حتما تاکنون اسم هیپوتالاموس به گوشتان رسیده ولی نمی‌دانید دقیقا غده هیپوتالاموس چیست؟ هورمون‌های تولید شده توسط هیپوتالاموس چیست؟ هیپوتالاموس ناحیه‌ای کوچک ولی مهم در وسط مغز انسان است. این عضو نقش مهمی در تولید هورمون و کمک به راه‌اندازی بسیاری از فرایندهای مهم در بدن دارد. هیپوتالاموس در مغز، بین تالاموس و غده هیپوفیز است. زمانی که هیپوتالاموس به خوبی کار نکند، می‌تواند طیف وسیعی از بیماری‌های نادر را در بدن ایجاد کند. در نتیجه حفظ سلامتی هیپوتالاموس بسیار حیاتی است.
آناتومی هیپوتالاموس چیست؟
هیپوتالاموس از سه ناحیه تشکیل شده است. هر کدام هستههای متفاوت از دیگری دارد. این نواحی خوشه‌هایی از نورون‌ها هستند که عملکردهای حیاتی مانند ترشح هورمون‌ها را انجام می‌دهند.
ناحیه قدامی
به این ناحیه، ناحیه سوپراپتیک (Supraoptic) نیز می‌گویند. هستههای اصلی آن شامل هستههای Supraoptic و Paraventricular می‌باشد. چندین هسته کوچک دیگر نیز در ناحیه قدامی وجود دارند. هسته ناحیه قدامی بطور گسترده‌ای در ترشح هورمون‌های مختلف دخالت می‌کند. بسیاری از این هورمون‌ها برای تولید هورمون‌های اضافی با غده اضافی تعامل می‌کنند.
ناحیه قدامی هیپوتالاموس هم‌چنین به تنظیم دمای بدن از طریق عرق کردن کمک می‌کند. هم‌چنین ریتم شبانه‌روزی را نیز حفظ می‌کند. موارد گفته شده تغییرات فیزیکی و رفتاری است که در چرخه روزانه رخ می‌دهد. برای مثال بیدار ماندن در طول روز و خوابیدن در شب یک ریتم شبانه روزی است که مربوط به وجود یا عدم وجود نور است.
ناحیه میانی
این منطقه را ناحیه توبرال (Turberal) نیز می‌نامند. هستههای اصلی آن هستههای arcuate و ventromedial هستند. هستههای ventromedial به کنترل اشتها کمک مي‌کند؛ در حالی که هستههای arcuate به ترشح هورمون آزادکننده هورمون رشد یا GHRH کمک می‌کند. این هورمون مسئول رشد و نمو بدن است.
ناحیه خلفی
این منطقه را ناحیه پستانداران نیز می‌نامند. هستههای هیپوتالاموس خلفی و هسته پستانداران، هستههای اصلی آن هستند. هسته هیپوتالاموس خلفی با ایجاد لرز و جلوگیری از تولید عرق، به تنظیم دمای بدن کمک می‌کند. نقش هستههای پستانداران نسبت به سایر هسته‌ها کم‌تر مشخص است. پزشکان معتقدند که این هسته‌ها در عملکرد حافظه نقش دارند.
عملکرد هیپوتالاموس چگونه است؟
نقش اصلی هیپوتالاموس نگه‌داری بدن تا حد ممکن در حالت هموستاز است. هموستاز به معنای حالت بدنی سالم و متعادل است. بدن همواره در تلاش برای بدست آوردن تعادل است. برای مثال، احساس گرسنگی، یکی از راه‌های مغز برای اطلاع‌رسانی به فرد است؛ به معنای اینکه بدن نیاز بیش‌تری به مواد غذایی برای رسیدن به هموستاز دارد.
هیپوتالاموس به عنوان یک اتصال‌دهنده بین غدد درون‌ریز و سیستم عصبی بدن است و برای رسیدن به آن، در بسیاری از فعالیت‌های ضروری بدن نقشی ایفا می‌کند از جمله:
- دمای بدن
- تشنگی
- اشتها و کنترل وزن
- احساسات
- چرخه خواب
- میل جنسی
- زایمان
- فشار خون و ضربان قلب
- ترشح اسید معده
- متعادل‌سازی مایعات بدن
در حالی که سیستم‌ها و قسمت‌های مختلف بدن به مغز سیگنال ارسال می‌کنند، به هیپوتالاموس نیز هشدار هرگونه عامل برهم‌زننده تعادل که نیاز به رفع دارد را می‌دهند. سپس هیپوتالاموس برای متعادل کردن بدن با ترشح هورمون مناسب به داخل جریان خون به آن پاسخ می‌دهد. یک نمونه از این پاسخ‌ها، توانایی قابل توجه انسان در حفظ دمای داخلی بدن در ۳۷ درجه سلسیوس است. اگر هیپوتالاموس سیگنالی مبنی بر دمای داخلی زیاد بدن دریافت کند، به بدن فرمان عرق کردن می‌دهد. هم‌چنین اگر سیگنالی مبنی بر دمای داخلی کم بدن دریافت کند، بدن با لرزیدن، گرمای خودش را ایجاد می‌کند.
هورمون‌های هیپوتالاموس چیست؟
برای حفظ حالت هموستاز، هیپوتالاموس مسئول تولید یا کنترل بسیاری از هورمون‌ها در بدن است. هیپوتالاموس با غده هیپوفیز کار مي‌کند که سایر هورمون‌های مهم را تولید و به اطراف بدن می‌فرستد. هیپوتالاموس و غده هیپوفیز به همراه هم بسیاری از غدد را به نام سیستم غدد درون‌ریز که هورمون‌های بدن را تولید می‌کنند، کنترل می‌نمایند.
هورمون‌های ترشح شده توسط هیپوتالاموس عبارتند از:
- هورمون ضد ادرار (Antidiuretic) که ترشح آن میزان آب جذب شده از خون در کلیه را افزایش می‌دهد.
- هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین (Corticotropin) که با همکاری غده هیپوفیز و غده فوق کلیه برای ترشح برخی استروئیدها به تنظیم متابولیسم و پاسخ ایمنی و هم‌چنین ایجاد استرس عاطفی کمک می‌کند. هیپوتالاموس به غده هیپوفیز برای تولید هورمونی بنام adrenocorticotropic یا ACTH سیگنال می‌دهد. این هورمون موجب تحریک تولید کورتیزول می‌شود که از مهم‌ترین هورمون‌های استرس‌زا است.
- هورمون آزادکننده گنادوتروپین (Gonadotropin) که به غده هیپوفیز دستور می‌دهد تا هورمون‌های بیش‌تری برای نگه‌داری اندام‌های جنسی در حالت فعال ترشح کند.
- اکسی‌توسین (Oxytocin) هورمونی است که در چندین فعالیت رفتاری و عاطفی دخالت می‌کند مانند اعتماد، تحریک جنسی، شناخت و رفتار مادرانه. این هورمون هم‌چنین در سیستم تولید مثل نیز دخالت می‌کند مانند زایمان و شیردهی.
- هورمون‌های کنترل‌کننده پرولاکتین (Prolactin) که به غده هیپوفیز دستور شروع یا توقف تولید شیر مادر در مادران شیرده را می‌دهد.
- هورمون آزادکننده تیروتروپین (Thyrotropin) تیروئید را فعال می‌کند و در نتیجه آن، هورمون‌های تنظیم‌کننده متابولیسم، سطح انرژی و رشد آزاد می‌شود.
هیپوتالاموس هم‌چنین به طور مستقیم هورمون‌های رشد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این کار با دستور به غده هیپوفیز برای افزایش یا کاهش حضور این هورمون‌ها در بدن انجام می‌شود که هم برای بچه‌های در حال رشد و هم برای بزرگسالانی که رشدشان کامل شده ضروری است.
بیماری‌های هیپوتالاموس چیست؟
بیماری هیپوتالاموس به هر گونه مشکلی که مانع کار کردن صحیح هیپوتالاموس شود، گفته می‌شود. این گونه بیماری‌ها بسیار سخت تشخیص داده می‌شوند زیرا هیپوتالاموس طیف وسیعی از وظایف در غدد درون‌ریز دارد. هم‌چنین هیپوتالاموس هدف حیاتی علامت‌دهی است که غده هیپوفیز باید هورمون‌ها را به بقیه سیستم غدد درون ریز ترشح کند. از آنجا که تشخیص غده‌ای خاص با عملکرد نادرست برای پزشکان دشوار است، این اختلالات را اغلب اختلالات هیپوتالاموس-هیپوفیز می‌گویند. در این‌گونه موارد، تعدادی آزمایش هورمون است که دکتر برای تشخیص ریشه مشکل، می‌تواند آن‌ها را تجویز کند.
علل و عوامل خطر
شایع‌ترین دلیل اختلالات در هیپوتالاموس صدمات وارده به سر است که هیپوتالاموس را تحت تاثیر قرار می‌دهد. جراحی، تابش، و تومور نیز می‌تواند موجب ایجاد مشکل در هیپوتالاموس شود. بعضی از اختلالات هیپوتالاموس پیوندهای ژنتیکی دارند. برای مثال، سندرم کالمن، دلیل ایجاد مشکلات هیپوتالاموس در کودکان است که موجب تاخیر یا عدم بروز بلوغ به همراه اختلالات بویایی می‌شود.
بنظر می‌رسد که مشکلات و اختلالات هیپوتالاموس نیز دارای پیوند ژنتیکی در سندرم پرادرویلی هستند. وضعیت به نحوی است که در آن یک کروموزوم از دست رفته منجر به کوتاهی قد و اختلال عملکرد هیپوتالاموس می‌شود. سایر عوامل ایجاد اختلالات هیپوتالاموس عبارت است از:
- اختلالات خوردن مانند پرخوری یا بی‌اشتهایی
- اختلالات ژنتیکی که موجب تجمع بیش از حد آهن در بدن می‌شود
- تغذیه نادرست
- عفونت‌ها
- خون‌ریزی بیش از حد
علائم ابتلا به بیماری‌های هیپوتالاموس چیست؟
علائم اختلالات هیپوتالاموس بنابر نوع هورمونی که کمبود آن وجود دارد، متفاوت است. کودکان شاید علائم رشد یا بلوغ غیرمعمول داشته باشند. بزرگسالان به احتمال علائمی مرتبط با هورمون‌های متفاوتی که بدن نمی‌تواند آن‌ها را تولید کند، داشته باشند. عملکرد پایین آدرنالین ممکن است علائمی مانند ضعف و سرگیجه ایجاد کند.
علائمی که توسط پرکاری غده تیروئید رخ می‌دهد، عبارت است از:
- حساسیت به گرما
- اضطراب
- احساس تحریک‌پذیری
- تغییرات خلقی
- خستگی و سخت خوابیدن
- عدم میل جنسی
- اسهال
- تشنگی ثابت
- خارش
نکات رژیمی برای داشتن هیپوتالاموس سالم
با توجه به اینکه هیپوتالاموس نقشی حیاتی در بدن ایفا می‌کند، حفظ سلامتی آن بسیار حائز اهمیت است. اگر شخصی نتواند بطور کامل در برابر عوامل ژنتیکی مقابله کند، می‌تواند با داشتن یک رژیم مناسب، به سمت داشتن هیپوتالاموس سالم و کاهش احتمال ابتدا به اختلالات هیپوتالاموس قدم بردارد. هیپوتالاموس اشتها را کنترل می‌کند و غذای درون رژیم هیپوتالاموس را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
مطالعات نشان داده است که رژیم غذایی حاوی چربی‌های اشباع شده می‌تواند نحوه تنظیم گرسنگی و مصرف انرژی توسط هیپوتالاموس را تغییر دهد. منابع چربی‌های اشباع شده شامل گوشت خوک، گوشت و لبنیات است. تحقیقات هم‌چنین نشان داده است که رژیم‌های غذایی حاوی چربی‌های اشباع شده ممکن است اثرات التهابی بر بدن داشته باشند. این امر می‌تواند اثراتی مانند فعال‌سازی بیش از حد سیستم ایمنی بدن، افزایش احتمال مورد هدف قرار گرفتن سلول‌های سالم بدن، افزایش التهاب در روده و تغییر عملکرد طبیعی بدن را به دنبال داشته باشد.
رژیم‌های غذایی غنی از چربی‌های اشباع نشده مانند اسیدهای چرب امگا۳ می‌تواند به معکوس کردن این التهاب کمک کنند. این چربی‌ها می‌توانند جایگزین بی‌خطری برای سایر انواع روغن‌ها و چربی‌ها باشد. از جمله خوراکی‌های دارای سطح بالای امگا۳ می‌توان به ماهی، فندق، گردو، دانه‌های کتان و سبزیجات برگ‌دار اشاره کرد. از جمله خواص ماهی می‌توان به منبع سرشار از امگا۳ اشاره کرد.
سایر گزینه‌های رژیم‌های غذایی سالم برای کمک به هیپوتالاموس و عملکرد بهتر مغز عبارت است از:
- میوه‌ها و سبزیجات سرشار از ویتامین
- ویتامین C
- ویتامین B
یک هیپوتالاموس در حال کار یکی از مهم‌ترین قسمت‌های بدن است و معمولا تا زمانی که کارکردش متوقف نشود، به آن توجهی نمی‌شود. دنبال کردن رژیم‌های غذایی گفته شده می‌تواند به نگه‌داری هر چه سالم‌تر و کارکرد هر چه بهتر هیپوتالاموس کمک کند.
منبع: Medicalnewstoday
