در ملل و جوامع مختلف، اتفاق‌های گوناگونی رخ می‌دهد که دسته‌ای از این رویداد‌ها در حوزه قانونی قابلیت بررسی دارد. با توجه به سوژه و پرونده، گاها قاضی پرونده ممکن است به کارشناسان دیگر برای کشف جرم و ادله های محکم برای تصمیم گیری درست، نیاز داشته باشد. در این مقاله از تریتا می‌خواهیم درباره یکی از سازمان‌های مربوطه به نام پزشکی قانونی صحبت کنیم و به این سوال پاسخ دهیم که پزشکی قانونی چیست؟ همچنین پزشکی قانونی ارتباط نزدیکی با مسئولیت حقوقی پزشکان خواد داشت.
پزشکی قانونی چیست؟
پزشکی قانونی سازمانی است وابسته به قوه قضائیه که یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخش‌ها از علوم جنایی و قضایی به شمار می‌آید. اصلی‌ترین هدف این سازمان در بیش‌تر کشورها تعیین علت مرگ و به طور کلی تحقیق در امور پزشکی قانونی در پیشگیری از وقوع جرم می‌باشد. رئیس این سازمان از سوی قوه قضائیه و از میان پزشکان واجد صلاحیت تعیین می‌شود.
اهداف تشکیل پزشکی قانونی چیست؟
این سازمان مطابق با ماده ۱ «قانون تشکیل سازمان پزشکی قانونی کشور» با اهداف خاصی تشکیل شده است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اظهار نظر در امور پزشکی قانونی وکارشناسی آن، کالبد شکافی و انجام امور آزمایشگاهی و پاراکلینیکی به دستور مراجع ذی‌صلاح قضایی
- پاسخ به استعلامات ادارات و سازمان‌های وابسته به قوه قضائیه و سایر دستگاه‌های دولتی
- اجرای برنامه‌های کارآموزی پزشکی قانونی و بررسی صلاحیت علمی داوطلبان خدمت پزشکی قانونی در سازمان
- همکاری علمی و انجام امور آموزشی و پژوهشی مورد نیاز دانشگاه‌ها که برای پیشبرد اهداف سازمان و دانشگاه‌ها مفید می‌باشد.
- تبادل اطلاعات علمی مورد نیاز با مراکز آموزشی داخل و خارج کشور
پزشکانی که در این حوزه فعالیت دارند وظیفه تعیین علت مرگ‌های ناگهانی را به عهده دارند تا بتوانند مشخص کنند فرد در اثر خودکشی، قتل، تصادف و یا دلایل طبیعی جانش را از دست داده است. پزشکی قانونی برای تعیین دلیل مرگ از مجموعه ابزار، وسایل و تکنیک‌هایی برخورداراست که رایج‌ترین آن‌ها کالبد شکافی است.
پیشرفت تکنولوژی و دانش در سراسر جهان در افزایش دقت تشخیص پزشکان و آسیب شناسان قانونی بسیار تأثیرگذار بوده است. آزمایش‌های DNA نمونه‌ای قابل توجه در زمینه پیشرفت‌هایی است که در علم پزشکی قانونی صورت گرفته؛ پدیده ای که با معرفی اش به متخصصان پزشکی قانونی تمامی تکنیک‌های موجود را متحول ساخت.
وظایف پزشکی قانونی چیست؟
با توجه به مطالبی که تاکنون گفته شد وظیفه اصلی این سازمان و متخصصان پزشکی قانونی، کمک به دادگاه و پلیس در حل پرونده‌های پیچیده قضایی، جنایی و یا پزشکی است که از جمله آن می‌توان به کشف دلیل مرگ افراد اشاره کرد. تمرکز اصلی فعالیت‌های این متخصصان بر معاینه اجساد بوده و شامل بازبینی سابقه پزشکی قربانی، معاینات خارجی، اسکن بدن و در نهایت معاینات داخلی و کالبد شکافی است تا دلیل مرگ با جزئیات کامل و دقیق مشخص شود.
پزشک و آسیب شناس قانونی برای هر سوژه در زمینه‌هایی مانند سم شناسی، هیستوپاتولوژیستی، میکروبیولوژیستی و حتی ژنتیک باید از دانش کافی برخوردار باشد. همچنین می‌توانند با متخصصان موارد ذکر شده در صورت نیاز همکاری داشته باشند. این متخصصان همچنین باید در صحنه‌هایی که جرم رخ داده حاضر شوند و پیش از ایجاد تغییرات در صحنه، به عکس برداری و جمع آوری مدارک موجود بپردازند. جمع آوری اثر انگشت، نمونه برداری از بافت‌های طبیعی، مو، خون و دیگر آثار به جا مانده در صحنه از اصلی‌ترین وظایف این پزشکان در صحنه جرم است. نوشتن گزارش‌های رسمی، حضور در دادگاه‌ها و شهادت دادن درباره پرونده‌های مختلف از دیگر وظایفی است که به عهده متخصصان این سازمان قرار گرفته است. ورود به این حرفه نیازمند ویژگی بدنی خاصی نمی‌باشد اما به علت دشواری کار، با گذشت زمان، پزشکان و آسیب شناسان قانونی به دلیل قرار گرفتن مداوم در معرض صحنه‌های دلخراش و خشن ممکن است دچار بحران‌های روحی و احساسی شوند.
کالبد شکافی چیست؟
کالبد شکافی روند معاینه پزشکی است که روی متوفی انجام می‌شود تا بتوان عوامل موثر در مرگ وی را مشخص نمود. کالبد شکافی با هدف کشف اطلاعاتی به شرح زیر انجام می‌شود:
- دلیل مرگ
- هویت متوفی
- شدت و شکل جراحت‌ها
- زمان مرگ
- شرایطی که منجر به مرگ فرد شده
- الگوی جراحت‌ها و مرگ به منظور جلوگیری از وقوع رویدادی مشابه
دلایل مرگ بر اساس گزارشات پزشکی قانونی
پزشکی قانونی طی گزارشات خود معتقد است که مرگ ب دلایل متعددی در افراد رخ می‌دهد از جمله:
- خودکشی
- تصادف
- قتل
- مرگ طبیعی
- نامشخص
در این زمینه کالبد شکافی نه تنها به جمع آوری مدارک و شواهدی که در حین مرگ فرد به جای مانده است کمک می‌کند بلکه به کشف مدارکی که منجر به شناسایی مضنون یا متهم می‌شوند نیز کمک می‌کند. همچنین در برخی موارد در صورت لزوم به تعیین هویت متوفی نیز می‌انجامد.
موارد الزامی در مراجعه به پزشکی قانونی
با توجه به گفته‌های سازمان پزشکی قانونی در مواردی که نیاز به اخذ نظر کارشناسی می‌باشد باید به این سازمان مراجعه کرد. ازجمله:
- معاینات پزشکی برای مصدومین ناشی از نزاع، تصادف و حوادث کار
- معاینه بر بالین بیمار (در مواردی که به هر دلیل، نتوان فرد را برای معاینه به پزشکی قانونی منتقل کرد.)
- معاینات روان پزشکی، بررسی شهادت (رشد یافتگی) و اهداء عضو
- معاینات از کار افتادگی (در این معاینات، اگر بررسی باید در دو زمینه جسمی و روانی انجام شود، فرد باید در هر دو بخش مورد معاینه قرار گیرد.
- بررسی گواهی استعلاجی (در این مورد معمولا رسیدگی با ارائه نامه‌ای از واحد امور اداری محل اشتغال انجام شده و فرد مورد نظر باید علاوه بر معرفی نامه واحد امور اداری، گواهی پزشک معالج، نسخه دارویی مرتبط و ممهور به مهر داروخانه و نیز سایر مدارک پزشکی مورد نیاز را به کارشناسان سازمان ارائه کند.)
- معاینات و آزمایش‌های استخدامی
- آزمایش‌های اعتیاد و الکل
- آزمایش بررسی بارداری
- معاینات و آزمایش‌های قبول فرزند
- معاینات اظهار نظر درباره تحمل کیفر
- صدور مجوز سقط درمانی (در این مورد، زن باردار می‌تواند شخصا تقاضای رسیدگی را به سازمان پزشکی قانونی تسلیم کند.)
- معاینات و آزمایش‌های مربوط به صدور مجوز اهدای جنین (در این مورد، افزون بر مدارکی مانند نامه مرجع قضایی و اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زوجین، ارائه گواهی پزشک معالج مبنی بر ناباروری زوجین و سلامت زن از نظر قابلیت بارداری الزامی است.)
- معاینه تعیین سن (برای انجام این معاینات، ارائه مدرک تحصیلی الزامی است.)
- آزمایش DNA (انجام این آزمایش که معمولا برای تشخیص هویت افراد انجام می‌شود با ارائه نامه از مراجع قضایی ممکن است.)
- معاینه جسد و صدور جواز دفن (برای انجام این معاینه و صدور مجوز مورد نیاز، افزون بر نامه مراجع قضایی ذی صلاح، به اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی یکی از بستگان درجه اول متوفی نیاز است.)
- صدور گواهی فوت (برای صدور این گواهی، درخواست کتبی یکی از بستگان درجه یک متوفی و اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی وی الزامی است. صدور گواهی فوت در پزشکی قانونی، برای اجساد معاینه شده رایگان است.)
روند مراجعه به پزشکی قانونی چیست؟
استفاده از نظر کارشناسان پزشکی قانونی، نیازمند طی مراحل اداری مخصوص به خود است و سازمان پزشکی قانونی به جز برخی موارد محدود مانند صدور گواهی فوت، هیچ گاه پاسخگوی افرادی که رأسا برای دریافت نظر کارشناسی به این سازمان مراجعه می‌کنند، نیست. به عبارت دیگر، فرد مراجعه کننده، باید از سوی مراجع ذی صلاح، کتبا به پزشکی قانونی معرفی شده باشد. بنابراین، درصورتی که به هر دلیلی، اعم از جراحت ناشی از ضرب و جرح، تصادف و… قصد مراجعه به پزشکی قانونی دارید، ابتدا باید به کلانتری محل وقوع جرم مراجعه کنید. سپس بر اساس مستنداتی که مأمور آن‌ها را تهیه و صورت جلسه می‌کند، تقاضای مراجعه به پزشکی قانونی صادر گردد. این معرفی نامه باید در برگیرنده تاریخ، شماره ثبت و نیز ممهور به مهر مرجع ارسال درخواست باشد. درج مشخصات کامل هویتی فرد مورد معاینه در معرفی نامه ضروری است.
پس از دریافت معرفی نامه، با در دست داشتن کارت ملی، می‌توان به مرکز پزشکی قانونی که آدرس آن از محل صدور معرفی نامه دریافت شده است، مراجعه کرد. در این مراکز، معمولا ابتدا فرم‌هایی برای شرح درخواست ارائه می‌شودکه پس از تکمیل آن‌ها و واریز هزینه رسیدگی، زمان معاینه تعیین شده تا پس از انجام آن، نظر کارشناسی برای ارائه به مراجع ذی صلاح، صادر شود.
وظایف اصلی پزشکان در بخش تالار تشریح
- حضور در صحنه فوت به در خواست مقام قضایی
- تعیین علت فوت و صدور جواز دفن
- تعیین زمان فوت
- تعیین جنسیت در موارد معاینه اجساد اسکلتی
- تعیین تقدم و تأخر مرگ افراد
- تعیین تقدم و تأخر جراحات
- در موارد هم زمانی صدمات و جراحات با بیماری‌ها و ناتوانی جسمانی تعیین میزان نقش هر کدام از موارد در فوت
- کارشناسی تطبیقی آلات جرم با نوع صدمه
- کارشناسی تطبیقی عکس از نظر تشخیص هوییت مومیایی اجساد
- ارائه نظریه در خصوص نبش قبر
- در موارد حوادث دسته جمعی مثل سقوط هواپیما، کمک به تشخیص علت حادثه
معاینات روان پزشکی
بخشی از این سازمان به بررسی موارد روان پزشکی می‌پردازد که می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- صدور حکم محجوریت و عدم محجوریت
- صدور گواهی رشد عقلانی
- بررسی وضعیت روانی زوجین مدعی بیماری روانی
- صدور مجوز تعیین جنسیت
- اهداء اعضا
- حضانت فرزند
- عوارض ناشی از ضربه (PTSD)
- صرع
- موافقت با سقط درمانی به علل روان پزشکی
- توانایی تنظیم سند و اداره امور مالی
مراجع مرتبط با پزشکی قانونی چیست؟
- دادگاه‌ها
- کلانتری‌ها
- اداره امور سرپرستی
- مدد کاری
- دفتر خانه‌های استاد رسمی
- زندان‌ها
- ادارات بیمه‌ها
- بنیاد جانبازان و…
