یک کیست تخمدانی وقتی به وجود می‌آید که مایعات در داخل یک غشا نازک در داخل تخمدان تجمع کنند. اندازه کیست تخمدان می‌تواند به کوچکی یه نخود یا به بزرگی یک پرتقال باشد. در این مقاله از تریتا، در مورد کیست تخمدان و علائم آن، دلیل به وجود آمدن این کیست و نحوه تشخیص آن صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
کیست چیست؟
کیست یک ساختار کیسه‌مانند بسته است و توسط یک غشا از بافت اطراف خود متمایز می‌شود. به نوعی می‌توان گفت که کیست یک کیسه غیرعادی از مایع بوده که شبیه به یک تاول است و شامل مواد مایع، گازی و یا نیمه جامد است. بخش بیرونی یا کپسولی یک کیست، دیواره کیست نامیده می‌شود. کیست متفاوت از آبسه است چون با چرک پر نمی‌شود، در حالی که آبسه، یک کیسه است که از چرک پر شده باشد.
بیشتر کیست‌های تخمدانی کوچک و بی‌ضرر هستند. این کیست‌ها اغلب در طی سالهای باروری رخ می‌دهند. با این حال، احتمال رخ دادن آن‌ها در هر سنی وجود دارد. اغلب اوقات، هیچ علامت و نشانه‌ای برای کیست تخمدان ندارد اما گاهی اوقات این کیست‌ها می‌توانند باعث درد و خونریزی شوند. اگر قطر کیست بیش از ۵ سانتی متر باشد، ممکن است لازم باشد تا از طریق جراحی برداشته شود.
کیست تخمدان چیست؟
با توجه به تعریفی که در بالا برای کیست ارائه شد، کیست تخمدان تجمع مایع در داخل تخمدان است که توسط یک پوسته یا غشا نازک احاطه شده است. کیست‌های تخمدانی معمولا بی‌ضرر هستند، اما ممکن است لازم باشد کیست‌های بزرگ برداشته شوند. دو نوع اصلی از کیست‌های تخمدانی وجود دارد: کیست‌های عملکردی تخمدان و کیست‌های پاتولوژیک. در اغلب موارد، کیست‌های تخمدانی هیچ نشانه و علامتی ایجاد نمی‌کنند.
علت به وجود آمدن کیست تخمدان و علائم آن چیست؟
دو نوع اصلی از کیست‌های تخمدانی وجود دارد:
- کیست‌های تخمدان عملکردی: شایع‌ترین نوع کیست هستند. این کیست‌های بی‌ضرر بخشی از چرخه قاعدگی طبیعی زنان را تشکیل می‌دهند و عمر کوتاهی دارند.
- کیست‌های پاتولوژیک: این‌ها کیست‌هایی هستند که در تخمدان رشد می‌کنند. و ممکن است بدون ضرر یا از نوع سرطانی (بدخیم) باشند.
علت وقوع هر یک از آن‌ها با دیگری متفاوت است که جداگانه هر یک را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
علت بروز کیست تخمدان عملکردی و علائم آن چیست؟
دو نوع کیست تخمدان عملکردی وجود دارد:
- کیست‌های فولیکولی (Follicular cysts): کیست‌های فولیکولی شایع‌ترین نوع کیست‌های عملکردی هستند. هر زن دو تخمدان دارد. تخمک (سلول جنسی ماده) از تخمدان به سمت رحم حرکت می‌کند و در آن جا می‌تواند توسط اسپرم بارور شود. تخمک در فولیکول شکل می‌گیرد که حاوی مایعی برای محافظت از تخمک در حال رشد است. زمانی که تخمک آزاد می‌شود، فولیکول پاره می‌شود.
در برخی موارد، یا فولیکول مایع درون خود را پس از آزاد کردن تخمک از دست نمی‌دهد و یا تخمک را آزاد نمی‌کند. به همین دلیل، فولیکول به همراه مایع تورم می‌کند و تبدیل به کیست تخمدان می‌شود. این نوع از کیست معمولا در هر زمانی ظاهر می‌شود و در عرض چند هفته از بین می‌رود.
- کیست‌های لوتئال (Luteal ovarian cysts): این نوع از کیست تخمدان، کم‌تر رایج هستند. بعد از این که تخمک آزاد شود، بافتی به نام جسم زرد را بر جای می‌گذارد. زمانی که جسم زرد پر از خون می‌شود، کیست‌های لوتئال می‌توانند رشد کنند. این نوع کیست معمولا در عرض چند ماه از بین می‌رود. اما گاهی اوقات ممکن است پاره شود و یا از هم گسیخته شده و باعث درد ناگهانی و خونریزی داخلی شود.
علت بروز کیست تخمدان پاتولوژیک و علائم آن چیست؟
دو نوع کیست پاتولوژیک وجود دارد:
- کیست‌های درمویید یا تراتوم کیستیک (Dermoid cysts (cystic teratomas)): کیست درمویید معمولا خوش‌خیم است و از سلول‌هایی که تخمک می‌سازد، تشکیل می‌شوند. این کیست‌ها باید با عمل جراحی برداشته شوند. کیست‌های درمویید شایع‌ترین نوع کیست پاتولوژیک در زنان زیر ۳۰ سال هستند.
- کیستادنوما (Cystadenomas): کیستادنوماها، کیست‌های تخمدانی هستند که از سلول‌هایی که بخش بیرونی تخمدان را پوشش می‌دهند، رشد می‌کنند. برخی از آن‌ها با ماده‌ای ضخیم و موکوس‌مانند پر شده‌اند، در حالی که برخی دیگر حاوی یک مایع آبکی هستند.
کیستادنوما به جای رشد در داخل تخمدان، معمولا با یک ساقه به تخمدان متصل می‌شود. اگر این کیست‌ها در خارج از تخمدان وجو داشته باشند، می‌توانند کاملا رشد کنند و بیسار بزرگ شوند. این نوع از کیست‌های تخمدان نیز به ندرت سرطانی هستند اما باید با عمل جراحی برداشته شوند.
کیستادنوما در میان زنان بالای ۴۰ سال شایع‌تر است.
علائم و نشانه‌های کیست تخمدان چیست؟
در اغلب اوقات، کیست تخمدان بی نشانه است و علامتی از خود بروز نمی‌دهد. اگر علائم آن وجود هم داشته باشند، همیشه برای تشخیص کیست تخمدان مفید نیستند چون بیماری‌های دیگر مثل اندومتریوز علائم مشابهی با علائم کیست تخمدان دارند. علائم کیست تخمدان می‌تواند شامل این موارد باشد:
- قاعدگی نامنظم و احتمالا دردناک که ممکن است سنگین‌تر یا سبک‌تر از دفعات پیشین باشد.
- درد در لگن که ممکن است یک درد مداوم و یا یک درد کند متناوب باشد که به پایین کمر و ران گسترش می‌یابد. این درد می‌تواند درست قبل از شروع و یا پایان قاعدگی ظاهر شود.
- دیسپارونی که یک درد لگنی است و در طول روابط جنسی رخ می‌دهد. برخی از زنان ممکن است بعد از رابطه جنسی، درد و ناراحتی را در ناحیه شکم تجربه کنند.
- مشکلات روده که شامل درد هنگام مدفوع کردن، فشار بر روده‌ها و یا نیاز مکرر به مدفوع کردن هستند.
- مشکلات شکم که ممکن است نفخ، تورم و یا سنگینی در شکم وجود داشته باشد.
- مسائل ادراری: زن ممکن است مشکلاتی در تخلیه کامل مثانه داشته باشد و یا نیاز به ادرار کردن مکرر را احساس کند.
- ناهنجاری‌های هورمونی: بدن به ندرت مقادیر غیر عادی از هورمون‌ها را تولید می‌کند، که منجر به تغییراتی در نحوه رشد سینه‌ها و موهای بدن می‌شود.
برخی از علائم کیست تخمدان نیز ممکن است شبیه علائم حاملگی باشند، برای مثال، حساسیت سینه‌ها و تهوع.
عوارض کیست تخمدان چیست؟
کیست تخمدان اغلب هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند اما گاهی اوقات می‌تواند منجر به ایجاد برخی عوارض شود.
- پیچش: اگر کیست بر روی ساقه یکی از تخمدان‌ها رشد کند، می‌تواند موجب پیچش آن شود. این امر می‌تواند رسیدن جریان خون به کیست را مسدود کند و باعث درد شدید در قسمت پایینی شکم شود.
- پارگی کیست: اگر یک کیست پاره شود، بیمار درد شدیدی را در قسمت تحتانی شکم تجربه خواهد کرد. اگر کیست عفونی شود، درد بدتر نیز خواهد شد. در این بین، ممکن است خونریزی نیز وجود داشته باشد. علائم پارگی کیست، ممکن است شبیه به آپاندیسیت و یا دیورتیکولیت باشد.
- سرطان: در موارد نادر، یک کیست ممکن است شکل اولیه سرطان تخمدان باشد.
درمان کیست تخمدان و علائم آن
درمان کیست تخمدان و علائم آن به موارد زیر بستگی دارد:
- سن فرد
- اینکه آیا فرد به یائسگی رسیده است یا خیر؟
- اندازه و شکل کیست.
- نحوه بروز پیدا کردن علامئ کیست تخمدان
برخی گزینه‌های درمانی نیز شامل این موارد است:
انتظار توام با مراقبت
گاهی اوقات انتظار توام با مراقبت به بیمار توصیه می‌شود، به خصوص اگر کیست کوچک (۲ تا ۵ سانتی متر) و از نوع عملکردی باشد و زن هنوز تحت یائسگی قرار نگرفته باشد. یک اسکن اولتراسوند یک ماه بعد کیست را بررسی خواهد کرد تا از بین رفتن یا باقی ماندن آن را مورد بررسی قرار دهد.
قرص‌های ضدبارداری
برای کاهش خطر ایجاد کیست‌های جدید در چرخه‌های قاعدگی آینده، ممکن است پزشکان قرص‌های ضدبارداری را توصیه کنند. روش‌های پیشگیری از بارداری نیز ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد.
جراحی
جراحی را می توان توصیه کرد اگر:
- علائم کیست تخمدان وجود داشته باشند.
- کیست بزرگ بوده و یا به نظر می‌رسد در حال رشد باشد.
- کیست شبیه به یک کیست عملکردی به نظر نمی‌رسد.
- کیست از ۲ تا ۳ چرخه قاعدگی ادامه دارد.
دو نوع عمل جراحی عبارتند از:
لاپاروسکوپی، یا جراحی سوراخ کلید: جراح از ابزارهای بسیار کوچک برای برداشتن کیست از طریق یک برش کوچک استفاده می‌کند. در اغلب موارد، بیمار می‌تواند همان روز به خانه برود. این نوع عمل جراحی معمولا بر باروری تاثیر نمی‌گذارد و زمان ریکاوری آن هم سریع است.
لاپاروتومی: در صورتی که کیست سرطانی باشد، ممکن است این روش توصیه شود. یک برش طولانی‌تر در بالای خط موی ناحیه تناسلی صورت می‌گیرد. کیست برداشته می‌شود و برای آزمایش به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. معمولا بیمار حداقل ۲ روز در بیمارستان می‌ماند.
درمان سرطان
اگر کیست تخمدان از نوع سرطانی باشد، نمونه‌برداری می‌تواند برای آزمایش‌های بیشتر انجام شود. اگر نتیجه نشان دهد که سرطان وجود دارد، ممکن است اندام‌ها و بافت‌های بیشتری مانند تخمدان و رحم، نیاز به برداشته شدن داشته باشند.
تشخیص کیست تخمدان چگونه است؟
قبلا هم تشریح کردیم که بیشتر کیست‌های تخمدانی هیچ نشانه یا علامتی ندارند، بنابراین در اغلب اوقات تشخیص داده نمی‌شوند. گاهی اوقات یک کیست که علائمی ایجاد نمی‌کند ممکن است در طول معاینه لگنی و یا اسکن اولتراسوند غیر مرتبط تشخیص داده شود.
هدف از تشخیص کیست، ارزیابی شکل، اندازه و ترکیب کیست، چه پر از جامد و چه مایع باشد، است. ممکن است تست‌های تشخیصی شامل موارد زیر باشند:
- اسکن سونوگرافی
- آزمایش خون
- آزمایش بارداری
- لاپاروسکوپی
پیشگیری از کیست تخمدان و علائم آن
هیچ راهی برای جلوگیری از رشد کیست تخمدان وجود ندارد. با این حال، معاینات منظم لگن در صورت نیاز، امکان درمان زود هنگام را فراهم خواهد کرد. این کار اغلب می‌تواند از مشکلات بالقوه جلوگیری کند.
منبع: MedicalNewsToday
