حتما تاکنون نام دستگاه ونتیلاتور به گوش شما رسیده است ولی نمی‌دانید چیست و اجزای دستکاه ونتیلاتور چیست؟ دستگاهی که در بخش توراکس و ریه در فهرست تجهیزات پزشکی قرار دارد. در این مقاله از تریتا قصد داریم شما را با دستگاه ونتیلاتور، اجزای و نکات مربوط به آن و همچنین با دستگاه ونتیلاتور پرتابل آشنا کنیم. همچنین در نهایت قیمت دستگاه ونتیلاتور پرتابل را بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
در چه مواقعی از ونتیلاتور استفاده می‌شود؟
در مواردی که نفس کشیدن برای فرد دشوار باشد یا دچار کمبود اکسیژن شده، ماشین ونتیلاتور را به او وصل می‌کنند. به این حالت نارسایی تنفسی می‌گویند. ونتیلاتور مکانیکی، در نقش یک ماشینی است که هوا را وارد شش‌ها می‌کند و یا از آن خارج می‌کند. بسته به شرایط هر بیمار، این پزشک است که تعیین می‌کند میزان ورود و خروج هوا به شش‌ها چقدر باشد.
معمولا تبادل هوا با ریه‌های بیمار از طریق یک ماسک تنفسی که روی دهان قرار می‌گیرد انجام می‌شود؛ البته در برخی شرایط دشوارتر به لوله‌ی تنفسی نیاز است.
از دستگاه ونتیلاتور عموما در بیمارستان‌ها و سیستم‌های حمل بیمار نظیر آمبولانس استفاده می‌شود. در برخی موارد هم لازم است بیمار یک دستگاه ونتیلاتور در خانه داشته باشد؛ عمدتا به دلیل مبتلا بودن به بیماری‌های با دوره درمان طولانی. استفاده بیشتر از ونتیلاتور، خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی عفونی، آسیب به تارهای صوتی و… را بیشتر می‌کند.
چه کسانی به ونتیلاتور نیاز دارند؟
تنفس دشوار (نارسایی تنفسی) و عمل جراحی، دو عامل عمده‌ای است که پزشک را ملزم می‌کند برای بیمار از ماشین ونتیلاتور استفاده کند.
نارسایی تنفسی
تنفس دشوار، یک تهدید جدی برای هر فرد محسوب می‌شود؛ چرا که تمام اندام‌های بدن برای ادامه فعالیت‌های خود نیاز به اکسیژن دارند. از طرف دیگر، محبوس شدن گاز کربن دی‌اکسید را هم به دنبال خواهد داشت. شرایط و بیماری‌های مختلفی وجود دارد که فرایند تنفس را دچار چالش می‌کند مانند:
سندرم دیسترسی تنفسی حاد (ARDS)
اوردوز (overdose) دارو
آسم (asthma)
سکته مغزی (stroke)
عفونت در خون (sepsis)
بیماری مزمن انسداد ریوی (COPD) و مشکلات ریوی دیگر
سندرم دیسترسی تنفسی نوزادی (NRDS): شرایط تنفسی‌ای است که روی نوزادان خصوصا نوزادان نارس اثر منفی می‌گذارد.
بیماری‌هایی که ماهیچه‌ها و عصب‌های درگیر در فرایند تنفس را، تحت تاثیر قرار می‌دهند؛ مانند آسیب‌های نخاعی، فلج اطفال
ایست ناگهانی قلب
جراحی
ممکن است در حین عمل‌های جراحی که از بی‌حس‌کننده یا بی‌هوش‌کننده استفاده می‌شود، نیاز به استفاده از ونتیلاتور باشد. به دلیل اینکه داروهای بی‌هوشی یا بی‌حسی ممکن است تنفس عادی بیمار را مختل کند، لذا ونتیلاتور می‌تواند به تنفس بهتر بیمار کمک کند.
قبل از استفاده از ونتیلاتور
ونتیلاتور ماشینی است که هوا (یا هوای با اکسیژن بیشتر) را از طریق مجاری تنفسی وارد شش‌ها می‌کند. مجرای تنفسی مسیری است که از طریق آن، حین دم، هوای اکسیژن‌دار وارد شش‌ها می‌شود و در بازدم هوای کربن‌دی‌اکسیددار از آن خارج می‌شود.
ونتیلاتور
ونتیلاتور برای اینکه بتواند هوا را وارد شش‌ها کند نیاز به اعمال فشار دارد که به آن فشار مثبت می‌گویند. معمولا افراد عمل بازدم را خودشان، به صورت طبیعی، انجام می‌دهند، اما گاهی ونتیلاتور این کار را هم خودش انجام می‌دهد.
تیم مراقب سلامت بیمار قبل از اینکه او را به دستگاه ونتیلاتور متصل کنند، ممکن است برخی موارد را به او بدهند مانند:
ماسک اکسیژن
داروهای بی‌حسی یا بی‌هوشی
مایعات یا داروهایی از طریق رگ‌ها برای کمک به جریان بهتر خون اکسیژن‌دار به اندام‌های بدن
تبادل هوا بین دستگاه و سیستم تنفسی فرد از طریق ماسک و یا لوله‌های تنفسی مخصوص اتفاق می‌افتد.
به کمک ماسک صورت
استفاده از ماسک صورت یک روش غیرتهاجمی است. ماسک باید به خوبی بینی و دهان بیمار را در بربگیرد تا دستگاه بهتر عمل کند. پزشک معالج زمانی این روش را استفاده می‌کند که مشکل تنفسی زیاد جدی نباشد، یا لوله‌های تنفسی از بیمار جدا شده باشد.
از مزایای استفاده از ماسک صورت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
استفاده ساده و راحت‌تر.
فرد می‌تواند سرفه کند.
می‌تواند حرف بزند و یا چیزی بخورد.
خطر ابتلا به مشکلاتی نظیر عفونت‌های ریوی کمتر است.
به کمک لوله تنفسی
در موارد شدیدتر بیماری، تیم مراقبت ناچار است از لوله‌های تنفسی به جای ماسک استفاده کند که یک روش تهاجمی محسوب می‌شود. درواقع یک سر لوله را درون نای بیمار قرار می‌دهند و از طرف دیگر به دستگاه ونتیلاتور متصل می‌کنند تا از این طریق هوا مستقیما جابه‌جا شود.
معمولا لوله تنفسی را از طریق دهان یا بینی عبور داده و پس از گذراندن از گلو، آن را در نای مستقر می‌کنند. برای نگه‌داشتن لوله در محل خود از یک چسب نواری یا بند، استفاده می‌شود.
برای عمل‌های جراحی این فرایند در اتاق عمل و پس از بی‌هوشی بیمار انجام می‌شود. در شرایط اضطراری خارج از اتاق عمل، با استفاده از داروهایی سعی می‌کنند درد و احساس ناخوشایند ناشی از این فرایند را کاهش دهند.
البته در شرایطی که بیمار نیاز دارد در طولانی مدت از این دستگاه استفاده کند، پزشکان این بار طی یک عمل جراحی ابتدا سوراخی را جلو گردن ایجاد کرده و از طریق آن لوله تنفسی را به درون نای می‌رسانند. به این فرایند جراحی تراکستومی (tracheostomy) گفته می‌شود. سپس با بستن یک بند دور گردن، محل لوله را ثابت نگه می‌دارند.
در هر دو مورد، لوله تنفسی از تارهای صوتی عبور می‌کند و فرایند صحبت کردن را مختل می‌کند. در واقع اگر لوله تنفسی از طریق دهان وارد نای شود، بیمار نمی‌تواند صحبت کند و اگر لوله تراکستومی، از طریق سوراخ جلو گردن به نای رسیده باشد، باز هم صحبت کردن برای او دشوار خواهد بود مگر اینکه از دستگاه مخصوصی استفاده کند.
اجزای دستگاه ونتیلاتور چیست؟
در میان اجزای اصلی ونتیلاتورهای مکانیکی، ۴ بخش اصلی وجود دارد: منبع برق، کنترل‌ها، نمایشگرها و تجهیزات ایمنی.
منبع برق
منبع برق دستگاه شامل انرژی مورد نیاز برای عملکرد درست دستگاه و انتقال گازها به بدن بیمار است. برق ونتیلاتورها توسط جریان الکتریکی از پریز دیواری و یک سری باتری تامین می‌شود. گازی که به بیمار منتقل می‌شود قطعا اکسیژن است و در نتیجه بیمار می‌تواند تنفس کند.
کنترل‌ها
همانند تمامی ماشین‌ها، کنترل‌هایی برای تنظیم ماشین‌ها توسط دکتر یا پرستار تعبیه شده است. ونتیلاتور تعداد زیادی کنترل با عملکردهای متفاوت دارد. این کنترل‌ها شامل مخلوط‌کننده‌های گازی، مخازن گاز، تنظیم‌کننده جریان گاز، مرطوب‌کننده‌ها و تنظیم‌کننده فشار گازها می‌باشد. تمامی این عملکردهای خاص برای سلامت بیمار حیاتی هستند. تنظیم‌کننده جریان و فشار، جریان گاز را ثابت نگه می‌دارد. در نتیجه دکتر می‌تواند نرخ جریان و فشار گاز را تعیین کند و ماشین این اعداد را حفظ کند. مخلوط‌کننده گازها برای کنترل مخلوط هوا، اکسیژن، گازهای بی‌هوشی و یا هر چیزی که برای تهویه تنفس بیمار لازم است، ضروری است. تجهیزات رطوبت‌ساز نیز یکی از پرکاربردترین امکانات در ونتیلاتورها هستند. این رطوبت‌سازها می‌توانند به شکل فعال (دستگاهی که آب را در مخزن مخلوط گاز گرم و بخار می‌کند) یا به شکل رطوبت‌ساز منفعل مانند مبدل گرما و رطوبت باشند.
نمایشگرها
نمایشگرها ویژگی‌های گاز تحویل داده شده را حس می‌کنند و نمایش می‌دهند. در نتیجه دکتر می‌تواند عملکرد دستگاه را ارزیابی کند. دکتر می‌تواند برای اطمینان از ثابت ماندن تنظیمات دستگاه و این که حال بیمار مساعد است، به نمایشگرها نگاه کند. غلظت گاز معمولا توسط سلول‌های ولتایی یا اسپکتروفتومتر اندازه‌گیری می‌شود. جریان تقریبا اصلی‌ترین موردی است که دستگاه تهویه ایجاد می‌کند، بنابراین منطقی است که بخواهید به نوعی آن را کنترل کنید. فشار در مدار از نظر تاریخی با استفاده از فشارسنج‌های آنیروئید، یعنی سنسورهای فشار که فشار هوا را با عملکرد هوا در تغییر شکل درب الاستیک جعبه تخلیه اندازه‌گیری می‌کنند، انجام شده است. در ونتیلاتورهای مدرن ، این نیروها با کسری از هزینه و با دقت بسیار بهبود یافته توسط مبدل‌های فشار ویفر سیلیکونی یکپارچه می‌شوند.
تحهیزات ایمنی
تجهیزات ایمنیی در ونتیلاتور وجود دارد تا در صورت رخ دادن حادثه‌ای فاجعه‌بار، بیمار زنده بماند. هشدارهای لازم برای اپراتورها در صورت قطع شدن شارژ دستگاه یا افت فشار وجود دارد. این تجهیزات معمولا در صورت قطع برق، پشتیبان برق اضطراری دارند. فیلترهای تنفسی هواکش باعث خلوص گاز گرفته شده است (به عنوان مثال با حذف ذرات معلق در هوا و باکتری‌ها از مخلوط گاز تنفس شده).
محدودیت‌های استفاده از ونتیلاتور
به صورت کلی استفاده از ونتیلاتور برای بیمار دردآور نیست، اما می‌تواند کمی ناخوشایند باشد. اگر این اتفاق از طریق لوله تنفسی افتاده باشد (از راه دهان یا بینی) شخص نه می‌تواند غذا بخورد و نه می‌تواند حرف بزند. اگر از طریق لوله تراکستومی (از مسیر گردن) باشد، شخص می‌تواند صرفا به وسیله دستگاه‌های خاصی صحبت کند و برخی غذاها را نیز بخورد و اگر ساده‌ترین حالت رخ داده باشد (استفاده از ماسک صورت) بیمار، هم می‌تواند حرف بزند و هم غذا بخورد؛ البته اگر تیم مراقبت به او اجازه دهد.
استفاده از ونتیلاتور حرکات بیمار را محدود می‌کند و حتی بعضاً لازم است بیشتر شبانه‌روز را روی تخت دراز بکشد. گاهی ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که به شکم بخوابد. این، به آن دلیل است که جریان هوا و خون، در ریه‌ها بهتر و یکنواخت‌تر انجام شود. بدین ترتیب اکسیژن بیشتری هم نصیب ریه‌ها می‌شود.
در زمان استفاده از ونتیلاتور
در زمان متصل بودن بیمار به دستگاه، تیم مراقبت، به طور مرتب به او سر می‌زنند. ممکن است به صورت منظم به تصویربرداری (معمولا X-ray) از ناحیه قفسه سینه و آزمایش خون نیاز باشد تا پزشک از صحت قرارگیری لوله در نای و همچنین عملکرد درست ونتیلاتور اطمینان پیدا کرده و به دنبال آن تصمیمات لازم را اخذ کند.
در بازه‌های زمانی مشخصی، پرستار لوله تنفسی را تخلیه می‌کند. این کار به حذف مخاط (mucus) از شش‌های بیمار کمک می‌کند. البته ممکن است سرفه و تنگی نفس را برای چند ثانیه به همراه داشته باشد. در این صورت اکسیژن اضافی را از طریق دستگاه به شش‌ها اعمال می‌کنند تا تنگی نفس جبران شود.
تیم مراقبت بیمار ممکن است، مواد مغذی را از طریق یک لوله به رگ‌های خونی وارد کنند یا این لوله‌ها ممکن است از مسیر بینی یا دهان، مواد مغذی را به معده برسانند. در برخی موارد نیز با ایجاد سوراخ در ناحیه شکم، لوله‌ای را مستقیما به معده یا روده کوچک می‌فرستند.
اگر کسی در طولانی مدت به ونتیلاتور نیاز داشته باشد، برای او از لوله تراکستومی (طی عمل جراحی) استفاده می‌شود. گاهی نیز ممکن است دستگاه قابل حملی را به او بدهند تا امکان جابه‌جایی و حرکت داشته باشد. طبیعتا باید از سوی تیم مراقبت، هشدارهایی در خصوص عدم جابه‌جایی لوله تراکستومی و لوله واسط آن به دستگاه، به بیمار بدهند.
خطرات استفاده از ونتیلاتور
بیماری‌های عفونی
یکی از جدی‌ترین و شایع‌ترین عوارض استفاده از ونتیلاتور، سینه‌پهلو یا ذات‌الریه (pneumonia) است. اساسا سرفه کردن در حالت طبیعی باعث تمیز شدن مجاری تنفسی از میکروب‌ها می‌شود اما افرادی که به دستگاه متصل هستند، سرفه کردن، به علت وجود لوله تنفسی (از مسیر دهان یا بینی)، برایشان دشوار است و این به باکتری‌ها و ویروس‌ها اجازه ورود به ریه‌ها را می‌دهد که نهایتا به عفونت خطرناکی منجر خواهد شد.
ذات‌الریه، که گاهی به آن پنومونی هم گفته می‌شود، یک نگرانی مهم و اساسی است؛ زیرا افرادی که از ونتیلاتور استفاده می‌کنند، اساسا از قبل بیماری سختی داشته‌اند. حال اگر به عفونت ریه نیز مبتلا شوند، کار درمان دشوارتر می‌شود. ممکن است به آنتی‌بیوتیک‌های خاصی نیاز باشد، چرا که باکتری‌های عامل سینه‌پهلو، می‌توانند به آنتی‌بیوتیک‌های استاندارد مقاوم باشند.
خطر دیگری که برای ونتیلاتور متصوریم، سینوزیت (sinus infection) است. این بیماری بیشتر در افرادی رایج است که از لوله تنفسی (در واقع از مسیر دهان یا بینی) استفاده می‌کنند. درمان سینوزیت به وسیله آنتی‌بیوتیک‌‌ها انجام می‌شود.
دیگر خطرات
آتلکتازی (Atelectasis): شرایطی‌ای است که بخشی از ریه یا همه آن، نمی‌تواند به طور کامل و طبیعی، بزرگ شده و هوا را در خود نگه دارد. در نتیجه کیسه‌های هوایی ریه فرو می‌ریزد یا به اصطلاح کلاپس (collapse) می‌کند. این اتفاق موجب اکسیژن‌رسانی کمتر به خون می‌شود.
لختگی خون و آسیب‌های پوستی: معمولا استفاده از ونتیلاتور با دراز کشیدن روی تخت و یا نشستن روی ویلچر همراه است. بی‌تحرکی برای مدت طولانی، احتمال لخته‌شدن خون، زخم بستر و عفونت را بالا می‌برد.
تورم ریوی: به تجمع مایعات در کیسه‌های هوایی ریه گفته می‌شود.
آسیب به شش‌ها: فشار زیاد هوایی که به ریه‌ها فرستاده می‌شود، می‌تواند موجب آسیب رساندن به آن شود. نوزادان و به خصوص نوزادان نارس، بیشتر از گروه‌های دیگر در معرض این خطر هستند.
ضعف عضلانی: استفاده از ونتیلاتور فعالیت دیافراگم فرد را کاهش می‌دهد. همین‌طور بقیه عضلاتی که به صورت طبیعی در فرایند تنفس ایفای نقش می‌کنند. این موضوع مشکلاتی به همراه خواهد داشت و سبب تاخیر در خارج شدن از دستگاه می‌شود.
هواجنبی یا پنوموتوراکس (pneumothorax): به شرایطی می‌گویند که هوا از شش‌ها به فضای بین ریه و قفسه سینه نشت می‌کند و گاهی نیز به بافت‌ها و ماهیچه‌های گردن و قفسه سینه. هواجنبی می‌تواند موجب درد و تنگی نفس و کلاپس ریه (collapse) و حتی سبب وارد آوردن فشار به قلب شود. در چنین شرایطی لازم است سریعا لوله‌ای از طریق قفسه سینه در بدن کاشته شود تا بتوان از آن مسیر، هوای اضافی را تخلیه و از فشار بیشتر به قلب جلوگیری کرد.
آسیب به تارهای صوتی: لوله تنفسی می‌تواند باعث لطمه دیدن تارهای صوتی شود؛ خصوصا در سنین پایین‌تر که مجاری تنفسی کوچک‌تری دارند. در صورت گرفتگی صدا و دشواری در تکلم یا تنفس، بهتر است به پزشک معالج مراجعه شود.
خارج شدن از ونتیلاتور
معمولا بعد از اکثر عمل‌های جراحی، زمانی که اثر داروهای بی‌هوشی خنثی شده و بیمار می‌تواند خودش به صورت عادی نفس بکشد، تیم مراقبت دستگاه را از او جدا می‌کنند. پس از اینکه بیمار به هوش آمد، حتی متوجه اینکه ونتیلاتور به او متصل بوده نمی‌شود. تنها نشانه‌اش می‌تواند گلودرد خفیفی باشد که گاها برای مدت کوتاهی پیش می‌آید. البته بعد از برخی عمل‌های جراحی خاص ممکن است پزشک بخواهد مدتی دیگر (بین چند ساعت تا چند روز) بیمار به دستگاه متصل بماند.
برخی بیماران ممکن است همان دفعه اول که ونتیلاتور را از او جدا می‌کنند نتوانند به اختیار خود نفس بکشند. در چنین شرایطی مجددا دستگاه را به او وصل و در زمان دیگری قطع اتصال دستگاه را امتحان می‌کنند. اگر در دفعات بعدی نیز همین اتفاق افتاد و بیمار نتوانست خودش، بدون نیاز به ونتیلاتور، نفس بکشد؛ لازم است برای طولانی مدت از آن استفاده کند.
اگر ونتیلاتور نتواند به هر دلیلی برای بیمار مفید واقع شود و بهبود شرایط را به همراه نداشته باشد، پزشک ممکن است به سمت اکسیژن‌رسانی غشایی برون‌تنی (ECMO: Extracorporeal Membrane Oxygenation) روی آورد. در این روش خون بیمار به دستگاه اکمو (ECMO) رفته، تبادل اکسیژن و کربن‌دی‌اکسید بین خون و دستگاه انجام می‌شود و سپس به بدن بر‌می‌گردد. از این دستگاه می‌توان به مدت چند روز تا چند هفته استفاده کرد تا در این مدت ریه‌ها استراحت کرده و بتوانند به حالت اولیه و طبیعی خود برگردند. پس از آن هم‌چنان نیاز به ونتیلاتور برای بیمار وجود دارد اما با فشار کمتر؛ که در این حالت آسیبی به شش‌ها وارد نمی‌شود.
دستگاه ونتیلاتور پرتابل چیست؟
ونتیلاتور پرتابل هوای اتاق یا اکسیژن غنی شده را به مدار تنفسی منتقل می‌کند که می‌تواند به وسیله رطوبت‌ساز یا گرما و مبدل رطوبت، گاز را قبل از رسیدن به بیمار مرطوب کند. این دستگاه برای بیمارانی که نیا به مراقبت‌های تنفسی ضروری و پیچیده ندارند، می‌تواند برای طولانی مدت مفید باشد. همچنین می‌تواند برای درمان بیماران مبتلا به ذات‌الریه مورد استفاده قرار گیرد. قیمت دستگاه ونتیلاتور پرتابل نیز با توجه به امکانات و تنظیماتی که دارد، متغیر است.
این نوع ونتیلاتورها معمولا شامل یک مدار تنفسی منعطف، یک سیستم کنترلی، نمایشگرها و هشدارها می‌باشد. همچنین بعضی سیستم‌ها شامل مدارهای تنفسی مخصوص، مخزن اکسیژن، رطوبت ساز گرما و مبدل رطوبت هستند. بیشتر دستگاه‌ها از فشار مثبت برای تحویل گاز به ریه‌های بیمار در حالت نرخ تنفس طبیعی استفاده می‌کنند. برق دستگاه نیز به طور معمول توسط یه خط برق یا باتری‌های داخلی و خارجی مانند باتری ماشین تامین می‌شود. این ونتیلاتورها برای پشتیبانی تنفسی در امکانات مراقبتی و در خانه یا در مراقبت‌های اورژانسی استفاده می‌شود.
نحوه استفاده
در ابتدا اپراتور باید از آماده بودن دستگاه مطمئن شود (مانند اجرای عملکردهای مختلف و چک کردن کالیبره دستگاه). سپس باید از تنظیمات دستگاه و همچنین هشدارها مطمئن شود تا عملکرد درست و متناسب با شرایط و نوع بیمار را داشته باشد. پس از اینکه این مراحل انجام شد، بیمار می‌تواند به دستگاه متصل شود. وقتی که اتصال بیمار و ونتیلاتور کاملا ایجاد شد، اپراتور باید از تهویه تنفس درست بیمار مطمئن شود. در طول تهویه تنفس بیمار، مراقبان بیمار مسئول ارزیابی شرایط بیمار هستند و باید نسبت به هشدارها پاسخ سریع بدهند.
مشکلات ونتیلاتور پرتابل
اکثر مشکلات گزارش شده برای ونتیلاتورهای پرتابل مربوط به خطاهای اپراتور، ضعیف بودن شیرهای بازدم و استفاده از مدارهای تنفسی بی‌کیفیت می‌باشد. سایر مشکلات شامل قطع شدن اتصال مدار تنفسی با دستگاه، خرابی تجهیزات، قطع شدن و خم شدن لوله‌های تنفسی و شرایط بد محیطی می‌باشد. اگر هشدارها به درستی تنظیم نشده باشد یا توسط کارکنان بالینی مورد توجه قرار نگیرند، امکان دارد تغییرات اساسی در شرایط بیمارا فراموش شود.
ساختار فیزیکی و قیمت دستگاه ونتیلاتور پرتابل
ابعاد تقریبی دستگاه ونتیلاتور پرتابل ۱۵۰ در ۲۵۰ در ۳۰۰ میلی‌متر است. همچنین وزن تقریبی آن ۷ کیلوگرم است. از موارد مصرفی دستگاه می‌توان به باتری، لوله‌ها، ماسک‌ها و فیلترها اشاره کرد. قیمت دستگاه ونتیلاتور پرتابل تقریبا ۳۳۰۰ الی ۱۳۵۰۰ دلار است. عمر مفید اکثر این دستگاه‌ها حدود ۸ سال است.
منبع: NHBLI
کاشکی در مورد انواع فیلتر ها همودیفایر هم مطلب میگذاشتی