یک رژیم غذایی سالم و متعادل برای سالم ماندن و حفظ عملکرد طبیعی کبد ضروری است. چون کبد یک ارگان حیاتی برای هضم غذا و فیلتر کردن مواد سمی در خون است، تاثیر مواد غذایی بر کبد بسیار قابل توجه است. یک تغذیه‌ی خوب برای جلوگیری از آسیب دیدن کبد و یا کاستن از سرعت پیشروی بیماری‌های کبدی نیاز داریم. در این مقاله از تریتا به تاثیر مواد غذایی بر کبد و راهکارهای تامین سلامت کبد می‌پردازیم.
رژیم غذایی متعادل و تاثیر مواد غذایی بر کبد
مواد غذایی مانند کربوهیدرات‌ها، چربی و پروتئین‌ها، از طریق دستگاه گوارش جذب جریان خون می‌شوند. سپس این مواد غذایی به کبد انتقال یافته و در آن‌جا ذخیره می‌شوند و یا برای حمایت از عملکردهای مهم فیزیولوژیکی در بدن استفاده می‌شوند. به علاوه کبد همچنین موادی که مشکوک و مضر هستند را سم‌زدایی می‌کند؛ موادی مانند الکل که از تجمع آن در بدن جلوگیری می‌شود. بنابراین حفظ و نگهداری از یک کبد سالم برای بهره مندی از هموستاز (Hemostasis) کلی بدن لازم است.
کدام رژیم‌های غذایی برای کبد مناسب هستند؟
در یک رژیم غذایی مناسب، که معمولا به رژیم‌های غذایی شامل چربی، شکر و نمک کم و فیبر زیاد گفته می‌شود، مهم است که حجم فعالیت متابولیکی کبد را کاهش دهیم. برای انتخاب یک رژیم غذایی از گستره‌ی وسیع غذاها، بسیار ضروری است که مطمئن شوید بدن از همه‌ی مواد غذایی مهم تامین شود. در حالت کلی، یک رژیم خوب که تاثیر مواد غذایی بر کبد را بیشینه می‌کند، باید شامل انواع میوه‌ها و سبزیجات، کربوهیدرات‌های نشاسته‌ای (سیب‌زمینی، برنج، نان و پاستا)، شیر یا شیر سویا، لوبیا و حبوبات، گوشت، تخم مرغ، ماهی و روغن‌های اشباع نشده باشد. گزینه‌های غذایی که درصد فیبر بالایی دارند، برای کارکرد بهینه‌ی کبد خوب هستند. همچنین مصرف حجم زیادی آب و مایعات برای جلوگیری از کم‌آبی بدن و حفظ عملکرد طبیعی کبد ضروری است.
تاثیر قهوه در سلامت کبد
به طرز جالبی، بسیاری از مطالعات آثار مفیدی برای نوشیدن قهوه، و ارتباط آن با افزایش سلامتی کبد را نشان می‌دهند. بر اساس گزارش موسسه‌ی «اعتماد کبد انگلستان»، نوشیدن حجم متعادل قهوه در روز، می‌تواند ریسک فیبروز و سیروز و همچنین سرطان کبد را کاهش دهد؛ به علاوه در بیماران کبدی، مصرف قهوه می‌تواند رشد بیماری را کاهش دهد.
برای داشتن کبدی سالم از چه چیزهایی اجتناب کنیم؟
فست فودها و یا غذاهای سرخ شده شامل چربی و قند بالایی هستند که به شدت به سلامتی کبد آسیب می‌زنند. همچنین مصرف غذاهای پر نمک باعث افزایش مایعات و تورم کبد می‌شود. در موارد آسیب‌های شدید کبدی، این ارگان نمی‌تواند به درستی پروتئین‌ها را هضم کند که این خود باعث تجمع مواد اضافه‌ی سمی در خون می‌شود. در چنین مواردی، کاهش مصرف پروتئین و افزایش مصرف کربوهیدرات می‌تواند سودمند واقع شود. وقتی کبد مهم‌ترین ارگان برای سم‌زدایی از الکل هاست، یکی از راه‌های پیش‌گیری از آسیب‌های کبدی، کاهش یا محدود کردن ورودی الکل به بدن است.
نیازمندی‌های غذایی برای بیماری‌های کبدی کدامند؟
اگر در مراحل ابتدائی شناسایی شود، آسیب‌های کبد تنها با داشتن یک برنامه‌ی رژیمی سالم قابل بهبود هستند. برای درمان بیماری‌های کبد ممکن است نیازهای غذایی منحصر به فردی لازم باشد تا بتواند از پیشروی بیش‌تر بیماری جلوگیری کند. در بیماری‌های کبد چرب که مربوط به نوشیدنی‌های الکی می‌شوند، بیماران اغلب کمبود ویتامین B یا تیامین دارند؛ این ویتامین در گرفتن انرژی مورد نیاز از کربوهیدرات‌ها نقش دارد. بنابراین غذاهایی که غنی از تیامین هستند، مانند کلیه‌ی غلات، ماست، حبوبات، غذاهای دریایی، ماهی و تخم مرغ، مثال‌های خوبی برای افزایش تاثیر مواد غذایی بر کبد هستند. همچنین یک رژیم غذایی با پروتئین و کربوهیدرات کافی، مانند نوشیدنی‌های پر انرژی و سرشار از پروتئین به همراه ویتامین و مواد معدنی برای این بیماران مفید است.
تاثیر مواد غذایی بر کبد چرب چه معیارهای مهمی دارد؟
در بیماری‌های کبد چرب غیر الکلی، بهترین معیارهایی که می‌توانند آسیب‌های کبدی را کاهش دهند عبارت‌اند از:
- کاهش مصرف غذاهای با کالری بالا (کربوهیدرات و پروتئین بی‌رویه)
- افزایش مصرف غذاهای گیاهی (مانند میوه و سبزیجات)
- خوردن کربوهیدرات‌های با جذب آهسته (مانند نان و سیب‌زمینی)
- اجتناب از نمک تصفیه شده و غذاهایی که چربی‌های اشباع دارند (مانند کیک، شکلات و بیسکوئیت‌ها)
- نوشیدن ۳ لیوان قهوه و ۴ قاشق غذاخوری روغن زیتون در روز (در صورت عدم مغایرت با سایر بیماری‌ها یا رژیم‌های غذایی)
چند بیماری کبدی خاص و تاثیر مواد غذایی بر کبد
عفونت هپاتیت نوع C
در مورد عفونت هپاتیت نوع C، باید مصرف غذاهایی که غلظت بالایی از آهن دارند، کاهش پیدا کند. پخت و پز در ظروف آهنی نیز باید محدود شود. در عوض باید مصرف نمک کاهش پیدا کند.
بیماری مجاری صفراوی
در بیماری‌های مجاری صفراوی، جریان صفرا (مایعی که به هضم کمک می‌کند) از کبد به روده‌ی کوچک محدود می‌شود. این امر موجب هضم غیرعادی چربی‌های غذایی می‌شود. به بیمارانی که از این عارضه رنج می‌برند، پیشنهاد می‌شود از جایگزین‌های چربی، و از روغن مغزیجات (مانند روغن کانولا،زیتون، ذرت، بادام زمینی، آفتاب‌گردان و دانه کتان) استفاده کنند.
سیروز کبد
در بیماری سیروز یا cirrhosis، کبد قابلیت خود در استفاده از گلیکوژن ذخیره شده برای تامین انرژی را از دست می‌دهد. در نتیجه، بدن از بافت‌های ماهیچه‌ای برای ایجاد انرژی استفاده می‌کند که باعث اتلاف عضلات و سوء تغذیه می‌شود. به همین جهت، برای بیماران سیروز توصیه می‌شود روزانه ۲۵ تا ۳۵ کیلوکالری و ۱ تا ۱.۲ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم از جرم بدن در روز مصرف کنند. بهترین راه برای گرفتن این انرژی، خوردن میان وعده‌های غذایی هر ۲ تا ۳ ساعت بین وعده‌های اصلی است. میان وعده‌های مناسب می‌توانند شامل نوشیدنی‌های شیرین، کراکر، نان تست، غلات، میوه و شیر باشند. همچنین به این بیماران توصیه می‌شود مصرف نمک را کاهش دهند. برای اجتناب از مصرف نمک باید استفاده از غذاهای کنسروی یا بسته بندی شده، گوشت‌های اصلاحی (ژامبون، بیکن، سالامی و …)، غذاها و سس‌های آماده، کره یا پنیرهای نمک‌دار و آب معدنی‌هایی که حاوی سدیم زیاد هستند، را بسیار محدود کنید.
بیماری ویلسون
در بیماری ویلسون (Wilson’s disease)، کبد نمی‌تواند متابولیسم انجام دهد و مس را از بدن حذف کند. بنابراین توصیه می‌شود از غذاهای غنی مس مانند شکلات، آجیل، قارچ و نرم‌تنان صدف‌دار استفاده نکنند.
منبع: News-Medical
