کشت هیدروپونیک چیست؟ | معرفی گلخانه هیدروپونیکزمان مطالعه ۱۱ دقیقه

کشت هیدروپونیک چیست؟ کشت در گلخانه هیدروپونیک یا «آب‌کشت» سبکی از کشاورزی است که در آن از خاک استفاده نمی‌شود. در این روش کشاورزی، گیاهان در محلولی از آب و مواد مغذی مورد نیاز رشد پیدا می‌کنند. کشت هیدوروپونیک مزیت‌های زیادی دارد. از جمله اینکه سرعت رشد محصول در آن، نسبت به کشت محصول در خاک بالاتر بوده و می‌توان از این روش، در تمام فصول سال استفاده نمود. گیاهانی که به صورت هیدروپونیک پرورش می‌یابند، معمولا نسبت به گیاهانی که در خاک رشد می‌کنند، عملکرد بهتری داشته، به فضای کمتری نیاز دارند و آب کمتری مصرف می‌کنند. همچنین سیستم هیدروپونیک می‌تواند یک راه حل ایده‌آل برای ساکنان آپارتمان‌ها و شهرنشینانی باشد که امکان باغبانی کردن در فضای باز را دارا نیستند.

کشت هیدروپونیک چیست‌؟ | آشنایی با گلخانه هیدروپونیک

به زبان ساده، هیدروپونیک راهی برای فرار از خاک به یک ماده‌ی دیگر برای حمایت از ریشه‌ی گیاه و رشد مستقیم محصولات در آب غنی از مواد مغذی است. به بیان دیگر، هیدروپونیک، روشی در صنعت کشاورزی مدرن امروز جهان است که گیاه، به جای آنکه مانند روش‌های سنتی همیشگی، در خاک رشدونمو پیدا کند، در سیالی از محلول‌های غذایی قرار می‌گیرد تا یک بستر هماهنگ و مناسب برای رشد گیاه به صورت هیدروپونیک (Hydroponic) فراهم شود.

گلخانه هیدروپونیک، به تغییر فصل‌ها و آب‌و‌هوایی ارتباطی ندارد و در آن، هدر‌رفت محصول کم می‌شود. همچنین می‌توان با استقرار فناوری‌های اثربخش، میزان محصول تولیدی را ارتقا داد. با این حال، روش گلخانه هیدرپونیک مثل هر روش کشاوزی دیگری، مزایا و معایبی دارد.

فواید کشت در گلخانه هیدروپونیک چیست؟

در گلخانه هیدروپونیک، گیاهانی را می‌توان رشد داد که امکان رشد آن‌ها در حالت وجود ندارد یا هزینه‌ی مورد نیاز آن‌ها بسیار بالا است. با توجه به کمبود آب در مناطق خشک، بهینه‌سازی مصرف آب یکی از فواید مهم در گلخانه هیدروپونیک است. در این روش، نیازی به ضدعفونی کردن بستر کشت وجود ندارد و آلودگی ریشه هم کاهش می‌یابد. کیفیت محصولات کشت شده در گلخانه هیدروپوینک نسبت روش غرقابی نیز بیشتر است. در گلخانه هیدروپونیک، نیازی به شخم زدن هم نیست. همچنین در این روش، ضدعفونی کردن محیط رشد بسیار ساده و کم‌هزینه است، زیرا محلول غذایی به صورت مایع است و به راحتی می‌توان آن را کنترل کرد. کشت در گلخانه هیدروپونیک، در جایی که خاک مناسب ندارد یا خاک آن مستعد برخی از بیماری‌ها است، قابل استفاده می‌باشد و کنترل شرایط محیطی از جمله نور، دما، رطوبت و ترکیبات هوا در آن بسیار ساده‌تر است. دیگر فواید کشت هیدروپونیک عبارتند از:

• کشت در گلخانه هیدروپونیک، برای تولید محصولات کشاورزی تراریخته روشی بسیار محبوب است.
• گلخانه‌های هیدروپونیک را می‌توان در مناطق متروکه و بلااستفاده راه‌اندازی کرد. به این ترتیب از طرفیت این مکان‌ها می‌توان برای اشتغال‌زایی و تولید بهره برد.
• در این نوع کشت احتیاجی به استفاده گسترده از خاک وجود ندارد. زیرا ریشه گیاه در سیالی از مواد مغذی قرار می‌گیرد.
• در گلخانه هیدروپونیک، مصرف سموم و آفت‌کش‌هایی که می‌توانند باعث آلودگی خاک شوند نیز کاهش می‌یابد و از رشد علف هرز جلوگیری می‌شود.
• ارزش غذایی محصولات کشت شده در گلخانه هیدروپونیک نسبت به محصولات کشت شده در خاک می‌تواند افزایش یابد.
• کشت در گلخانه هیدروپونیک باعث کاهش هزینه نیروی انسانی می‌شود.

معایب کشت در گلخانه هیدروپونیک چیست؟

از معایب روش هیدروپونیک، می‌توان به نیاز به سرمایه زیاد برای احداث گلخانه هیدروپونیک اشاره کرد، چرا که همه سیستم‌های شما باید اتوماتیک باشند و تهیه‌ی سیستم‌های مورد نیاز، به صرف هزینه احتیاج دارد. برای شروع کشت به روش هیدروپونیک نیازمند به دریافت مشاوره از افراد باتجربه در این زمینه هستید. آلودگی آب‌های زیرزمینی در کنار دفع ضایعاتی چون «پشم سنگ» نیز، به عیوب این روش اضافه می کند. این معایب با توجه به سیر تکاملی و ایجاد تکنولوژی برطرف گردیده‌ است. در ضمن آلودگی آب‌های زیرزمینی در سیستم بسته وجود ندارد.

انواع کشت در گلخانه هیدروپونیک چیست؟

کشت هیدروپونیک به صورت‌های گوناگونی اعمال می‌شود. در ساده‌ترین و قدیمی‌ترین روش کشت هیدروپونیک، گیاهان را در بسترهایی از جنس کاه کشت می‌کرده و مواد غذایی مورد نیاز گیاهان کشت شده را در این بسترها قرار می‌داده‌اند. امروزه روش‌های جدید‌تری نیز به کار برده می‌شود، مانند روش NFT که در آن مواد غذایی به صورت یک لایهٔ نازک در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. دو سیستم تغذیه گیاهان در هیدروپونیک وجود دارد:

• سیستم باز: که در آن عناصر شیمیایی‌ای (ماکرو و میکرو) که گیاه به آن‌ها نیاز دارد، فقط یک بار در دسترس گیاه قرار می‌گیرد و بعد از استفاده، از پایین بسترهای کشت به وسیله سوراخ‌های تعبیه شده از قبل در زیر بسترها، خارج می‌شود.
• سیستم بسته: که در آن مواد غذایی محلول در آب، بیشتر از یک بار استفاده می‌شوند. برای اینکه محلول غذایی در سیستم بسته، با افت کیفیت روبرو نشود، باید  کیفیت آن‌ها دائما به وسیله دستگاه‌های کنترل کیفیت اندازه‌گیری شود و آن قسمت از عناصر شیمیایی محلول در آب جاری در محدوده ریشه گیاهان که جذب ریشه شده‌اند و محلول، دیگر آن‌ها را در خود ندارد، به محلول اضافه شوند.

چگونه در خانه یا محل کار گلخانه هیدروپونیک داشته باشیم؟

سیستم فتیله

سیستم فتیله از نظر مکانیکی ساده‌ترین سیستم برای کشت در گلخانه هیدروپونیک است، زیرا هیچ قسمت متحرک یا اجزای الکتریکی‌ای در آن وجود ندارد. این سیستم برای گیاهان آب‌دوست مانند کاهو یا گوجه فرنگی ایده آل نیست، زیرا ممکن است گیاهان سریعتر از تغذیه شدن فتیله ها از محلول غذایی استفاده کنند. این سیستم برای میکروسبزها بهترین عملکرد را دارد.

مواد لازم:

• سطل یا لگن برای مخزن آب
• لامپ برای جایگزین کردن نور خورشید (اختیاری)
• آب
• کود هیدروپونیک (خشک یا مایع)
• طناب نخی یا نایلونی
• بذر
• سینی برای نگهداری کود و نهال 

دستور العمل:

• یک مخزن آب تهیه کنید. مخزنی پر از آب و مواد مغذی ایجاد کنید. این مخزن در زیر سینی‌ای قرار می‌گیرد که گیاه و محیط رشد آن را نگه می‌دارد.
  
• فتیله‌ها را از سوراخ‌های سینی عبور دهید. یک یا دو فتیله را از سوراخ‌های پایین سینی عبور دهید. (در صورت نیاز به ایجاد سوراخ در سینی، از دریل یا پیچ‌گوشتی استفاده کنید. فتیله‌ها از طریق موجود در مخزن حیس شده و آن را به محیط رشد درون سینی می کشانند.)
• سینیرا تنظیم کنید. محیط رشد نهال، در بالای مخزن آب قرار می‌گیرد. (از محیطی استفاده کنید که خیلی سریع تخلیه نشود و از اثر مویرگی فتیله به طور موثرتر استفاده کند، مانند مخلوط ورمیکولیت، پرلیت و ترکیبات بدون خاک)
• نور مورد نیاز را تنظیم کنید. اگر از نور طبیعی استفاده می‌کنید از این قسمت بگذرید. در غیر این صورت، یک وسیله روشنایی بالای سینی تنظیم کنید. اگر از لامپ‌های رشته‌ای استفاده می‌کنید، آن را در فاصله یک متری از گیاهان قرار دهید. از آن‌ جا که چراغ‌های LED و فلورسنت دمای بالایی مانند لامپ‌های رشته‌ای ندارند، می‌توانید آنها را به ترتیب در فاصله‌ی ۱۵ و ۳۰ سانتی‌متری از گیاهان قرار دهید.

سیستم کشت‌آب

 سیستم کشت‌آب سیستم دیگری است که راه‌اندازی آن بسیار آسان است. گیاهان در یک استایروفوم قرار دارند که بر روی آب غنی شده از مواد مغذی در بالای مخزن شناور است. با این حال، برخلاف سیستم فتیله، باید آب را با سیستم‌های مناسب هوادهی کرد. این سیستم برای رشد کاهو بهترین سیستم است، اما تعداد بسیار کمی از گیاهان دیگر در این سیستم به خوبی رشد می‌کنند. همچنین این سیستم برای گیاهان با عمر طولانی مانند گوجه فرنگی توصیه نمی‌شود.

مواد و تجهیزات لازم:

• سنگ هوا و پمپ
• سطل یا لگن برای مخزن آب
• آب
• کود هیدروپونیک (خشک یا مایع)
• ورق استایروفوم
• بذر در گلدانهای مشبک

دستورالعمل:

• مخزن آب را آماده کنید. ظرف مخزن را با آب و مواد مغذی پر کنید. ظرف باید مات باشد (درون آن مشخص یا شفاف نباشد) و حداقل ۳۰ سانتی‌متر عمق داشته باشد.
• آب را هوادهی کنید. متداول‌ترین و ارزان‌ترین سیستم هوادهی، استفاده از سنگ هوا و پمپ است. سنگ هوا، همان حباب‌گیر موجود در آکواریوم های خانگی است که در آب قرار می گیرد و به یک پمپ هوا در خارج از مخزن متصل می‌شود. این پمپ، هوا را از داخل سنگ عبور می‌دهد و اکسیژن را درون آب حل می‌کند.
• بذر خود را آماده کنید. در ابتدا یک تکه از ورق استایروفوم را برش بزنید تا در قسمت بالای مخزن قرار بگیرد. سپس سوراخ‌هایی را برای قرار دادن گلدان‌های مشبک در آن‌ها ایجاد کنید. گلدان های مشبک ظروف پلاستیکی با انتهای سوراخ‌شده هستند که حاوی محیط کشت (جوش نارگیل، پرلیت، گلوله‌های سفالی) و نهال هستند. ریشه ها باید با آب مخزن در تماس باشند.
• یک منبع نور تنظیم کنید. اگر از نور طبیعی استفاده می‌کنید از این قسمت بگذرید. در غیر این صورت، یک وسیله روشنایی بالای سینی تنظیم کنید. اگر از لامپ‌های رشته‌ای استفاده می‌کنید، آن را در فاصله یک متری از گیاهان قرار دهید. از آن‌ جا که چراغ‌های LED و فلورسنت دمای بالایی مانند لامپ‌های رشته‌ای ندارند، می‌توانید آنها را به ترتیب در فاصله‌ی ۱۵ و ۳۰ سانتی‌متری از گیاهان قرار دهید.

منبع: TheSpruce