها باشند.
• مراقبی داشته باشند که مایل است در زمینه همودیالیز به او کمک کند.

محیط منزل نیز باید برای گرفتن تجهیزات همودیالیز مناسب باشد.

دیالیز صفاقی‎ چیست؟

در حالی که همودیالیز با تصفیه خون، ناخالصی‌ها را از بین می‌برد، دیالیز صفاقی از طریق انتشار عمل می‌کند. ​در دیالیز صفاقی، محلول دیالیز استریل، غنی از مواد معدنی و گلوکز، از طریق یک لوله به داخل حفره صفاقی، حفره شکمی دیالیز صفاقی که روده را احاطه کرده‌ است، می‌رود و دارای یک غشای نیمه تراوا، یعنی غشای صفاقی است.

دیالیز صفاقی از توانایی تصفیه طبیعی صفاق، پوشش داخلی شکم، برای تصفیه مواد زائد از خون استفاده می‌کند. ​مایع دیالیز برای مدتی در حفره صفاقی باقی می‌ماند تا بتواند مواد زائد را جذب کند. سپس از طریق یک لوله این مواد تخلیه می‌شوند و دور ریخته می‌شوند. ​این تبادل، یا چرخه، به طور معمول چندین بار در طول روز تکرار می‌شود و می‌تواند یک شبه با یک سیستم خودکار انجام شود. ​

حذف آب ناخواسته، یا اولترافیلتراسیون، از طریق اسمز رخ می‌دهد. محلول دیالیز غلظت بالایی از گلوکز دارد و این امر باعث فشار اسمزی می‌شود. فشار باعث می‌شود که مایع از خون به مایع دیالیز منتقل شود. در نتیجه، سیال بیشتری نسبت به آنچه که وجود داشته است، تخلیه می‌شود. ​

دیالیز صفاقی کارایی کمتری نسبت به همودیالیز دارد. مدت‌ زمان بیشتری طول می‌کشد و مقدار یکسانی از کل محصول زائد، نمک و آب را همانند همودیالیز حذف می‌کند. ​با این حال، دیالیز صفاقی به بیماران آزادی و استقلال بیشتری می‌دهد چون این کار می‌تواند در خانه انجام شود و نیاز نیست که بیمار هر هفته چندین بار به کلینیک برود. این روش، می‌تواند هنگام سفر با حداقل تجهیزات تخصصی نیز انجام شود. ​

قبل از شروع دیالیز صفاقی، بیمار به یک روش جراحی کوچک برای قرار دادن کاتتر در شکم نیاز دارد. این کاتتر بسته نگه‌ داشته می‌شود؛ به جز زمانی که برای دیالیز از آن استفاده می‌شود. ​

دو نوع اصلی دیالیز صفاقی وجود دارد:

• ​​​​​​​​دیالیز صفاقی سرپایی مداوم (‏CAPD)‏ به هیچ دستگاهی نیاز ندارد و بیمار یا یک مراقب می‌تواند این کار را انجام دهد. ​مایع دیالیز تا ۸ ساعت در شکم باقی می‌ماند و سپس بلافاصله با یک محلول تازه جایگزین می‌شود. این اتفاق هر روز، چهار یا پنج بار رخ می‌دهد.
• دیالیز صفاقی دوره‌ای مداوم (‏CCPD)‏ یا دیالیز صفاقی خودکار از یک دستگاه برای تبادل مایعات استفاده می‌کند. این کار معمولا هر شب انجام می‌شود؛ در حالی که بیمار می‌خوابد. ​

هر جلسه از این رویکرد  ۱۰ تا ۱۲ ساعت طول می‌کشد. پس از سپری کردن شب متصل به دستگاه، بیشتر افراد مایعات داخل شکم خود را در طول روز نگه می‌دارند. برخی از بیماران ممکن است در طول روز به مبادله دیگری نیاز داشته باشند. ​

دیالیز صفاقی یک انتخاب مناسب برای بیمارانی است که همودیالیز را بیش از حد خسته‌کننده می‌دانند. مانند افراد مسن، نوزادان و کودکان. این کار می‌تواند به هنگام سفر انجام شود، بنابراین برای کسانی که کار می‌کنند و یا به مدرسه می‌روند راحت‌تر است.

درمان جایگزینی مداوم کلیه

دیالیز می‌تواند متناوب یا پیوسته باشد. ​در حالی که یک جلسه دیالیز متناوب تا ۶ ساعت طول می‌کشد، درمان‌های جایگزینی کلیه مداوم (‏CRRT)‏ برای استفاده ۲۴ ساعته در یک بخش مراقبت‌های ویژه (‏ICU) ‏طراحی شده‌اند. ​

انواع مختلفی از CRRT وجود دارد. این فرآیند می‌تواند شامل تصفیه یا انتشار باشد. این روش بهتر از دیالیز متناوب تحمل می‌شود چون حذف حل شونده و یا مایع آهسته‌تر است. برای مثال، این مساله منجر به مشکلات کمتری می‌شود که احتمال کاهش فشار خون را کاهش می‌دهد. ​

دیالیز موقت چیست؟

گاهی اوقات دیالیز به مدت محدودی انجام می‌شود. ​افرادی که ممکن است از دیالیز موقت بهره‌مند شوند شامل کسانی هستند که:

• ​​​​​​​​یک بیماری کلیوی ناگهانی یا حاد داشته باشند.
• مواد سمی مصرف کرده یا بیش از حد دارو مصرف کرده باشند.
• آسیب تروماتیک به کلیه داشته‌اند.
• بیماری مزمن قلبی داشته باشند.

​​​​​​​​خطرات و عوارض آن شامل این موارد است:

• ​​​​​​​​افت فشار خون
• گرفتگی عضلات
• تهوع و استفراغ
• سردرد
• درد قفسه سینه
• کمر درد
• خارش
• تب و لرز

آیا دیالیز جایگزین کلیه‌ها می‌شود؟

دیالیز به بیمارانی که کلیه‌های آن‌ها از بین رفته‌ است کمک می‌کند اما به اندازه یک کلیه نرمال کارآمد نیست. بیمارانی که دیالیز می‌شوند باید مراقب باشند که چه چیزی می‌نوشند و چه مقدار غذا می‌خورند و باید دارو مصرف کنند. ​بسیاری از افرادی که دیالیز دارند می‌توانند کار کنند، زندگی عادی داشته باشند و سفر کنند، تا زمانی که درمان دیالیز در مقصد امکان پذیر باشد. ​

زنانی که دیالیز می‌شوند معمولا برای باردار شدن مشکل دارند، زیرا میزان بیشتری از مواد زائد نسبت به کلیه های معمولی در بدن آن‌ها وجود خواهد داشت که این تجمع مواد زاند، در باروری اختلال ایجاد می کند. زنانی که در حین دیالیز باردار می‌شوند احتمالا در طول بارداری به دیالیز بیشتری نیاز خواهند داشت. اگر زنی پیوند کلیه موفق داشته باشد، باروری او باید به حالت طبیعی برگردد. ​دیالیز بر باروری مردان هم تاثیر دارد اما تاثیر آن کم‌تر از باروری زنان است.

​​​​​​​​نشانه‌های نارسایی کلیه چیست؟

نارسایی مزمن کلیه به تدریج اتفاق می‌افتد. حتی اگر فقط یک کلیه به درستی کند، و یا هر دو به طور نسبی کار کنند، عملکرد نرمال کلیه هنوز هم ممکن است. می‌تواند مدت زیادی طول بکشد تا علائم بیماری کلیه ظاهر شود. وقتی علائم بروز می‌کنند، اغلب بین افراد مختلف فرق می‌کنند و این امر تشخیص سریع نارسایی کلیه را سخت‌تر می‌کنند. ​علائم نارسایی کلیه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ​​​​​​​​خستگی​
• نیاز روزافزون به ادرار کردن، به خصوص در شب
• خارش پوست
• اختلال نعوظ، زمانی که مرد در حفظ نعوظ مشکل دارد.
• حالت تهوع
• تنگی نفس
• نگهداری آب که منجر به تورم پاها، دست‌ها و قوزک‌های پا می‌شود.
• وجود داشتن خون در ادرار
• وجود داشتن پروتئین در ادرار

آسیب ناگهانی می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود. وقتی این اتفاق رخ دهد، علائم سریع‌تر ظاهر می‌شوند و سریع‌تر پیشرفت می‌کنند. کم‌خونی نیز در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه شایع است. این اتفاق زمانی می‌افتد که سطح اریتروپویتین (‏EPO) ‏پایین باشد. EPO توسط کلیه‌ها تولید می‌شود و به بدن در تولید گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کند. وقتی که تعداد گلبول‌های قرمز خون پایین باشد، به آن کم‌خونی می‌گویند.

اثرات جانبی دیالیز چیست؟

افرادی که به دیالیز کلیه وابسته هستند ممکن است این عوارض تجربه کنند:

• گرفتگی عضلات
• خارش پوست که اغلب قبل یا بعد از عمل بدتر است.
• فشار خون پایین، به ویژه در افراد مبتلا به دیابت​
• مشکلات خواب، گاهی اوقات به خاطر خارش، بی‌قراری پاها و یا وقفه‌های کوچک در تنفس که به آپنه مشهور است. ​
• اضافه‌بار مایعات، بنابراین بیماران باید هر روز مقدار ثابتی مایع مصرف کنند.
• عفونت یا بالونینگ در محل دسترسی برای دیالیز
• افسردگی و نوسانات خلقی​

بیماری کلیه یک بیماری جدی است. در افراد مبتلا به نارسایی مزمن کلیه، بازیابی کلیه‌ها بعید به نظر می‌رسد، اما دیالیز می‌تواند رفاه این را افزایش دهد و طول عمر را آن‌ها را تا ۲۰ سال یا بیشتر افزایش دهد.

منبع: MedicalNewsToday