شیمی درمانی و پرتو درمانی از موثرترین درمان‌ها برای بسیاری از انواع سرطان هستند. اگر چه آن‌ها اهداف مشابهی دارند اما تفاوت‌های کلیدی‌ای بین این دو نوع درمان وجود دارد. در این مقاله از تریتا، ما به توضیح نحوه عملکرد این درمان‌ها، چگونگی تفاوت آن‌ها با یکدیگر، انواع عوارض جانبی‌ای که می‌توانند داشته باشند و همچنین اینکه بسته به شرایط پرتو درمانی بهتر است یا شیمی درمانی می‌پردازیم.
تشخیص داده شدن سرطان می‌تواند برای فرد مبتلا به آن امری ناراحت‌کننده باشد که بر جنبه‌های مختلف زندگی وی اثر می‌گذارد و آن را تغییر می‌دهد. با این حال، امروزه با گسترش پیدا کردن یافته‌های علمی و توسعه تکنولوژی‌ها، گزینه‌های درمانی زیادی برای مبارزه با سلول‌های سرطانی و جلوگیری از گسترش آن‌ها وجود دارد.
تفاوت‌های کلیدی بین شیمی درمانی و پرتو درمانی چیست؟
تفاوت عمده بین شیمی درمانی و پرتو درمانی در نحوه عملکرد آن‌ها است. شیمی درمانی، ارائخ دارویی برای درمان سرطان است که برای از بین بردن سلول‌های سرطانی طراحی شده است. این دارو معمولا از طریق دهان و یا از طریق تزریق به داخل ورید و یا پورت شیمی درمانی مصرف می‌شود.
در دنیای امروز، انواع مختلفی از داروهای شیمی درمانی وجود دارند و همین موضوع دست پزشک معالج را بازتر می‌گذارد تا داروی خاصی را متناسب با نوع سرطان بیمار برای وی تجویز کند، به نحوی که بیشترین اثربخشی را در روند درمان داشته باشد. در کنار همه این موضوعات، شیمی‌درمانی بسته به نوع آن می‌تواند عوارض جانبی زیادی داشته باشد.
پرتو درمانی اما، شامل دادن دوزهای بالایی از پرتوهای نور به یک تومور به طور مستقیم است. پرتوهای تشعشع، آرایش DNA تومور را تغییر می‌دهند و باعث کوچک شدن و یا مرگ آن می‌شوند. این نوع درمان سرطان، عوارض جانبی کمتری نسبت به شیمی درمانی دارد چون تنها یک ناحیه از بدن را هدف قرار می‌دهد. پس از این لحاظ، می‌توان برداشت کرد که پرتو درمانی عوارض کمتری داشته یا به نوعی نسبت به شیمی درمانی بهتر است.
شیمی درمانی چگونه عمل می‌کند؟
داروهای شیمی درمانی برای از بین بردن سلول‌هایی از بدن طراحی شده‌اند که به سرعت و به طور خاص به سلول‌های سرطانی تقسیم می‌شوند. با این حال، سلول‌هایی در بخش‌های دیگر بدن نیز وجود دارند که به سرعت تقسیم می‌شوند اما سلول‌های سرطانی نیستند. موارد زیر مثال‌هایی شامل سلول‌های موجود در این بخش‌ها از بدن هستند:
- ریشه موها
- دستگاه گوارش
- دهان
- مغز استخوان
شیمی درمانی می‌تواند ناخواسته این سلول‌ها را نیز هدف قرار دهد و نابود کند که این اتفاق، می‌تواند باعث بروز عوارض جانبی مختلفی شود. پزشک معالج قادر خواهد بود مشخص کند چه نوع داروی شیمی درمانی در درمان سرطان بیمار بیشترین اثربخشی را خواهد داشت. زمانی که بناست یک بیمار تحت شیمی درمانی قرار بگیرد، می‌تواند این کار را به طرق متفاوتی انجام دهد:
- به صورت خوراکی (مصرف از طریق دهان)
- به صورت داخل وریدی (تزریق به یک سیاهرگ)
شیمی درمانی اغلب به صورت دوره‌ای انجام می‌شود، به این معنی که در فواصل زمانی خاص (معمولا هر چند هفته یک بار) برای هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی در یک نقطه خاص از حیات آن‌ها شیمی درمانی تجویز می‌شود.
عوارض جانبی شیمی درمانی چیست؟
این امکان وجود دارد که بیمار عوارض جانبی ناشی از شیمی درمانی را تجربه کند. نوع عوارض جانبی که فرد تجربه می‌کند به نوع شیمی درمانی وی و هر گونه بیماری‌های زمینه‌ای دیگری که ممکن است به آن‌ها مبتلا باشد، بستگی دارد. برخی از عوارض جانبی شیمی درمانی عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- ریزش مو
- خستگی
- عفونت
- زخم‌های دهان یا گلو
- کم خونی
- اسهال
- ضعف
- درد و بی‌حسی در اندام‌ها (نوروپاتی محیطی)
مهم است که به خاطر داشته باشید که داروهای شیمیایی مختلف باعث عوارض جانبی مختلفی می‌شوند و بدن هر بیمار به طرزی متفاوت به این داروها واکنش نشان می‌دهد.
پرتو درمانی چگونه عمل می‌کند؟
در پرتو درمانی، پرتوهای مورد نظر بر روی یک ناحیه خاص در بدن بیمار متمرکز می‌شوند. تشعشع، آرایش DNA تومور را تغییر می‌دهد و باعث می‌شود که سلول‌ها به جای تکثیر و احتمالا گسترش، از بین بروند.
تشعشع می‌تواند به عنوان روش اولیه درمان و از بین بردن تومور به کار رود اما می‌توان از آن در موارد زیر نیز استفاده کرد:
- کوچک کردن تومور قبل از برداشتن آن از طریق جراحی
- از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی مانده پس از جراحی
- به عنوان بخشی از رویکرد درمانی ترکیبی با شیمی درمانی
- هنگامی که فرد مبتلا به سرطان، شرایط زمینه‌ای دارد که ممکن است وی را از انجام شیمی درمانی باز دارد.
سه نوع روش پرتو درمانی برای درمان سرطان وجود دارد:
- تابش پرتو خارجی: در این روش از اشعه یک دستگاه استفاده می‌شود که به طور مستقیم بر روی محل تومور بیمار تمرکز می‌کند.
- تابش پرتو داخلی: این روش که براکی تراپی نیز نامیده می‌شود، از تابشی (چه مایع و چه جامد) که درون بدن بیمار نزدیک محل تومور قرار می‌گیرد، استفاده می‌کند.
- تابش سیستمیک: این روش شامل تشعشع به شکل قرص یا مایع است که یا توسط دهان مصرف می‌شود و یا به داخل یک رگ تزریق می‌شود.
نوع تشعشعی که بیمار دریافت می‌کند به نوع سرطانی که دارد و همچنین آنچه که پزشک معالج سرطان فکر می‌کند بیشترین اثربخشی را دارد، بستگی خواهد داشت.
عوارض جانبی پرتو درمانی چیست؟
از آنجایی که پرتو درمانی بر روی یک ناحیه خاص از بدن بیمار متمرکز است، ممکن است بیمار نسبت به شیمی درمانی، عوارض جانبی کمتری را تجربه کند. با این حال، این بدین معنی نیست که پرتو درمانی نمی‌تواند بر سلول‌های سالم بدن تاثیر بگذارد.
عوارض جانبی تشعشع می‌تواند شامل این موارد باشد:
- مشکلات گوارشی مانند تهوع، استفراغ، گرفتگی معده، اسهال
- تغییرات پوست
- ریزش مو
- خستگی
- اختلال در عملکرد قوای جنسی
چه موقع یک درمان بر دیگری برتری پیدا می‌کند؟ | شیمی درمانی بهتر است پرتو درمانی ؟
گاهی اوقات، یکی از این درمان‌ها می‌تواند در درمان نوع خاصی از سرطان موثرتر از دیگری باشد. در مواقع دیگر، شیمی درمانی و پرتو درمانی می‌توانند در واقع یکدیگر را تکمیل کنند و در کنار یکدیگر مورد استفاده قرار گیرند. زمانی که بیمار با پزشک خود دیدار می‌کند، پزشک وی گزینه‌هایی را به او ارائه می‌دهد که در درمان سرطان بیمار بیشترین اثربخشی را خواهند داشت. در واقع تصمیم اینکه از شیمی درمانی یا پرتو درمانی یا ترکیب این دو استفاده شود، به فاکتورهای مختلفی وابسته است.
آیا می‌توان از شیمی درمانی و پرتو درمانی در کنار یکدیگر استفاده کرد؟
گاهی اوقات شیمی درمانی و پرتو درمانی در کنار یکدیگر برای درمان انواع خاصی از سرطان‌ها به کار می‌روند. این کار که درمان ترکیبی نامیده می‌شود، می‌تواند در مواقع زیر توصیه شود:
- سرطان را نمی‌توان از ریق جراحی درمان کرد.
- امکان گسترش سرطان به بخش‌های دیگر بدن وجود دارد.
- سرطان به نوع خاصی از درمان واکنش نشان می‌دهد.
نحوه مقابله با عوارض جانبی چگونه است؟
هم در شیمی‌درمانی و هم در پرتودرمانی، احتمال زیادی وجود دارد که بیمار، برخی از عوارض جانبی را تجربه کند. اما این به این معنی نیست که نمی‌توان هیچ کاری در مورد آن‌ها انجام دهد. در اینجا چند نکته برای مقابله با عوارض جانبی درمان سرطان آورده شده است:
- از پزشک خود در مورد داروهایی که می‌توانید برای درمان تهوع و استفراغ مصرف کنید سوال کنید.
- اگر حالت تهوع دارید، یک پد الکلی روی پل بینی خود قرار دهید.
- بستنی یخی بخورید تا درد ناشی از زخم های دهان کاهش یابد.
- برای تسکین حالت تهوع، دمنوش زنجبیل یا چای زنجبیل بنوشید.
- برای هیدراته نگه داشتن بدن خود تلاش کنید.
- وعده های غذایی خود را به وعده‌های کوچکتر تقسیم کنید تا راحت‌تر بتوانید غذا بخورید. بر روی خوردن غذاهایی که دارای مواد مغذی و پروتئین بالایی هستند تمرکز کنید.
- دست های خود را مرتب بشویید تا دچار عفونت نشوید.
- طب سوزنی را امتحان کنید. طبق آزمایشات بالینی، این درمان جایگزین ممکن است به کاهش تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی کمک کند.
همواره با تیم مراقبت بهداشتی خود در مورد هر گونه عوارض جانبی که ممکن است داشته باشید صحبت کنید. آن‌ها می‌توانند به شما توصیه‌های ویژه‌ای در رابطه با کارهایی که می‌توانید در راستای بهبود وضعیت خود انجام دهید داشته باشند.
سخن نهایی در مورد سوال پرتو درمانی بهتر است یا شیمی درمانی ؟
شیمی درمانی و پرتو درمانی دو مورد از رایج‌ترین راهکارهای درمانی برای سرطان هستند. اینکهیک بیمار توسط روش پرتو درمانی تحت درمنا قرار گیرد یا شیمی درمانی، به نوع و محل سرطان و همچنین وضعیت کلی سلامت وی بستگی دارد. تفاوت عمده بین شیمی درمانی و پرتو درمانی در روشی انجام آن‌ها است.
شیمی درمانی از طریق تزریق دارو به ورید (تزریق داخل وریدی) یا پورت شیمی درمانی انجام می‌شود. همچنین داروی آن می‌تواند به صورت دهانی مصرف شود اما در پرتو درمانی، پرتوهای مورد نظر بر روی یک ناحیه خاص در بدن بیمار متمرکز می‌شوند تا با تغییر دادن DNA سلول‌های سرطانی، آن‌ها را از بین ببرند. هدف از هر دو نوع درمان از بین بردن سلول‌های سرطانی و در عین حال محدود کردن اثرات آن بر روی سایر قسمت‌های بدن است.
در این مقاله از تریتا، در رابطه با روش انجام پرتو درمانی و شیمی درمانی، عوارض هر یک از این روش‌ها و به کارگیری آن‌ها در کنار یکدیگر صحبت شد. همچنین تلاش کردیم این دو روش را با یکدیگر مقایسه کنیم.
منبع: Healthline
